Wie ‘Nirvana in Nederland’ zegt, denkt natuurlijk meteen aan 25 november 1991. Dat was namelijk de datum van het legendarische Paradiso-concert van de band. Het album Nevermind, met daarop Come As You Are, In Bloom, Lithium en Drain You was net een paar weken uit. En op de dag van het optreden zelf kwam het nieuws door dat de song Smells Like Teen Spirit de nummer 1-notering had bereikt. Nirvana was dus hot, die natte novemberdag in 1991.
Maar terug naar de herfst van 1989. Van Nirvana, dat bestaat uit zanger/gitarist Kurdt Kobain (sic), bassist Krist Novoselic en drummer Chad Channing, heeft op dat moment nog maar slechts een enkeling gehoord. Samen met TAD, een vierkoppige grungeband genoemd naar z’n zanger Tad Doyle, toert het trio in het kader van de promotie van z’n debuutalbum Bleach bijna twee maanden door Europa. 37 concerten staan er op de rol, af te werken in iets minder dan twee maanden. Ook een geluidsman en tourmanager Edwin Heath reizen mee in een gehuurd Mercedesbusje, waarvan de stoelen niet plat kunnen.
De laatste, in Nirvana, The Biography: “Ik kan je vertellen dat zo’n busje op een gegeven moment behoorlijk klein wordt. Vooral omdat er door geldgebrek ook nogal eens hotelkamers moesten worden gedeeld. Dan ga je behoorlijk op elkaars zenuwen werken. Maar: écht grote gevechten zijn niet uitgebroken.”
Dinsdag 31 oktober 1989, Aankomst in Nederland.
Het boek Nirvana FAQ van John D. Luerssen verhaalt hoe de band vanuit Engeland per boot aankomt in Hoek van Holland. In het Amsterdamse Quentin Hotel, waar het gezelschap zal verblijven, ontstaan echter meteen problemen. Schuldige: bassist Krist Novoselic, die op de boot in z’n eentje een fles whiskey soldaat heeft gemaakt. Lam als een aap scheldt hij vervolgens Philip, één van de uitbaters van het hotel, uit.
Dit artikel lees je gratis. Als het bevalt kun je onderaan een kleine bijdrage doen, zodat ik dit soort artikelen kan blijven schrijven
“Krist vond hem op Freddie Mercury lijken”, aldus Heath. “Krist lag languit in de gang van het hotel, waarna Philip hem op een stoel wilde zetten. Maar toen Krist ‘m aan zag komen, schreeuwde die: ‘Fuck you, Freddie Mercury fag!’ Vervolgens werden we ‘t hotel uitgeschopt.”
Uiteindelijk wordt er met het Acro Hotel aan de Jan Luykenstraat een nieuw onderkomen gevonden.
Woensdag 1 november 1989. Nozems-a-gogo, Hilversum.
(opname – alleen audio)
De eerste stop. In VPRO’s Villa 65 speelt Nirvana die middag drie nummers. Love Buzz, Dive en About a Girl. Gastheer Fons Dellen is niet bepaald onder de indruk. “We kregen in die dagen vrachten met bands op bezoek, en daar was Nirvana er slechts eentje van. Ze staken er zeker niet bovenuit”, zegt hij op nirvanalive.com.
Medepresentator Lotje IJzermans: “Kurt leek niet erg betrokken. Terwijl Krist met z’n lange lijf op en neer aan het springen was. Hij liet weten blij te zijn dat de mensen in Nederland hun muziek wel konden waarderen.”
In een interview dat ze met hem had, kwam Novoselic nog even terug op het incident in het Quentin Hotel van een dag eerder. IJzermans: “Hij voelde zich er zichtbaar ongemakkelijk over, en bood tijdens de uitzending z’n excuses aan. Hij weet ’t aan z’n Kroatische bloed in combinatie met alcohol. Bij ons gedroegen ze zich verder keurig.”
Woensdag 1 november 1989. Nighttown, Rotterdam. Betalende bezoekers: 66.
(opname – alleen audio)
Het eerste échte optreden van Nirvana in Nederland. Een door Marcel Haug vervaardigde documentaire, ter gelegenheid van de ter ziele gegane poptempel Nighttown, laat op fraaie wije zien dat dit land nog niet klaar is voor Nirvana – en da’s een understatement. Programmeur Pim Bottema constateert namelijk tot z’n afgrijzen dat er in de voorverkoop maar een kaartje of vijf of zes aan de man is gebracht.
“Waarna ik aan de band serieus heb gevraagd: ‘Jongens, zullen we er maar vanaf zien, want wat heeft het voor zin?’ Waarop ik de reactie kreeg: ‘Ja, we zijn er nou toch, betalen moet je ons ook, dus we spelen maar gewoon’.”
Artistiek leider Harry Hamelink zegt in de docu: “TAD en Nirvana, ze stonden beide even groot op de poster, kan ik me herinneren. Er waren in de grote zaal welgeteld 66 bezoekers, maar ondertussen heb ik wel al 6.666 mensen gesproken, die allemaal zeggen dat ze erbij waren.”
Helemaal mooi is de reactie van de twee technici Ocki Klootwijk en Onno Visser. Op z’n Rotterdams maakt het duo fijntjes duidelijk dat ze niet bepaald onder de indruk waren.
Visser: “Wij kunnen in ieder geval nog zeggen dat we Nirvana hebben gezien voor 66 mensen. En dat we het ook niet leuk vonden, hè.”
Klootwijk: “Nee. Rotband.”
Visser: “Ze speelden samen met TAD. Of T.A.D., dat op hetzelfde label zat, en dat vonden we veel leuker dan Nirvana. Dat vonden we maar een stelletje aanstellers.”
Klootwijk: “Aanstellers, en ze speelden slecht.”
Visser: “Maar een half jaar later waren het wereldsterren.”
Lotje IJzermans was meegereisd naar Rotterdam, maar het optreden in Nighttown stelde ook in haar herinnering niet zo heel veel voor, zegt ze in de documentaire Nirvana/Nederland/Nevermind, van Britta Hosman. “Het was een wat droevig concert, voor een half lege zaal, met plastic bekertjes op de grond. Als ik het me goed herinner, eindigde het optreden met Kurt Cobain die koppeltje duikend van het podium de zaal inrolde.”
Donderdag 2 november 1989. Vera, Groningen. Betalende bezoekers: 92.
(opname – audio en video)
In de door programmeur Peter Weening volgeschreven Vera Krant worden de verwachtingen alvast opgeschroefd – al is de boodschap dat Jason Everman even eerder uit de band is geknikkerd kennelijk nog niet helemaal goed doorgekomen: “Kurt, Krist, Chad en Jason op zang, bas, drums en gitaar zullen ons zware psychedelische muziek met het volume op 10 brengen. De groep combineert verschillende stijlen. Gevraagd naar hun invloeden, zeggen ze: van Leadbelly tot Slayer. Er is geen hardcore hippie die deze show mag missen!”
Die aanbeveling ten spijt: er komen niet meer dan 92 ‘hardcore hippies’ opdagen. Eén van hen is Wierd Duk, tegenwoordig Telegraaf-journalist, maar destijds nog werkzaam op de kunstredactie van het Nieuwsblad van het Noorden. Kennelijk had Duk een vrije avond, want een recensie is niet meer op te duikelen. Duk vond Nirvana die avond overigens best te pruimen, al laat hij te pas en te onpas weten dat hij generatiegenoten Afghan Whigs en Screaming Trees leuker vond.
Voor de recensie dus maar weer naar de Vera Krant van Weenig: “Nirvana doét wat met songs. Gruizige pop met prima zang, verrassingen en passie. Dat het verlies van een tweede gitarist de band niet in de kouwe kleren is gaan zitten, is wel duidelijk. Het drukt nu wel een érg zware last op de tengere schouders van zanger/gitarist Kirk Koblain (sic).”
Vrijdag 3 november 1989. Tivoli, Utrecht. Betalende bezoekers: 125.
(opname – audio en video)
Een verloren avond. Kurt Cobain en Nirvana hebben er weer eens geen zin in: het wordt een optreden van lik-me-vestje. Gutter Heijting hoopt voor Opscene Magazine Cobain die avond te spreken te krijgen, maar vangt bot.
“Hij lag te slapen in een hoekje, opgekruld tegen een kacheltje. Ik dacht dat ie compleet stoned was, maar later begreep ik dat ie een slaapziekte had. TAD maakte negentig minuten lang een hels kabaal, maar Cobain werd niet één keer wakker”, zegt hij op NirvanaNetherlands.com.
En Tivoli-programmeur Ine Arets: “Ik vond Cobain maar een vervelend mannetje. Hij begon een lied, om er halverwege weer mee op te houden en dan een ander de schuld te geven. Hij voelde zich duidelijk de ster van de groep die meende alles te kunnen maken.”
Zaterdag 4 november 1989. De Gigant, Apeldoorn. Betalende bezoekers: 50.
Was het in Utrecht al slecht – dat het nog wat tandjes minder kan bewijst Nirvana een dag later in Apeldoorn. De geringe opkomst (vijftig man) inspireert kennelijk niet. Kurt Cobain heeft problemen met z’n pedaal, en begint uit pure frustratie (of balorigheid) al na twintig minuten met het stukslaan van de apparatuur.
Henk Waninge zegt in zijn recensie in de Nieuwe Apeldoornse Courant, onder de kop ‘Nirvana en Tad: snoeihard en destructief’, dat beide bands er een potje van maken, maar dat Nirvana de kroon spant. Waninge beschrijft hoe Cobain met zijn gitaar één van de boxen neerhaalt, waardoor het optreden een donderend einde kent, hoe Novoselic meedoet met z’n maatje Cobain, deze bij de nek grijpt, en daarbij enkele snaren van zijn basgitaar breekt. “Jammer was alleen, dat Channing niet wilde meewerken; hij liet het drumstel heel.” Waarna Wanige afsluit met: “Maar ach, wat geeft het, that’s rock and roll en is ook aartsvader Townshend niet op die manier groot geworden?”
Desondanks hebben vele fans met terugwerkende kracht spijt dat ze er niet bij waren, hoewel ze de kans hadden. Johanna Geels bijvoorbeeld. “Ik kwam een bekende tegen. Of ik iets te doen had, die avond. De bekende had het over een bandje dat zou spelen. Hij noemde een naam waar ik nog nooit van gehoord had. Het klonk belachelijk, als een Hare Krishna bijeenkomst. ‘Nirvana’. Wie noemde zijn band nou zo?”, schrijft ze in HP/De Tijd. “Ik ging niet. In plaats van mij te begeven naar wat mijn beste concertherinnering en kroegverhaal ever had kunnen worden, besloot ik naar een feest te gaan waar ik niets van onthouden heb.”
Nadat Nirvana na afloop ook nog de kleedkamer verbouwt, is voor tourmanager Edwin Heath de maat vol. Hij besluit een hartig woordje met beide bands te spreken. “Ik heb ze proberen uit te leggen dat ze het voor zichzelf verpestten”, zegt Heath in Nirvana: The Biography. “Goed, er waren nauwelijks mensen, maar zij die er waren, hadden wél betaald. Maar ach, ongewoon was het ook weer niet. In de derde week van een tour is er altijd wel een dipje.”
Zondag 5 november 1989. De Melkweg, Amsterdam. Betalende bezoekers: 200.
(opname – audio)
Zowel TAD als Nirvana heeft de donderpreek van Heath kennelijk ter harte genomen. Beide bands gedragen zich voorbeeldig. De vonken spatten er niet vanaf, maar de optredens zijn degelijk.
Heath, die bekent eigenlijk meer met TAD te hebben dan met Nirvana, in Nirvana/Nederland/Nevermind: “Dit was typisch Nirvana. Van de tien keer speelden ze zeven keer gemiddeld, twee keer goed, terwijl er één concert vervolgens echt helemaal geweldig was. Met dat ene optreden maakten ze dan die andere helemaal waar.”
Mike de Veer, destijds bassist van de Amsterdamse punkband Loveslug, zag TAD en Nirvana drie keer aan het werk tijdens hun Bleach-tour. Na het Tivoli-concert had hij met de bands aangepapt, en na het optreden in De Melkweg dook hij met ze de stad in, op zoek naar een pizza en bier.
“Kurt Cobain was steeds erg stilletjes”, herinnert De Veer zich op NirvanaNetherlands.com. “Een wat rare gast, die z’n mond geen moment open deed. Van z’n pizza haalde hij alles af, en nadat ie het vet eraf had gedept met een servet begon ie met eten. Ik kon beter overweg met die gasten van TAD en met Krist. Dat was een aardige vent, echt een kletsmajoor.”
Na die ene Bleach-tour week, zou Nirvana nog twee keer in Nederland spelen. Dat was in 1991, toen eerst Rotterdam, en vervolgens dus Amsterdam werd aangedaan. Drummer Chad Channing was toen al vervangen door Dave Grohl.
“Ik wilde meer dan alleen maar drummen”, verklaarde Channing tegenover Clash. “Ik wilde ook songs schrijven. Maar dat zagen de anderen kennelijk niet zitten. Zoiets gaat uiteindelijk wringen, waardoor het eigenlijk wel logisch was dat ze me er uop een geven moment uitschopten. Maar puur vanwege muzikale onenigheid, hoor. Met de jongens kon ik prima overweg. Met Krist ben ik zelfs nog steeds bevriend.”
Maar even voor de goede orde: had die ene week in 1989 Nirvana nou in Nederland op de kaart gezet? Haha. Welnee! Sterker nog: toen de platenmaatschappij in de zomer van 1991 liep te leuren met Nirvana, was er geen enkele zaalhouder geïnteresseerd in Cobain, Grohl en Novoselic.
“Niemand wilde ze”, aldus Coos Zuijdwijk, promotor van BMG/Ariola. En Willem Vennema, organisator bij Mojo Concerts: “Er was helemaal niemand geïnteresseerd, wat alle Nederlandse tijdschriften later ook beweerden. Onder protest hebben we ze uiteindelijk op het Ein Abend in Wien-festival in De Doelen laten spelen (opname – video en audio), omdat Sonic Youth daar op stond.”
Drie weken later kwam Nevermind uit, en dát veranderde alles. Plots wilde iedereen erbij zijn. Toen ook bleek De Melkweg ineens te klein, en werd er op ’t laatste moment uitgeweken naar Paradiso. Waar, volgens de overlevering, het beste Nirvana concert (opname – video en audio) ooit werd gegeven.
Ruim twee jaar later, op donderdag 24 maart 1994, zou de band nog eens in Nederland komen spelen. Sportpaleis Ahoy’ was stijf uitverkocht, maar het concert ging uiteindelijk niet door, omdat Kurt Cobain een paar weken eerder in Rome in een ziekenhuis was beland na een overdosis pillen.
Volgens velen was dat eigenlijk al een (mislukte) zelfmoordpoging geweest. Op 5 april deed hij het, met behulp van een Remington Model 11, nog eens dunnetjes over. Drie dagen later werd hij gevonden door een electricien.
