Het Veluwse hanzestadje Elburg luidde er onlangs zijn festival Kerst in de Vesting mee in, de IJsselstad Deventer zijn Dickens Festijn. De ‘Nine Lessons & Carols’ lenen zich bij uitstek voor winterse evenementen waarbij nostalgie troef is. Al doen we de spirituele betekenis natuurlijk tekort wanneer we de ceremonie alleen als een sfeermaker zien. Deze anglicaanse liturgie wordt dan ook primair voor kerstvieringen gebruikt, door diverse kerkgenootschappen overal ter wereld.
Schuur
Het begon allemaal in Cornwall, 137 jaar geleden. Bedenker van die allereerste godsdienstoefening met ‘Lessons & Carols’ in 1880 was Edward White-Benson, sinds 1877 de eerste bisschop van Truro. De ‘première’ voltrok zich in een groot houten gebouw.
Nog altijd gaat het verhaal dat dit een schuur was en dat White-Menson met dit laagdrempelig samenzijn tijdens Kerstmis de mannen uit de kroeg wilde houden. Helaas moeten we die romantische lezing naar het rijk der fabelen verwijzen: het was een noodgebouw dat als kathedraal van Truro diende, aangezien de neogotische stenen versie nog in aanbouw was.
De dienst trok ruim 400 bezoekers. In wereldlijke termen zou je van een succesformule kunnen spreken: White-Mensons idee vond algauw ingang binnen het hele Verenigd Koninkrijk. Veel anglicaanse gemeenten namen het idee over.
Nóg populairder werd het format nadat het King’s College in Cambridge ermee aan de slag was gegaan. Destijds al gold het koor van King’s als toonaangevend. Op 24 december 1918 vond er voor het eerst een ‘Service of Nine Lessons and Carols’ plaats in de Chapel. Een gedenkwaardige samenkomst, extra emotioneel beladen doordat hiermee het eind van de Eerste Wereldoorlog werd gevierd.
De nieuwe decaan van King’s College, Eric Milner-White, had namelijk als aalmoezenier aan het westfront gediend. In die functie was hij tot het inzicht gekomen dat er behoefte was aan een meer toegankelijke, positieve kerstviering. De ‘Lessons and Carols’ leken hem daarvoor bijzonder geschikt.
Arvo Pärt
In 1919 besloot Milner-White bovendien dat deze dienst voortaan geopend zou worden met de carol Once in Royal David’s City. Verder bracht hij een vaste structuur aan in de overige liturgie. Nog altijd bestaat de orde van dienst uit negen korte Schriftlezingen (uiteraard in de King James vertaling) met daartussen een of twee carols. Die bijbelfragmenten vertellen over de zondeval in het Paradijs, Jesaja’s profetie van de Messias en de geboorte van Jezus te Bethlehem.
In 1928 kwam het King’s College met de BBC overeen dat de dienst live zou worden uitgezonden. Vanaf de vroege jaren dertig zond de BBC de dienst ook uit in de overzeese gebiedsdelen en in 1979 was de eerste live uitzending in de VS een feit.
Veel carols zijn al heel oud; sommige stammen nog uit de middeleeuwen. Maar ook in de recente geschiedenis beproefden componisten hun creatieve krachten op het genre, zoals Gustav Holst (In the Bleak Midwinter, 1906) en Benjamin Britten (A Ceremony of Carols, 1941). Bovendien schrijft King’s College jaarlijks een compositieopdracht uit voor een nieuwe carol. In het archief prijken grote eigentijdse namen als John Rutter, John Tavener en jazeker: ook buitenlanders zoals de beroemde Est Arvo Pärt.
Theatraal
Nog zo’n typische King’s-traditie: van de openingscarol Once In Royal David’s City wordt het eerste couplet steevast gezongen door één enkele jongenssopraan, zonder begeleiding. Denk daar een verduisterde kerk omheen en een ‘procession’ van koorleden die− elk met een kaars in de hand − achter dat zingende kind komen binnenschrijden, en je krijgt een idee van het theatrale effect. Het is een van dé kippenvelmomenten, net als de slotapotheose met samenzang: Hark! The Herald Angels Sing en O Come, All Ye Faithful, met een majestueus daverend orgel boven je hoofd.
Bij menige liefhebber staat een decembertrip naar Cambridge op de bucketlist: een live uitvoering van de ‘Carols from King’s’ is natuurlijk je van het! Maar wie het geduld ontbeert om eindeloos in de rij te staan, kan vlak om de hoek terecht voor fraaie alternatieven.
Want Nederland kent een hoge Lessons & Carols-dichtheid. Sommige koren volgen daarbij nauwgezet de traditie van het King’s College, zoals het Kampen Boys Choir in Doesburg (22/12) en Kampen (23/12). Maar ook andere ensembles baseren hun programmering op de Engelse traditie, zoals – om er maar een paar te noemen − het Voorburgs Vocaal Ensemble in Charlois (22/12), Caprice in Harderwijk (22/12), de Andreascantorij in Hattem (22/12), Cantorij Maarten Luther in Den Haag (21/12), de Laurenscantorij in Rotterdam (20/12), het Torenkamerkoor in Wageningen (24/12) en het Vocaal Ensemble Zutphen in Zutphen (26/12).
