Van sommige opvattingen lijkt het vrij duidelijk dat we die niet als mening kunnen kwalificeren: racisme is geen mening, geloof is geen mening, leugens zijn geen mening en haatzaaien is geen mening. Maar het is helaas niet altijd overzichtelijk in dit post truth-tijdperk. Als een politicus beweert dat er geen stikstofcrisis is of klimaatverandering niet bestaat is dat geen mening maar een leugen. Als een kiezer vanwege die standpunten stemt op die politicus is dat misschien wel een manier om je mening te uiten, maar het is een waardeloze mening omdat die kiezer zich laat heeft belazeren.
Zonder feiten geen mening
We hebben meningen nodig om beslissingen te kunnen nemen, maar we hebben gemeenschappelijke grond nodig om die meningen te kunnen wegen. Meningen zijn alleen wat waard als ze gestoeld zijn op feiten. En dat is vaak al moeilijk genoeg omdat feiten op verschillende manieren te interpreteren zijn. Daarom is het belangrijk dat wetenschap en journalistiek dat zo goed mogelijk voor ons doen. Veel kwesties zijn inherent ingewikkeld en dat maakt het lastig ze begrijpelijk uit te leggen. Als je iets niet begrijpt is het moeilijk om daar een mening over te vormen. En toch is die mening nodig om tot beslissingen te komen, dat is de kern van het democratische proces.
Als een goed gefundeerde mening mogelijk kan bijdragen aan de oplossing van een probleem zijn daar meestal consequenties aan verbonden die onaangenaam kunnen zijn. Daar komt een zekere verantwoordelijkheid bij kijken. Een vermeende mening is een makkelijke uitweg als je die verantwoordelijkheid uit de weg wilt gaan. Het is makkelijker om te stellen dat je tegen de sanering van de veestapel bent omdat de stikstofcrisis een verzonnen crisis is, dan het is om de gevolgen te moeten wegen. Nog makkelijker is het misschien om te zeggen dat je goedkope frikandellen belangrijker vindt dan de kwaliteit van de natuur, maar die mening voelt waarschijnlijk niet zo lekker. Gelukkig zijn er dan politici die hun leugens zo weten te verkopen dat jij net kunt doen alsof je een onderbouwde mening hebt. In ruil voor jouw stem doen zijn dan net alsof ze reële problemen zonder onwelvallige gevolgen kunnen oplossen.
Vermeende meningen
De combinatie van sensatiebeluste kranten, talkshows, websites en social media biedt populisten het perfecte instrumentarium om jouw mening te kneden. Als je je dan ook nog een beetje makkelijk bang laat maken (voor buitenlanders of reptielen bijvoorbeeld), ben je de perfecte prooi voor volksmenners met een eigen agenda. Als je het moeilijk vindt om zelf een mening te vormen of geen verantwoordelijkheid wil dragen voor de gevolgen van lastige keuzes hebben dat soort politici een behoorlijk aantrekkelijke aanbieding.
Toen Thierry Baudet een aantal jaar geleden beweerde dat zijn meningen feiten waren, was dat een mening noch een feit. Toch werd zijn Forum voor Democratie in 2019 de grootste partij van Nederland. En of die kiezers nu lichtzinnig of dom waren of gewoon graag stemmen met hun middelvinger, dat gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel van een groot deel van het electoraat heeft verstrekkende gevolgen. Door te stemmen op opportunistische populisten wordt het publieke debat al jaren verziekt door hele en halve neonazi’s. De uiterst rechtse vleugel in het parlement verlamt de democratische besluitvorming. Een deel van Nederland heeft zich, met een beetje hulp van de coronapandemie, inmiddels volledig afgekeerd van de werkelijkheid. Als we in het recente verleden minder ruimte hadden gegeven aan minderwaardig meningen hadden we er nu waarschijnlijk beter voorgestaan.
Zonder de misleiding van populisten (en achterliggende belangen) zou het halve land niet volhangen met omgekeerde vlaggen, zou Trump geen president zijn geworden en had Brexit nooit plaatsgevonden. De witgewassen leugens hebben geen enkel probleem opgelost en veroorzaken polarisatie, haat en geweld. Mede dankzij de wijdverbreide misplaatste misvatting dat alle meningen gelijkwaardig zijn. Vrijheid van meningsuiting werd daardoor een fopspeen. Binnen de kaders van de wet mag iedereen zijn mening uiten. Maar laat je niet wijsmaken dat elke mening evenveel waarde heeft. dat is nu niet zo en dat was nooit zo.
Zonder meningen geen oplossingen
Als we een serieuze poging willen wagen om de grote problemen in binnen- en buitenland aan te pakken hebben we consensus nodig over de feiten. Zodat we meningen kunnen vormen die bijdrage aan oplossingen in plaats van meer problemen. Zelfs als we weer die gemeenschappelijke grond zouden kunnen vinden zijn niet alle meningen gelijkwaardig. Wat is de expertise van de meningbrenger? Wat zijn zijn verdiensten? Meningen dienen soms verschillende belangen en ideologiëen. De keuzes die we maken pakken soms anders uit dan verwacht of bedoeld. En dat is prima, dat geeft een debat waarin we op basis van onderbouwde meningen en argumenten keuzes kunnen maken. En die keuzes zullen altijd consequenties hebben. Dat is de verantwoordelijkheid die past bij een mening die telt.
Meningen zijn niet gelijkwaardig. Een goede mening kost soms een beetje moeite. Je kunt ook gewoon geen mening hebben over een onderwerp. Laat je in elk geval niet misbruiken door politici met minderwaardige meningen. Minderwaardige meningen hebben gevaarlijke gevolgen.
