'Niemand wist een bevredigend antwoord te geven op de vraag of hun kinderen en kleinkinderen op korte termijn de weg terug zouden vinden naar de kerk', zegt vice-voorzitter Pieter de Wolf van de rooms-katholieke Franciscus en Claraparochie op de Oost-Veluwe. Maar liefst vijf kerkgebouwen worden er deze weken gesloten. Het toekomstperspectief is slecht, was de conclusie van de informatieavonden en hoorzittingen die de afgelopen maanden voor de parochianen werden gehouden. De Wolf: 'Jaar na jaar worden we met een financieel tekort geconfronteerd. Als we alle acht kerken open zouden houden en zouden doorgaan zoals we tot nu toe deden, zouden we in vijf jaar tijd uitkomen op een verlies van 1,8 miljoen euro. Dat is onverantwoord.'
Eind juni hielden de rooms-katholieken in Epe de laatste reguliere eucharistieviering in hun St. Martinuskerk. Eens in de maand is er nog wel een ‘gebedsviering’ in het parochiecentrum naast de kerk. Voor een eucharistieviering op zaterdagavond of zondagmorgen zijn de gelovigen in Epe voortaan aangewezen op het naburige Vaassen. Ook vier andere rooms-katholieke kerken in de regio, in Eerbeek, De Vecht, Klarenbeek en Bussloo, sluiten en worden verkocht. De kerken in Loenen en Twello blijven net als de de H. Martinuskerk in Vaassen open. 'In die drie plaatsen zijn de grootste geloofsgemeenschappen met het meeste kerkbezoek', verklaart De Wolf.
Kerkbijdragen
Er moest wat gebeuren. Jaarlijks komt er in de streekparochie twee tot drie procent minder aan kerkbijdragen van de parochianen binnen, terwijl de kosten van onder andere kerkonderhoud door inflatie oplopen. Bovendien neemt het kerkbezoek af, is er minder vraag naar sacramentele bedieningen als doop, eerste communie en huwelijk en zijn ook in toenemende mate minder priesters en pastoraal werkers beschikbaar. Er zat niets anders op dan kerken te sluiten.
Een soortgelijke beslissing viel eerder al in het nabijgelegen Apeldoorn. Daar is over twee jaar nog maar één rooms-katholieke kerk over: de monumentale Mariakerk in het centrum van de stad. Vijf andere kerken zijn al of worden binnenkort afgestoten.
Kerksluiting is op de Veluwe niet alleen een thema voor rooms-katholieken. De protestantse gemeente in Harderwijk (ruim 5500 leden) heeft twee van de vijf kerkgebouwen buiten gebruik gesteld. Einddoel is één eigentijdse ‘stadskerk’ naast ‘De Regenboog’, een in 2011 in een nieuwbouwwijk geopend kerkgebouw. Voor dit veranderingsproces is volgens de kerkenraad gekozen 'om als vitale gemeente de toekomst in te kunnen en een gezondere financiële basis te hebben'.
Zondagse kerkgang
De kerkenraad van de gereformeerde kerk in Nijkerk heeft besloten een van haar twee kerkgebouwen te sluiten en te verkopen. Het ledental (circa 3200) blijft nog redelijk stabiel, de zondagse kerkgang is echter geen vanzelfsprekendheid meer. 'Op zondagmorgen kunnen we met één kerkgebouw af', licht ds. Klaas van der Sloot toe. 'Alleen op bijzondere zondagen, bijvoorbeeld met Kerst en Pasen, is er zoveel toeloop dat er twee diensten moeten worden gehouden.' De gereformeerde kerk in Ede stootte vier jaar geleden twee kerkgebouwen af.
Behoudende hervormden hebben jarenlang gedacht dat de ontkerkelijking geen vat op hun gemeenten zou krijgen als ze maar orthodox in de leer zouden blijven. De waarheid van de werkelijkheid achterhaalt die opvatting. Zo zag de algemene kerkenraad van de hervormde gemeente in Ede zich eerder dit jaar gedwongen het aantal wijkgemeenten en predikanten terug te brengen van acht naar zes. Afnemend ledental en dalende inkomsten zijn de redenen. Hervormd Harderwijk is teruggegaan van vier naar drie wijkgemeenten en predikanten. In Barneveld bijvoorbeeld houdt het aantal leden van de hervormde gemeente allang geen gelijke trend meer met het groeiende aantal inwoners van het dorp. De helft van de Barnevelders is geen kerkganger.
Kerkdienstenrooster
Zo ingrijpend als op de Oost-Veluwe is het op de West-Veluwe nog niet voor de rooms-katholieken. Voor het nieuwe kerkdienstenrooster van de regionale Sint Lucasparochie zijn wel minder voorgangers beschikbaar dan voorheen. 'Het was een klus om het rooster rond te krijgen. Dit jaar voelen we dat meer dan ooit tevoren', zegt pastoor Henk van Doorn. Een pastor is met pensioen gegaan, een emeritus pastor is overleden en drie voorgangers op leeftijd stopten met hun jarenlange assistentie. Bovendien is de parochie, die reikte van Leusden tot Ermelo, uitgebreid met de rooms-katholieke geloofsgemeenschap in Harderwijk.
Van Doorn: 'We menen er (voorlopig) goed aan te doen om al onze negen kerken open te houden, maar dat heeft consequenties. We kunnen niet alle kerken optimaal bedienen. De leden van het pastoraal team moeten ook voldoende uren overhouden voor hun andere taken, zoals de pastorale zorg, diaconie (onderlinge hulp), catechese (geloofsonderwijs) en gemeenschapsopbouw.'
In de kerken in Nijkerk, Barneveld, Putten, Ermelo en Harderwijk wordt daarom niet meer elk weekend een viering gehouden. Minstens eens per maand moeten de gelovigen uitwijken naar elders. 'We willen de parochianen eraan laten wennen dat ze in een andere plaats naar de kerk gaan', aldus Van Doorn. 'Nu kunnen we financieel alle kerken nog openhouden, maar op den duur zal dat waarschijnlijk niet meer lukken omdat er geen voorgangers en te weinig kerkgangers zijn. We maken de geesten al rijp voor die nieuwe situatie.'
