Over en weer gaat het er hard aan toe. “Het geduld met ongevaccineerden raakt in deze landen op”, zo kopte RTL vorige week. Oostenrijk stemde in met een vaccinatieplicht vanaf 1 februari en in Australië kun je als ongevaccineerde je baan verliezen.
Ook in de Nederlandse politiek wordt het er niet gezelliger op. Forum voor Democratie dreigde met tribunalen en schaarde in een nieuwsbrief de nieuwe ministers onder de noemer ‘onze tegenstander’. Een paar dagen eerder stond een aanhanger van ‘Jezus Leeft’, al leuzen schreeuwend, met een brandende fakkel voor het woonadres van Sigrid Kaag.
Vrijwel iedereen herkent die spanning in zijn leven. In de adviezen rubriek van Beatrijs in het dagblad Trouw, volgde een vraag over corona-gesprekken tijdens het kerstdiner.
En zelfs in het Reformatorisch Dagblad vroegen ouders of ze hun 17-jarige zoon konden dwingen zich te laten vaccineren.
Te midden van deze tweedeling startte het Leger des Heils de training ‘Corona: van conflict naar connectie’ vanuit de ‘School voor Compassie’. Tijdens drie avonden worden deelnemers uitgenodigd om weer in contact met elkaar te komen, waarbij je jezelf en de ander terugvindt in gezamenlijke waarden. In gesprek met coaches Lenie Kap en Bram Jonkheer die een handreiking doen om mensen nader tot elkaar te brengen.
Bram Jonkheer (52) is vader van drie studerende kinderen. Eerder werkte hij als marktonderzoeker en bestudeerde hij het gedrag van mensen in relatie tot producten. Twee jaar geleden stapte hij uit de commerciële wereld om zich in te zetten voor meer harmonie in Nederland.
Bram staat achter het coronabeleid van de afgelopen jaren. Hij volgt het nieuws via de krant en tv. Over het algemeen vindt Jonkheer het – tot vorige maand – gevoerde beleid vrij logisch, al worden er – volgens hem – soms ook fouten gemaakt, maar ‘dat is logisch als je in de mist vaart’, zegt hij. Nu, na twee jaar, heeft hij soms wel iets van: ‘We hebben inmiddels zoveel geleerd en zouden moeten weten hoe we daarmee om zouden moeten gaan.’ Bram houdt zich aan de regels, maar vooral uit solidariteit: ‘Ik doe bijvoorbeeld mijn mondkapje op, niet om mezelf te beschermen of een ander te beschermen, maar wel om te laten zien: we moeten het gezamenlijk doen.’
Lenie Kap (58) is moeder van drie volwassen dochters. Sinds 1987 werkt Kap in de geestelijke gezondheidszorg. Door de jaren heen deed ze ervaring op in het begeleiden van mensen die te maken hebben met problemen op het gebied van identiteit en relaties. Ook werkt Lenie mee aan stiltedagen en geeft ze trainingen voor christelijke mindfulness.
Lenie staat niet achter het regeringsbeleid. Ze volgt het nieuws via de ‘gewone’ nieuwskanalen, maar kijkt ook naar alternatieve media als blckbx.tv en Café Weltschmerz. Corona is volgens Kap vergelijkbaar met griep. Ze heeft kritiek op het gebruik van mondkapjes, de PCR-test, het stellen van de juiste diagnose en de lockdowns. Ze vindt dat er te weinig aandacht is voor ventilatie en de overheid te sterk inzet op vaccinatie. Ook ziet ze dat kritisch tegengeluid wordt weg gefilterd en vindt ze dat er belangenverstrengeling is tussen overheid, big pharma en media met als doel: de great reset. Lenie is niet gevaccineerd en laat zich ook niet testen.
Een paar maanden geleden voelde Kap zich niet lekker. De volgende ochtend stond een kappersbezoek op het programma. Ze stapte vroeg in bed, maar was de volgende dag nog niet fit.
Heb je je laten testen?
Lenie: Ik voelde me verantwoordelijk en dacht: het kan toch niet zo zijn dat ik straks Covid19 heb en besmettelijk ben? Dat wil ik niet.
Ik heb daarom een zelftest gedaan. Die bleek positief en daarom belde ik de kapper af. Ik ben toch in quarantaine gegaan, terwijl ik me niet heel ziek voelde. Ik heb me ook niet laten testen bij de GGD, want ik vind dat ik zelf wel kan beoordelen of ik ziek ben of niet.
Maar je dacht niet: ik laat me testen, dan heb ik straks een QR-code en kan ik overal naar binnen?
Lenie: Nee, want ik ben tegen de QR-maatschappij. Zelfs al zou ik hem hebben, zou ik hem niet gebruiken uit solidariteit met mensen die heel bewust niet willen testen en op een gegeven moment buitengesloten dreigen te worden.
Dat mensen niet willen testen, is toch hun eigen keuze?
Lenie: Klopt, dat is waar. Maar de PCR-test is onbetrouwbaar en niet gemaakt waar die voor gebruikt wordt. Ik heb veel meer: als ik ziek ben, blijf ik thuis.
Ik geloof ook dat er straks veel meer aan de QR-code gehangen wordt, zoals de stikstof-uitstoot en het gebruik van digitaal geld. Mijn waarde is ‘vrijheid’ en daarom krijg ik hier een heel akelig, gecontroleerd gevoel bij. De overheid weet al heel veel van mij, maar ze willen nu nog meer weten.
Waar ik heel erg van geschrokken ben, is de houding van Hugo de Jonge en Ab Oosterhuis over ongevaccineerden. Ik dacht: wie denk je wel niet dat je bent dat je als minister of iemand met een voorbeeldfunctie, dit kunt zeggen? Want ik vind het polariserend als je zegt dat ‘de ongevaccineerden moeten maar op een eiland gaan zitten.’ Of De Jonge die dan zegt: ‘Ik heb totaal, maar dan ook totaal geen respect voor ongevaccineerden.’
Bram: Geen begrip zei hij. Dat is wat anders. Vanuit zijn positie niet verstandig, maar vanuit die situatie begrijp ik hem wel. Al vind ik het ook polariserend.
Lenie: Het kan wel zo zijn dat hij het niet begrijpt, maar om dit zo op tv te zeggen? Dan denk ik: dit kan je niet menen. Als minister! Ik schrok me kapot.
Er zijn bijvoorbeeld ook mensen die om medische redenen afgeraden wordt om te vaccineren. Ik denk dan: Je denkt totaal niet na.
Bram: Nee, dat was geen gelukkige uitspraak. Ik vind ook dat hij hiermee uit de bocht vloog. Maar aan de andere kant: hij werd veel harder aangevallen. En wat er over hem gezegd werd, vind ik vele malen erger.
Lenie, je houdt niet van controle en je vindt dat de overheid al veel van je weet. Maar je zit wel op Facebook. Ken je daar de algoritmes van?
Lenie: Ja, ik zit op Facebook. Ik ken de algoritmen, maar ik vind het leuk om op Facebook te zitten. Aan de coronapas wil ik niet meewerken omdat ik het belachelijk vind om mijn medische gegevens te laten zien aan de gastheer of – vrouw in de horeca om er maar te mogen eten. Als ik gezond ben, ben ik gezond. Als ik ziek ben, blijf ik thuis.
Bram: Ik ben het wat de PCR-test betreft, niet met je eens, maar toch voel ik met je mee. Omdat ik vind dat je er goed in zit. Jij blijft thuis als je denkt dat je ziek en besmettelijk bent. Die verantwoordelijkheid kan je aan en die neem je.
Maar het systeem is erop gebaseerd dat je niet iedereen zo kunt vertrouwen als jou. En die gedachte schuurt, want je denkt: je kunt mij toch vertrouwen? Maar niet iedereen zit zo in elkaar als jij en daarom hebben ze dat systeem.
Ik heb hetzelfde met de Belastingdienst. Vanuit de Belastingdienst is iedereen een potentiële fraudeur en daarom moet je alles bijhouden. Daar stoor ik me aan. Het is een systeem vanuit de controle gedachte. Ik verfoei het, maar ik snap het ook. Want als je het loslaat, krijg je één anarchistische bende.
Ik ben ook niet voor 2G, maar 3G vind ik prima, want dan heeft iedereen de kans om ergens naar binnen te kunnen.
Lenie: Ik vind het mooi dat je dit zo zegt hoor, Bram. Maar wat ik lastig vind, is dat mensen met een QR-code naar binnen gaan, maar toch besmettelijk zijn. Dan vind ik het zo’n schijnveiligheid. Want dat je een QR-code hebt, wil niet zeggen dat je andere mensen niet kunt besmetten.
Bram: Maar dat zegt ook niemand. Niemand zegt dat je niet meer ziek kunt worden of besmettelijk kunt zijn als je gevaccineerd bent of een keer corona hebt gehad. De kans is alleen kleiner. Op individueel niveau klopt het niet, maar op collectief niveau is het misschien het systeem wat het beste werkt.
Bram, je zegt net dat je tegen 2G bent. Stel dat het zover komt dat 2G in de horeca en in de winkels komt, gebruik jij de QR-code dan nog, of leg je hem dan aan de kant?
Bram: Ik denk dat ik dan toch naar een restaurant toe gaan als ik er een keer zin in heb. Ik ben dan niet solidair met de mensen die ongevaccineerd zijn.
Stel dat Lenie voor het raam gaat staan als jij in het restaurant zit?
Bram: Dan ben ik impulsief genoeg om op te stappen omdat ik het niet vind kloppen. Maar ik ben niet super principieel. Ik kies dan voor de makkelijkste weg. Als ik erover nadenk, denk ik: dat moet ik niet doen, maar in de praktijk ben ik te zwak om het vol te houden. Er er zijn ook te veel mensen die er vanuit praktische overweging in zitten.
Eigenlijk vond ik ChristenUnie nog het meest eerlijke met het voorstel voor 1G. Maar toch moet ik er niet aan denken omdat ik testen vreselijk vind. Ik ben één keer getest. Toen ik thuiskwam, zei ik: ‘Wat er ook gebeurt, ik doe dit nooit meer.’
Lenie, zou jij mee willen gaan in het voorstel van ChristenUnie om alleen 1G te doen? Zou je je daaraan willen conformeren door toch regelmatig te testen?
Lenie: Daar zou ik niet in meegaan. Nee, ik vind dat waanzin. Ik ben heel erg tegen testen.
Bram: ik heb ook vrede met 3G omdat ik het gevoel heb dat je niemand buitensluit, want iedereen kan zo’n test doen. Een test is nooit 100 procent betrouwbaar, maar de maatschappij kan wel eerder open.
Hoe komt het dat Covid19 zoveel discussies oproept?
Lenie: Toen corona net de kop opstak, wisten we er nog weinig van. Dat riep angst op. En als je angstig wordt, vernauwt je blik en ga je overleven. Vanuit die overlevingsstand sta je niet meer zo open voor de ander. Je krijgt de neiging om niet meer te luisteren de de ander te overtuigen. Bij de één is het angst voor corona, maar bij mij is het angst om m’n vrijheid te verliezen. Ook denk ik dat de overheid en de media mensen angstig hebben gemaakt. Ik vind bijvoorbeeld dat er eenzijdig informatie gegeven wordt. Er is geen ruimte voor wetenschappers of mensen met een andere mening. Sterker nog, die worden gecensureerd.
Bram: Het heeft inderdaad ook met media te maken. Die leven van aandacht en dat doen ze door te werken met tegenstellingen, waarmee je steeds meer het gevoel krijgt dat het genuanceerde verhaal er niet is. Terwijl ik denk dat de meerderheid in Nederland beide kanten wel begrijpt.
Ook willen mensen graag bevestigd worden in wat zij denken. Tegenwoordig is het veel makkelijker om alleen met mensen om te gaan die net zo denken als jij. Je ziet het ook op social media: mensen posten iets in hun hunkering naar gelijkgestemden. Uiteindelijk zijn we allemaal op zoek naar de euforie van het morele gelijk.
Groepen gelijkgestemden worden steeds extremer, dat is een bekend principe. En mensen hebben een zondebok nodig. Ze moeten íemand de schuld kunnen geven. En daarin zie je een glijdende schaal.
Is iemand het niet met me eens? Dan zal die vast niet genoeg informatie hebben. Vervolgens kom je erachter dat iemand genoeg informatie heeft, dus dan is hij dom. Duurt dat langer, dan is hij vervolgens niet dom, maar dan moet hij wel slecht zijn. Want aan jezelf twijfelen, is heel ingewikkeld. En wat is er dan nog slechter dan ik? Een kinderverkrachter, want zo erg ben ik in ieder geval niet.
Waarom discussiëren we zoveel over vaccinatie, maar niet over een aansprakelijkheidsverzekering? Daarbij kun je toch ook schade ondervinden van de beslissing van de ander?
Bram: Dat komt omdat corona iedereen, elk moment, raakt. Iedereen heeft wel een bedrijf die er last van heeft, of een zieke moeder, of kinderen die je uit school moet houden. Daarbij kun je niet zomaar een mening hebben, want je moet keuzes maken: wel of niet vaccineren of je wel of niet aan de regels houden.
En als mensen keuzes maken, willen ze het gevoel krijgen dat ze de juiste keuze hebben gemaakt. Want fout zitten: dat vinden we heel vervelend. En dus ga je proberen om je mening hard te maken of zoek je bevestiging.
Herkennen jullie die polarisatie ook in je omgeving?
Lenie: Mijn oudste dochter zit er net zo in als ik. Zij kreeg recent van een vriendin een appje dat ze niet meer met ongevaccineerden om wil gaan. Dat raakt mijn dochter tot op het bot. En als het m’n kind aangaat, word ik daar erg verdrietig van.
Ze kennen elkaar zo’n 25 jaar. Mijn dochter is de liefde zelf en haar vriendin is een heel leuke meid. Dan denk ik: Wat gaat er toch in jouw koppie om dat je dat zegt, dat je dit nu wilt? Deze keuze komt niet voort uit lelijkigheid, maar vanuit angst om zichzelf en haar omgeving te beschermen. Ze is bang voor corona en daar kan ik boos om worden. Want in mijn ogen zijn we ook bang gemáákt.
Wat zou je, als trainer bij de School voor Compassie, je dochter en haar vriendin willen adviseren? Want de één voelt zich bang en de ander voelt zich afgewezen.
Lenie: Ik zou ze allebei aanraden om bij zichzelf stil te staan. Je kunt vervolgens onderzoeken: ‘Wat maakt dat ik zo reageer?’ Hoe je reageert heeft namelijk alles te maken met pijnplekken die worden geraakt, behoeftes die je hebt (en niet bevredigd worden) en angsten die actief worden. De volgende stap is het delen met elkaar, waarbij je je kwetsbaar durft op te stellen. Het is daarbij belangrijk dat je goed luistert en wilt horen wat de ander te zeggen heeft.
Daarnaast is het ook belangrijk dat je weet welke waarden voor jou belangrijk zijn. Je denkt ‘Ah, ik reageer zo omdat jij aan die waarden zit te morrelen en daarom reageer ik zo heftig.’ Door je waarden met elkaar te delen, leer je ook te begrijpen wat belangrijk is voor jezelf en de ander en kun je ontdekken waarom het onderling zo werkt.
In waarden kun je elkaar vaak vinden, al kunnen die een tegenovergestelde reactie geven. Denk bijvoorbeeld aan de waarde ‘vrijheid’. De één zegt dan: ‘Voor mijn vrijheid neem ik een prik,’ en de ander: ‘Voor mijn vrijheid neem ik hem niet.’
Bram: Wat ook belangrijk is: wil je een goede verstandhouding hebben, dan moet je ook een goede verstand-houding hebben. Sommige mensen poneren hun mening zo stellig dat ze niet meer terug kunnen. En dan willen ze ook niet meer terug, want dan moeten ze toegeven dat ze fout zitten.
Je moet je juist openstellen door te denken: misschien denk ik over dit onderwerp na dit gesprek wel anders. Of: kan ik er iets uithalen voor mezelf? Ik probeer daarom altijd een beetje in het midden te zitten en mezelf niet te stellig uit te laten. Je moet het aandurven om te twijfelen en niet zeker te weten.
Is het een reëel scenario om in een situatie waarin je zo heftig tegenover elkaar staat, van elkaar te verwachten om je kwetsbaar op te stellen? Is dat niet onmogelijk?
Lenie: In eerste instantie misschien wel, zeker als er niemand bij is die dat goed begeleidt. Als je erg geraakt bent, is het belangrijk dat je eerst rustig wordt en reflecteert: ‘Wat maakt dat ik zo reageer?’ Mijn ervaring bij mezelf en anderen is dat als je er echt graag uit wilt komen, dan wil je ook naar elkaar luisteren en de ander begrijpen. Als beiden die intentie hebben, geloof en weet ik dat dit mogelijk is.
Bram: Tussen Lenie en mij zit wel een verschil in de zin van ‘doet de overheid de dingen omdat ze een verborgen agenda heeft of maakt ze bepaalde keuzes omdat ze niet beter weet?’ Ik heb het gevoel dat de overheid nog steeds in grote lijnen logische keuzes maakt. Maar daar zit Lenie anders in. Maar ik vind haar nog steeds een geweldige vrouw.
Wat ik erg waardeer in Lenie, is dat ze zich verdiept in discussies, over mondkapjes bijvoorbeeld. Dat kan ik van mezelf niet zeggen. Ik lees wel de krant en ik kijk tv, maar ik neem niet allerlei publicaties tot me om me heel goed te laten informeren. Ik vind dat als ik dat niet doe, moet ik ook voorzichtig zijn met m’n mening.
Maar denk je dan niet: joh, laat dat aan experts over?
Bram: Dat denk ik, ja. Maar tegelijk: er is niemand die precies weet hoe het zit. Er is geen perfecte oplossing, er is niet één alwetend iemand. Dus moet je ergens op vertrouwen. Ik ga er vanuit dat ze bij het ministerie goede keuzes hebben gemaakt en er de juiste experts hebben zitten.
Hoe kijken jullie vanuit je christelijke achtergrond naar de tweedeling?
Bram: Mijn voorbeeld is Jezus. Jezus sloot nooit iemand uit. Hij ging met iedereen het contact aan. Juist met mensen die buiten de samenleving stonden. Hij koos geen partij, maar liet iedereen even in de spiegel kijken. Dat vind ik liefde, dat vind ik compassie. Zo’n soort beweging is nodig: iedereen hoort erbij. En daar moet je ook dingen voor laten, je moet over jezelf heen durven stappen.
De mens is niet perfect. Ik denk dat het Jezus veel pijn doet als Hij ziet hoe we met elkaar omgaan. Goed omgaan met elkaar is belangrijker dan voor of tegen vaccinatie zijn. Ik ben gelovig, maar ik haal niet de manier waarop ik geloof dat ik niet gevaccineerd mag worden. Toch kan ik me voorstellen dat mensen dat wel hebben, al ben ik het er niet mee eens.
Stel je voor: Je bent al wat ouder en hebt last van bronchitis. De laatste jaren heb je verschillende keren een longontsteking opgelopen en daarom ben je erg voorzichtig met corona. Je hebt je laten vaccineren en gaat grote groepen mensen uit de weg. Dan wil je kleinzoon op bezoek komen om zijn vriendin voor te stellen, maar je weet dat ze niet in corona geloven en Covid19 vooral zien als een complot. Hoe ga je daarmee om?
Bram: Het belangrijkste is om het gesprek aan te gaan. Zo van: ‘Leuk dat je wilt komen, maar ik zit wel met een probleem: ik ben heel kwetsbaar. Ik ben bang en wil jullie nog heel lang als stel meemaken, liefst zo snel mogelijk, maar liever langer dan zo snel mogelijk. Maar vertel eens, hoe zit jij erin? En waarom vind je dat?’
Als je dat gesprek aangaat, kun je daarna alsnog zeggen: ‘Ik vind het voor nu toch te risicovol, dus liever niet, maar laten we een datum prikken wanneer we wel af kunnen spreken en dan met z’n viertjes gaan dansen bij Jansen.’ In de zin dat je er een knipoog aan geeft. Bij serieuze onderwerpen moet je er soms een twist aan geven en de kou uit de lucht halen, om elkaar weer even voelen.
Stel je voor: je bent 25 en hebt bewust niet gekozen voor een vaccinatie. Volgende week heb je afgesproken met je zus van 30 die gevaccineerd is. Ze is slank en heeft geen aandoeningen. Ineens krijg je een belletje: die ander voelt zich niet veilig bij jou en wil de afspraak afzeggen. Jij voelt je ontzettend afgewezen en de ander voelt zich onveilig. Hoe ga je met zoiets om?
Lenie: Ik zou vragen: ‘Ben je dan bang voor mij of ben je bang voor jezelf? Want je hoeft voor mij niet bang te zijn. Als blijkt dat de ander zelf bang is, zou ik vragen of we iets kunnen doen waardoor we elkaar wel kunnen ontmoeten en het toch veilig voelt. Eventueel kom ik met een voorstel: ‘We kunnen het raam opendoen of buiten gaan zitten.’ Of ik zou aan haar vragen: ‘Kunnen we iets anders doen waardoor het voor jou minder vervelend wordt?
Welke tip zou je mee willen geven aan mensen die zich hierdoor afgewezen voelen?
Lenie: Ik zou zeggen: ‘Wijzen ze jou persoonlijk af of heeft het te maken met een keuze die jij maakt die voor anderen beangstigend is?’ Want daar zit verschil in.
Bram: Ik zou hen adviseren om naar alternatieven te zoeken, zoals samen wandelen. Het gaat erom dat je aangeeft dat het je om het contact, de ontmoeting met de ander gaat. Vaak als je je kwetsbaar opstelt en open bent, krijg je veel meer begrip. En soms moet je ook jezelf toestaan om te denken: Ik snap het niet.
Er ligt ook een verschil in ‘je gekwetst voelen’, of ‘doelbewust gekwetst worden’. Het komt altijd van twee kanten.
Hoe kijken jullie naar het gebruik van woorden als ‘wappie’ en ‘schaap’?
Bram: Woorden doen ertoe. Daar moeten we ons bewust van zijn, al vind ik dat we tegenwoordig op alle slakken zout leggen. Toch zou ik die term zoveel mogelijk vermijden óf met een knipoog gebruiken.
Lenie: Nee, nee, ik zou ze niet gebruiken. Zelf gebruikte ik het een keer om de groep mensen die er net zo in stonden als ik, als ‘wappies’ te categoriseren. Maar toen kreeg ik van twee mensen op m’n lazer dat ik dat had gedaan, terwijl het mij niet zo erg kan schelen. Ik zie het meer als een geuzennaam, al zou ik mezelf eerder onder ‘de kritische denkers’ scharen. Bij het woord ‘wappie’ denk ik aan een complotgekkie en daar herken ik mezelf niet in. ‘Schaap’ zou ik nooit gebruiken omdat ik het heel denigrerend vind.
Bram: De groepen wel en niet gevaccineerden is ook veelkleuriger dan alleen maar wappies of schaapjes. Maar dit is hoe ons brein werkt. We willen niet te veel moeite doen om dingen te begrijpen of na te denken of publicaties door te lezen. Zwart-wit maakt het in één keer duidelijk, maar dan doen we elkaar wel tekort.
Lenie: Je kunt wel elkaar bestrijden, maar je kunt ook de liefde bevrijden. Als je van elkaar houdt, kun je het oneens zijn met elkaar, maar liefde is veel belangrijker dan dat wij het samen eens zijn. Iemand vroeg eens aan Jezus: ‘Wat is nu het allerbelangrijkste?’ Dan zegt Hij: God liefhebben boven alles en je naaste als jezelf. Volg het hart van Jezus, en heb elkaar lief.
