Avondvoorzitter Klaas Arie Beks legde zich niet neer bij het woord ‘niemand’. “Er zijn meerdere instanties die veratnwoordelijkheid kunnen dragen, dat is iets anders dan ‘niemand’. Dat woord is hier niet gevallen!” Reactie uit de zaal: “De burger zoekt het maar uit dus? Er moet er toch één zijn waar hij zich kan melden? Wie neemt dan de verantwoordelijkheid?”
Deskundigen
De eerste deskundige was adviseur geomechanica Karin Van Thienen-Visser van TNO Utrecht. “De effecten van gas- en zoutwinning zijn lastig meetbaar. Metingen kunnen jaren vergen en er zijn heel veel andere invloedrijke processen. De zoutwinning onder het Wad veroorzaakt bodemdaling in de vorm van een schotel. De helling hiervan is zo gering dat vervorming van gebouwen zo goed als niet te meten is.”
TNO doet onderzoek naar bodemdaling in opdracht van het Rijk. Tegelijk is TNO met huid en haar verweven met de rijksoverheid. Het vertrouwen van de burger in de onafhankelijkheid van onderzoekers staat onder druk. Nog maar kort geleden kwam uit dat de minister van Justitie zware druk had gelegd op het in naam onafhankelijke Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum. We vragen Karin van Thienen of dit bij TNO-onderzoeken wel eens voorkomt. “Zeker niet. Integendeel, we worden irritant bevonden. We kloppen te vaak op de deur.”
Hydrologe Joca Jansen van het Wetterskip ging wat dieper in op de verschillende soorten bodemdaling. “Bodemdaling is wat zich afspeelt op grotere diepte. Direct aan de oppervlakte heb je te maken met maaivelddaling en dan heb je ‘zetting’, het inklinken van de bodem, bijvoorbeeld door ontwatering. Dat is de belangrijkste veroorzaker van schade aan gebouwen.”
Namens onderzoeksinstituut Deltares sprak Ger de Lange van het Team Bodemdaling. Hij stelde dat Nederland langzaam kantelt – in Noordwest-Friesland veroorzaakt dit daling die niets te maken heeft met mijnbouw.
“En er is veel meer”, zei hij. “Gewichtsbelasting, drainage, veenoxydatie, grondwaterwinning, wateropname door bomen. Een aantal dingen blijkt toch anders te liggen dan toen we begonnen. We weten nu meer en we weten dat we intensiever moeten gaan meten.”
Joca Jansen: “Lange tijd hebben we waterpeilen meer verlaagd dan de bodem daalde. Tot het jaar 2000 is dat nogal eens fout gegaan. Dit leidde dan bijvoorbeeld tot vochtproblemen onder nieuwbouwwijken. Zo zouden we het nu niet meer doen.”
Van Thienen komt met hetzelfde verhaal, naar aanleiding van een vraag van de kritische advocaat Henry Sarolea. “Kent u ingenieur Adriaan Houtenbosch?” (Deze stelt dat de bodem in de praktijk juist meer zakt dan voorspeld.)
“De conclusies van ingenieur Houtenbosch kennen wij, jazeker. We deelden de zorgen die hij uitsprak. Een van de redenen dat de zout- en gaswinning bij Wijnaldum is gestopt. Met de kennis van nu denken we dat het anders had gemoeten. Ook een reden om daar te stoppen.”
Mandy Korff, ook Deltares en hoogleraar aan de TU Delft, gaf toe dat nulmetingen en tiltmetingen nu noodzakelijker lijken dan bij aanvang van de gas- en zoutwinning. Een doorbraak, deze erkenning, volgens Rinze Post (zie tekstkader).
Tegenwerking door Staatstoezicht
Als laatste deskundige kwam Reinier Brongers aan het woord. Hij stelde dat met de moderne tiltmeters zeer nauwkeurig gemeten kan worden. Echter, de inzet ervan wordt tegengewerkt.
“Al in 1995 was de zoutfabriek, toen nog onder de naam Frima, van plan dergelijke tiltmeters toe te passen. Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) hield het tegen. Uiterst curieus. Men vond dat het meten van schade aan gebouwen ‘geen activiteit was waar wij op toezien’. Nog altijd is dat de houding van SodM. Ik vind dat zeer vreemd, want in de Tweede Kamer zijn allang moties aangenomen dat minister Kamp zijn toezeggingen over het plaatsen van tiltmeters moet nakomen. Schade kan met het TNO-meetnet niet vastgesteld worden. Wij kunnen dat wel. Ze wíllen echter helemaal geen nieuwe technieken. Een bewuste keuze, want met de tiltmeters krijgen ze teveel en te nauwkeurige gegevens binnen, die ze eigenlijk liever niet weten. Er is veel geld mee gemoeid en daarom heeft Kamp het categorisch tegengewerkt.”
Chris Elzinga ondersteunde de conclusies van Brongers. Hij adviseert de Vereniging Oud Harlingen en de Stichting Bescherming Historisch Harlingen over bodemdalingskwesties. Over de Technische Commissie Bodembeweging (TCBB), de instantie die schadeclaims moet toewijzen, zegt hij: “Dat is echt geen onafhankelijke toezichthouder. Lees het jaarverslag en dan zie je dat die categorisch alle claims van particulieren afwijst. Je kunt als particulier immers niets bewijzen. Er gaat alleen geld naar het Wetterskip, voor allerlei peilmaatregelen. Sowieso is de TCBB zo’n club van mensen die elkaar de baantjes toeschuiven, tenminste, dat zegt Jan van Dunné, emeritus hoogleraar privaatrecht.”
Lees ook: Schuin boren met de hand aan de kraan
Vergunningen en boringen: www.nlog.nl.
SodM: www.sodm.nl.
TCBB: www.tcbb.nl.
Politieke commentaren
“We organiseren op verzoek van de gemeenteraad deze twee avonden over bodemdaling”, legde wethouder Maria le Roy uit. “Zo kunnen alle belanghebbenden én de raadsleden kennis nemen van de achtergronden.”
Klaas Arie Beks vulde aan: “Goed van de raad om eerst de materie wat verder uit te werken. Géén politiek tijdens deze avonden, dat is voor de raad.”
Die politiek was met burgemeester en twee wethouders, gemeenteraadsleden, leden van praktisch alle fracties en overige achterban goed vertegenwoordigd. Zo goed zelfs, dat je je kon afvragen of er wel ‘gewone Nederlanders’ naar Trebol gekomen waren.
Hendrik Sytsma (CDA): “We kunnen er pas iets van vinden als we begrijpen wat er gebeurt. Als je het mij vraagt: het komt allemaal door verlagingen van de grondwaterstand.”
Marga Liefting (ChristenUnie): “De discussie moet niet alleen over bodemdaling gaan. We hebben hier een lage economische structuur. De zoutwinning levert ook iets op: werkgelegenheid. De Waddenvereniging is toch bang dat het Wad teveel opslibt? Dat kwam onlangs nog in het nieuws. Dan kan bodemdaling een trend de andere kant op zijn.”
Johan Erents (OPA): “De ongeruste burgers hier dikken de risico’s en problemen teveel op. Overdreven. Die negatieve geluiden zijn niet goed voor de stad. Volgens mij valt het erg mee met die bodemdaling.”
Reinier Brongers: “Tiltmeters zijn uiterst precies. Veel nauwkeuriger dan GPS- en satelietbeelden. Juist daarom wil men ze niet toepassen.”
Klaas Arie Beks: “Geen politiek tijdens deze avonden.”
“Eerst maar eens alle aspecten van de zaak belichten. Daarna is de politiek aan zet”, zegt wethouder Maria le Roy.
Winamer Belang: heel blij
Al lange tijd laat Rinze Post uit Wijnaldum een eigen geluid horen. Namens Winamer Belang stelt hij dat de burgers misleid worden door de overheid, door aan de overheid verwante onderzoeksinstituten en door de bedrijven die bodemdaling veroorzaken. “Deltaris en TNO doen onderzoek, maar worden voor honderd procent betaald door Economische Zaken. En u weet: wie betaalt, bepaalt.
Ik ben heel blij met deze avond, want het gaat om gerechtigheid. Wat er gezegd is bevestigde wat wij steeds al naar buiten brachten. Ik vind het geweldig om van de overheid te horen dat er beter gemeten moet worden, en dat de TCBB dit ook vindt. Echter, toezicht en een verantwoordelijke is er dus niet. Dit hebben alle aanwezigen kunnen horen. Belangrijk dat de bevolking ervan weet. Maar ik ben toch heel blij.”
