Een van de bekendste revoltes in Rio de Janeiro is het Oproer tegen het Vaccin, de verplichting om zich te laten inenten tegen de pokken, in november 1904. Trams werden omvergegooid, gebouwen in brand gestoken. Rio’s gepeupel, wiens bestaan door de autoriteiten simpelweg werd genegeerd, pikte dat niet meer. De bestuurders van de stad, toen nog hoofdstad en dus de meest prestigieuze stad van het land, waren in hun obsessie om Rio een Franse allure te geven finaal aan de bevolking van de kleine armoedige huisjes in het centrum voorbij gegaan. De mensen moesten wijken voor brede avenues met statige panden, opgetrokken volgens de laatste mode uit Europa en verloren huis en haard. Geen wonder dat ze woedend waren en geen enkel vertrouwen hadden in de overheid, die beweerde met een verplicht vaccin hen te willen beschermen tegen ziekte en dood. Hun verdrijving uit het oude stadscentrum deed de eerste sloppenwijken, in Brazilië favelas genoemd, van de stad ontstaan, tegen de hellingen aan, die Rio samen met zijn stranden en lagunes tot zo’n wonder van de natuur maken.
Het Oproer tegen het Vaccin houdt een week aan en de regering ziet zich genoodzaakt om de verplichting in te trekken, ondanks dat er een epidemie heerst. Maar als er in 1908 een nieuwe pokkenepidemie uitbreekt, gaan de mensen massaal naar de vaccinatieposten om zich te laten inenten.
Oswaldo Cruz, de arts die was aangetrokken om het vaccinatieprogramma tegen de pokken op te zetten, heeft het uiteindelijk van de woede en het wantrouwen van het volk gewonnen en niet alleen tegen pokken, ook bijvoorbeeld tegen gele koorts komen vaccinatieprogramma’s op gang. Het bekendste instituut voor onderzoek naar infectieziekten in Rio, Fiocruz, is naar Oswaldo Cruz vernoemd. Zodanig heeft Fiocruz samen met andere onderzoeksinstituten in Brazilië een boost aan onderzoek en bestrijding van infectieziekten weten te geven dat Brazilië in de wereld één van de koplopers is geworden met het organiseren van vaccinatieprogramma’s om de bevolking tegen infectieziektes te beschermen. Ook in de bestrijding van aids is het land een trendsetter. Fiocruz heeft geparticipeerd in de ontwikkeling van het Oxford/AstraZeneca-vaccin tegen covid-19 en beschikt over middelen om het vaccin te produceren.
Spuiten en naalden
En nu moest de bevolking rond de jaarwisseling met lede ogen aanzien hoe landen als het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hun vaccinatie tegen het covid-19-virus, dat de hele wereld in zijn greep heeft, zijn gestart. In Brazilië waren er niet eens voldoende spuiten en naalden om vaccinatieprogramma’s tot uitvoering te kunnen brengen. Laat staan koelinstallaties van -70 graden, die nodig zijn om het vaccin van Pfizer, het eerste dat in omloop kwam, te kunnen transporteren.
Het deed de longarts Margareth Dalcolmo, die als een autoriteit op het gebied van virusbestrijding wordt gezien en ettelijke keren per week opduikt in de media om haar mening te geven, verzuchten dat er een nieuwe revolte nodig is, maar nu vóór de vaccins.
Dat de beminnelijke Dalcolmo, een moederlijke vrouw van een jaar of 65, vol van praktische, doortastende inzichten, oproept tot een revolte, kan maar één ding betekenen: de vijand is machtig en dodelijk. De vijand is niet alleen het virus, maar ook Brazilië’s president, die nog steeds volhoudt dat het maar een griepje is en dat alleen mietjes zich erover beklagen dat ze het krijgen. Jair Messias Bolsonaro wordt door velen verantwoordelijk gehouden voor de dood van al meer dan 250.000 Brazilianen. Hij draagt geen mondkapje, hij begeeft zich in mensenmassa’s en hij bespot de mensen die afstand willen houden en wél een mondkapje willen dragen. “We moeten ophouden een land van mietjes te zijn”, zei de president bij een plechtigheid in het presidentiële paleis Planalto. Maar in de grote steden liggen de intensive cares vol en op Facebook regent het berichten van Brazilianen die zeggen dat een geliefde is overleden aan covid. De tweede golf is ook in Brazilië eind 2020 begonnen. Van 400 tot 500 per dag zijn de cijfers alweer omhoog geschoten tot gemiddeld boven de 1100, zoals tijdens het hoogtepunt van de eerste golf.
Hoe groot de verontwaardiging van de mensen die toch al niets van de conservatieve, homohatende en militaristische Bolsonaro moeten hebben over zijn respectloze gedrag ook is, zijn populariteit is sinds de coronacrisis eerder gestegen dan gedaald. In tegenstelling tot de door hem aanbeden Donald Trump, die bij de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten in november in het stof beet tegen Joe Biden, lijkt Jair Bolsonaro stevig in het zadel te zitten. Wie hem bij de verkiezingen in oktober 2022 wil verslaan moet van goeden huize komen. Er is simpelweg nog geen overtuigende kandidaat. De enige die Bolsonaro in de polls kan overtreffen, is de in 2018 wegens corruptie veroordeelde charismatische oud-president Luiz Inâcio Lula da Silva, kortweg bekend als Lula. Maar die mag zich vanwege zijn veroordeling niet verkiesbaar stellen. Nog niet. Zijn advocaten vechten voor het nietig verklaren van het vonnis, omdat het het resultaat van een politieke samenzwering zou zijn geweest, en Lula staat te popelen in de coulissen.
Zuurstofgebrek in Manaus
En dan beginnen op 14 januari alarmerende berichten op de social media te verschijnen: in de Amazonemetropool Manaus (ruim 2 miljoen inwoners) heeft het virus in de tweede golf zodanig om zich heen gegrepen dat er op de intensive cares van de ziekenhuizen een zuurstofgebrek is ontstaan. Niet alleen coronapatiënten, ook andere ernstig zieke mensen en zestig prematuur geboren baby’s dreigen te stikken. Handmatig, met zuurstofzakken, probeert het verplegend personeel het leven van de mensen te redden. Maar volgens medici is dat voor één persoon maar twintig minuten vol te houden, je hebt dus veel personeel nodig om deze zuurstofvoorziening te garanderen. Honderden patiënten worden per vliegtuig naar andere steden gevlogen, waar de situatie minder nijpend is. Noordelijk buurland Venezuela, voor Manaus dichterbij dan steden als Brasília, Rio de Janeiro of São Paulo, springt bij met zuurstoflevering en dan heeft de regering eindelijk in de gaten dat ze ook over de brug moet komen. Ze belooft te zorgen voor zuurstoflevering door de strijdkrachten.
Al snel blijkt dat het ministerie van volksgezondheid van het dreigende tekort af wist. Minister Eduardo Pazuello, een generaal die van zorg geen verstand heeft, deed na een bezoek aan Manaus vier dagen voor de fatale 14 januari niets en volhardde in de door de wetenschap tegengesproken stellingname dat chloroquine in een vroeg stadium van covid-19 soelaas biedt tegen de ziekte.
De regering Bolsonaro krijgt nog een zwaardere klap te verduren. Op zondag 17 januari geeft de sanitaire toezichthouder Anvisa het groene licht voor het gebruik van de vaccins CoronaVac, geproduceerd door collega-instituut van Fiocruz in São Paulo Butantã, en het Oxford/Astrazeneca-vaccin dat in Brazilië is getest door Fiocruz.
Per onmiddellijk zijn er zes miljoen vaccins van Butantã in São Paulo beschikbaar en daar grijpt de ambitieuze gouverneur van de deelstaat São Paulo João Dória zijn kans: onder zijn toeziend oog wordt voor de camera’s de eerste verpleegkundige in Brazilië gevaccineerd. Dória, die zich verkiesbaar wil stellen voor de presidentiële verkiezingen in 2022, is Bolsonaro te snel afgeweest. De stilte uit het presidentiële paleis in Brasília is oorverdovend. De president, die nooit om woorden verlegen zit, zegt en twittert helemaal niets.
Huilen achter de mondkapjes
Pas op maandag reageert Bolsonaro met het dreigement van een coup: “De gewapende strijdkrachten beslissen of het volk gaat leven in een democratie of dictatuur.” Zijn gebruikelijke tactiek om de aandacht af te leiden van een voor hem onaangename situatie. Het werkt altijd, maar deze keer is de verontwaardiging over de onachtzaamheid van zijn regering en de blijdschap over het begin van de vaccinatie zo groot dat zijn woorden weinig echo krijgen.
De roep om zijn impeachment zwelt aan en het regent kritiek op de regering, dat er maar zes miljoen vaccins beschikbaar zijn om een bevolking van circa 210 miljoen mensen te bedienen. India houdt twee miljoen Oxford/AstraZeneca-vaccins die het had beloofd achter en de regering staat in haar hemd. Fiocruz en Butantã hebben voor de eigen productie van het Oxford/AstraZeneca-vaccin een grondstof uit China nodig, maar dat land, dat van Bolsonaro en zijn ministers alleen maar beledigingen naar zijn hoofd geslingerd krijgt, houdt zich van de domme. De beide Aziatische reuzen laten Brazilië gewoon in de kou staan. Het land, dat sinds het aantreden van Bolsonaro alleen de Verenigde Staten van Trump in de armen heeft gesloten en de rest van de wereld links heeft laten liggen, moet helemaal achteraan in de rij. De paria-status van Brazilië in de internationale machtsverhoudingen wordt nog eens bevestigd.
Op de social media gaat op 20 januari een video viral van dokter Margareth Dalcolmo, die in tranen vertelt hoe ze kennis heeft genomen van het gebeurde met China en India en haar hart uitstort: “Dit is een cruciaal moment. De samenleving moet nu echt laten zien dat ze burgerzin heeft. Het is echt onacceptabel wat ik tien minuten geleden heb gehoord. Waar is de overheid? Wat is de rechtvaardiging dat Brazilië, de tiende of negende economie ter wereld, niet de vaccins heeft voor de bevolking? Niets kan dat rechtvaardigen. We hebben een akkoord voor samenwerking (voor de productie van het Oxford/AstraZeneca-vaccin, WU) sinds augustus. We hebben onze productielijn klaar. De IFA (grondstof voor het vaccin, WU) is al betaald en de diplomatieke inspanningen hebben gefaald. Niets rechtvaardigt dit. We hebben te maken met patiënten in zeer slechte staat. Wat we niet allemaal hebben doorgemaakt, terwijl we levens probeerden te redden. Als mensen doodgaan, huilen wij achter onze mondkapjes. De regering heeft laten zien dat ze niet in staat is deze strijd aan te gaan en als je dan ziet wat families doormaken. Het vaccin is de enige oplossing. Ik ben zeer aangedaan”, zegt ze voor een gehoor van het aartsbisdom Rio de Janeiro, dat haar een prijs had uitgereikt voor haar verdiensten als arts en onderzoekster.
Onderaan op Bidens bellijstje
Op dezelfde dag dat Margareth Dalcolmo haar hart uitstort, wordt in Washington Joe Biden beëdigd als 46ste president van de Verenigde Staten. Bolsonaro’s grote idool Donald Trump heeft geweigerd daarbij aanwezig te zijn en is met zijn vrouw Melania vertrokken naar zijn subtropische paradijs Mar-a-Lago in Florida.
Ook op de bellijst van Biden bungelt president Bolsonaro onderaan, zo blijkt als een Braziliaanse correspondente in Washington op een persconferentie vraagt naar de buitenlandse prioriteiten van de regering. President Biden heeft maatregelen tegen klimaatverandering en daaronder bescherming van de Amazone, waarvan zestig procent in Brazilië ligt, tot een van de vier speerpunten van zijn beleid gemaakt. Biden heeft al aangekondigd Brazilië hard aan te pakken als het de Amazone niet beschermt. Alle handelsakkoorden die de Verenigde Staten onder hem gaan afsluiten hebben natuurbehoud als uitgangspunt. En daar schiet het Brazilië van Jair Bolsonaro volledig tekort. Tijdens de eerste twee jaar van zijn ambtstermijn, 2019 en 2020, is de ontbossing schrikbarend toegenomen. Dertig procent in 2019 ten opzichte van 2018 en 9,5 procent in 2020 ten opzichte van 2019. De hoogste aantallen sinds 2008, volgens het onderzoeksinstituut INPE, dat de ontbossing met behulp van satellietbeelden in kaart brengt.
Verreweg de meeste besparing in CO2-uitstoot moet Brazilië halen door het tegengaan van ontbossing. Bomen nemen CO2 op en het voortbestaan van de Amazone is dus een belangrijke factor om deze CO2 gevangen te houden. Op andere fronten is in Brazilië weinig op de uitstoot te besparen omdat het land weinig vervuilende industrie heeft. Maar het land zit al boven de doelstelling die is afgesproken in het akkoord van Parijs, aldus non-gouvernementele organisatie Observatório do Clima. Brazilië beloofde bij dat akkoord eind 2015 dat het in 2025 de CO2-uitstoot met 37% zou hebben teruggebracht ten opzichte van 2005 en in 2030 met 43%. De illegale ontbossing zou voor 2030 worden teruggebracht tot nul.
Donald Trump stapte eind 2019 uit het Akkoord van Parijs, Bolsonaro speelde met het idee maar besloot te blijven, onder andere druk van Europese landen. Joe Biden draaide Trumps besluit nog op de dag van zijn ambtsbeëdiging terug.
Dat de ontbossing is toegenomen, hangt samen met het feit dat de controle en de handhaving tegen illegale ontbossing aanzienlijk is afgenomen. Het kan dus niet anders of 2021 wordt weer een rampjaar voor de Amazone. De enige manier om de regering te dwingen haar desastreuze beleid te wijzigen is dat het pijn doet in de portemonnee, zo zei de gezaghebbende oud-ambassadeur in de Verenigde Staten Rubens Barbosa tijdens een webinar over ontbossing in november 2020.
Investeerders trekken zich terug
En pijn begint het te doen. Internationale geldschieters hebben zich in de tweede helft van 2020 teruggetrokken uit Brazilië. Volgens de president-directeur van de Banco Central, Roberto Campos Neto, is de daling (9,36%) in tien jaar niet zo sterk geweest en het falende bosbeleid is daar volgens hem een belangrijke reden in. Europese investeringsfondsen hebben in een brief aan de Braziliaanse regering ook gedreigd met vertrek als de regering niet in actie komt voor de Amazone. De Centrale Bank zelf heeft geconcludeerd dat het beter is met de tijdsgeest mee te gaan en heeft in haar beleidsuitgangspunten duurzaamheid een belangrijke plek gegeven.
Ook de Europese Unie ligt dwars en wel bij de ratificering van het vrijhandelsakkoord met de Mercosurlanden, dat in 2019 na jaren onderhandelen werd getekend, maar dat door de lidstaten nog moet worden geratificeerd. Er gaan onder druk van natuurbeschermingsorganisaties en politici met een groen hart steeds meer stemmen op om geen vlees of soja meer uit Brazilië te halen, zo lang er geen duidelijke kentering in het beleid ten aanzien van de Amazone is waargenomen.
Duitsland heeft net als Noorwegen miljardensteun aan het Amazonefonds, waarvan de landen de belangrijkste geldschieters zijn, bevroren. Het is niet van zins om dat geld beschikbaar te stellen, zo lang de regering Bolsonaro niet met een duidelijk stappenplan komt om ontbossing in de Amazone tegen te gaan, zo zei ambassadeur Heiko Thoms in een interview met de Duitse zender Deutsche Welle in november 2020.
Zelfs de Chinezen, met afstand de grootste uitstoters van CO2 en een veel belangrijkere handelspartner voor Brazilië dan de Europese Unie, krijgen in de gaten dat ze maatregelen moeten nemen om de uitstoot te verminderen. In 2060 wil het land klimaatneutraal zijn. De Chinese voedselgigant COFCO kondigde in juli 2020 aan dat in 2023 geen soja meer uit ontboste gebieden in Brazilië mag komen.
Brazilië zal nog meer een internationale paria worden als de regering Bolsonaro niet bijdraait en dat kan vooral in het Braziliaanse bedrijfsleven, dat Bolsonaro steunde bij de verkiezingen in 2018, gevolgen hebben. “Brazilië is door zijn slechte reputatie op weg naar irrelevantie” zegt de voormalige directeur van de Centrale Bank Armínio Fraga in een interview met de financieel-economische krant Valor in januari. Volgens hem is de regering een deel van het bedrijfsleven al kwijt, niet alleen vanwege ontbossing, ook vanwege haar flirt met de dictatuur (1964-1985) en haar lakse houding ten opzichte van de pandemie.
Juridische problemen
Kan een ontboste Amazone en een gebrek aan vaccins, waar zo veel publieke verontwaardiging over bestaat, Bolsonaro in gevaar brengen?
Politieke analisten laten niet na erop te wijzen dat Bolsonaro kan blijven rekenen op steun van ongeveer 30 procent van de bevolking omdat hij doet wat hij heeft beloofd: hij heeft het gemakkelijker gemaakt om het Amazonewoud te ontginnen door land- en mijnbouw (goud!), hij heeft de traditionele familie sterker op de kaart gezet ten koste van seksuele minderheden en feministen en hij doet meer dan zijn linkse voorgangers zijn best om het het bedrijfsleven naar de zin te maken.
Maar zijn drie oudste zoons zorgen voor juridische problemen en brengen daarmee hun vader in een lastig parket. Vooral de oudste, Flávio, tegen wie juridische onderzoeken lopen wegens het verduisteren en witwassen van een deel van het loon van administratieve medewerkers in de tijd dat hij gedeputeerde was in de deelstaat Rio de Janeiro.
Ex–minister van justitie Sérgio Moro heeft Bolsonaro ervan beschuldigd zich te hebben willen bemoeien met het onderzoek en met benoemingen van de Federale Politie, om Flávio in bescherming te nemen. Het Hooggerechtshof heeft deze beschuldigingen van de oud-minister in behandeling genomen en de zaak Flávio en de Federale Politie is een van de vele zaken die als een zwaard van Damocles boven het hoofd van de president hangen.
Belangrijke posten en geld
In de bureaula van de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, Arthur Lira, liggen meer dan zestig verzoeken tot impeachment. Die liggen er al bijna zo lang als Bolsonaro president is te wachten op actie. Er is geen politieke meerderheid voor impeachment te vinden. Twee derde van zowel het Huis van Afgevaardigden (513 zetels) als de Senaat (81 zetels) moet met impeachment instemmen om de president daadwerkelijk naar huis te sturen.
Bolsonaro heeft de afgelopen maanden zijn coalitie versterkt, onder andere door belangrijke posten te verstrekken, om dat te voorkomen. Hij is nu afhankelijk van het zogeheten centrão, de centrumpartijen om wie geen enkele president in Brazilië, of hij nu van links of van rechts is, heen kan om een meerderheid te vormen in het congres en te kunnen regeren. Op die manier lukt het op 1 februari ook om hem gunstig gezinde voorzitters in het Huis van Afgevaardigden en in de Senaat benoemd te krijgen: hoge posten en geld voor de congresleden die op deze twee beloofden te stemmen.
Zo gaat Bolsonaro de laatste twee jaar van zijn presidentschap in, met een vriendelijker gezind congres, maar met een virus en een dientengevolge zieke economie die bepalend zullen zijn voor zijn felbegeerde herverkiezing. Van de oppositie heeft hij nog niet veel te vrezen. Maar als ze erin slagen een front te vormen, heeft Brazilië’s recalcitrante president er een groot probleem bij.
Breed front
Het is de Braziliaanse oppositie niet ontgaan hoe Joe Biden en zijn Democratische partij in de Verenigde Staten met eenheid een machtige en sluwe tegenstander hebben verslagen, die geen fake news en leugens schuwde om in het pluche te blijven zitten. Van precies dezelfde tactieken bediende Jair Bolsonaro zich om eind 2018 de verkiezingen te winnen. In de VS kwam mede omdat de in de voorronden verslagen Democratische presidentskandidaten zich allemaal achter Biden schaarden, de weg naar het Witte Huis toch vrij te liggen. Zij lieten het belang van een overwinning van hun tegenstander Biden prevaleren boven hun persoonlijke verschillen van inzichten met hem.
In Brazilië’s grootste stad São Paulo lukte het de jonge linkse burgemeesterskandidaat Guilherme Boulos in november 2020 om een links front te vormen tegen zittend centrum-rechtse burgemeester Bruno Covas. Boulos was verrassend tweede geworden tijdens de eerste ronde en had onder andere de favoriet van Bolsonaro, die in de peilingen een tijd lang op hem voor lag, achter zich gelaten. Alle linkse kopstukken van het land steunden hem, naast Lula onder andere de eigenzinnige Ciro Gomes, waar Lula veel mee overhoop ligt, en ex–minister van milieu onder Lula Marina Silva, die nu haar eigen partij heeft, Netwerk Duurzaamheid.
Boulos verloor tegen Covas, maar de gevormde eenheid tijdens de beslissende verkiezingsronde smaakt naar meer. De innemende Boulos weet maar al te goed dat hij zich met een uitstekende campagne in São Paulo in de kijker heeft gespeeld en is een van de veelbelovende talenten van links in Brazilië. Hij heeft zijn leeftijd mee, hij is pas 38, terwijl de oude vos Lula al ruimschoots de zeventig is gepasseerd. “Ik ga er voor zorgen dat links in Brazilië niet alleen een eenheid vormt aan de vooravond van verkiezingen”, zei hij tegen de krant Folha de São Paulo. Het digitale tijdschrift Agência Pública tekende uit zijn mond op dat links de banden met zijn basis in de arme wijken moet aanhalen. Boulos heeft daar als leider van de Beweging van de Dakloze Arbeiders veel ervaring mee.
Velen hebben er sinds de overwinning van Bolsonaro in 2018 op gewezen dat links het contact met zijn basis is verloren aan met name de evangelische kerken. Die zitten tot in de verste uithoeken van de sloppenwijken in de steden en het Amazonewoud en verschaffen de armste Brazilianen wat ze van de politiek alleen een keer in de vier jaar als loze belofte krijgen: hulp en begeleiding. Bolsonaro werd niet alleen president dankzij de steun van de rijken en de middenklasse. Ook onder de armen die teleurgesteld waren in links, omdat er geen empathie meer leek te zijn van de academisch gevormde partijkaders met de laagopgeleide en ideologisch niet geschoolde basis, kreeg hij veel stemmen.
Niet alleen links zoekt de eenheid, ook centrum en gematigd rechts beseffen dat Bolsonaro in 2022 niet kan worden verslagen als zoals bij andere verkiezingen elke partij zijn eigen kandidaat wil laten deelnemen aan de race. Zelfs gaan er stemmen op om één groot centrum-links front tegen Bolsonaro te vormen, maar in tegenstelling tot de Amerikaanse Democraten, die de eenheid maar in één partij hoefden te zoeken, moeten de Brazilianen overeenstemming vinden tussen meer dan tien partijen. Een schier onmogelijke opdracht. Maar als de democratie op het spel staat en het Amazonewoud verloren dreigt te gaan, wat dan??
Wrok
Dan moet er eerst worden afgerekend met oud zeer en gekwetste ego’s. De journalist en politiek commentator Pedro Dória sloeg de spijker op zijn kop in een filmpje op Youtube over wrok en oud zeer in de Braziliaanse politiek die zulke samenwerking in de weg staan. “We zijn in de greep van wrok. Het verslind je van binnenuit”, zei hij niet zonder gevoel voor drama op zijn YouTube-kanaal. Omdat je ervan overtuigd bent dat je onrecht is aangedaan, ben je niet meer in staat om naar de argumenten van andersdenkenden te luisteren en daardoor neem je verkeerde besluiten, redeneert Dória.
Wrok bestaat er in de Braziliaanse politiek aan alle kanten. Op rechts heb je in de woorden van Dória: “Mannen, meestal wit, zonder studie, middenklasse. Altijd braaf gewerkt en belasting betaald maar nooit chef geworden.” En dan schieten in de regeerperiode van de Arbeiderspartij (2003-2016) mensen uit de onderklasse omhoog. Ze kunnen voor het eerst naar de universiteit, er zijn quota voor zwarten, er wordt gewerkt aan rechten van vrouwen en seksuele minderheden. ‘De communisten hebben mijn rechten ontnomen’, denkt de wrokkige witte man, die met lede ogen aanziet dat zijn chef een vrouw of iemand van kleur is. De wrokkigen op rechts vergeven de Arbeiderspartij van zijn leven niet de corruptie die tijdens haar regeerperiode is gepleegd. Over corruptie in rechtse regeringen weigeren ze te praten.
Er bestaat ook wrok op links. In 2014 raakte Brazilië in een economische crisis, omdat de grondstoffenvraag uit met name China instortte. De regering van de linkse presidente Dilma Rousseff had daar geen goed antwoord op en een economische crisis begon Brazilië in zijn greep te krijgen. Ternauwernood lukte het Rousseff in 2014 te worden herkozen. De crisis en de in de ogen van rechts slechte aanpak ertegen hing als een donkere wolk boven haar regering. In 2016 werd ze afgezet door het congres, officieel omdat ze boekhoudkundige trucs had uitgehaald om een begrotingstekort te verdoezelen, volgens velen omdat ze het land economisch in de afgrond had gebracht en volgens linkse partijen omdat het een rechtse coup was.
De Arbeiderspartij is nog steeds woedend over die impeachment. Het is een woede die niet overgaat en dat is alleen maar erger geworden met de gevangenneming van Lula in 2018, aldus Dória.
Vliegtuig naar Parijs
Daarnaast is er ook nog eens wrok tussen linkse partijen onderling. De Arbeiderpartij vergeeft het Ciro Gomes van de PDT (Democratische Arbeiderspartij) niet dat hij presidentskandidaat Fernando Haddad niet steunde in de tweede ronde tegen Bolsonaro in 2018. Gomes gaf geen stemadvies aan zijn partij en nam het vliegtuig naar Parijs. Zijn argumentatie om dat te doen is dat de Arbeiderspartij geen vinger had uitgestoken om hem te helpen met zijn eigen kandidatuur en Haddad naar voren schoof, ondanks de afkeer van veel kiezers tegen de Arbeiderspartij wegens corruptie.
Noch links noch rechts gaat zijn verontschuldigingen aanbieden voor het vermeende leed dat zij de ander hebben aangedaan en het is maar beter om daar nu maar even overheen te stappen en naar de toekomst te kijken en consensus zoeken, zo vindt Pedro Dória. “Bolsonaro is een bedreiging voor de democratie, de anderen niet. Hij moet door wie dan ook verslagen worden.”
Overeenkomsten zoeken
Een van de weinigen die niet verteerd wordt door wrok is de jonge oud-burgemeesterskandidaat van São Paulo Guilherme Boulos.
In het programma My News zegt hij in een paneldiscussie op 15 februari: “We beleven een diepe sociale en sanitaire crisis, met een autoritaire regering. We moeten overeenkomsten zoeken om Bolsonaro te verslaan. Een breed front is het vertrekpunt voor wie tegen Bolsonaro is.” En dat impliceert ook samenwerking met rechts, zo vindt Boulos. De ambitieuze gouverneur van São Paulo João Dória bijvoorbeeld, die Bolsonato te snel af was met het eerste vaccin, denkt over vaccinatie hetzelfde als links en wil ook de democratische rechtsstaat beschermen. Alleen economisch gesproken zit hij op de lijn van Bolsonaro. Een beleid dat is gericht op bezuinigingen in het overheidsapparaat om de staatsschuld af te lossen en niet om de armste bevolking door de coronacrisis te loodsen, zoals links wil. “Maar hij kan beter aan onze kant staan dan die van Bolsonaro”, aldus Boulos.
Met de pet in de hand
Hij wil om de tafel met zijn collega’s van andere partijen om te praten over een nationaal herstelprogramma en de inrichting van de gezondheidszorg. “We moeten de economie weer op de been krijgen en banen creëren. We hebben 14 miljoen werklozen, in 2014 waren dat er nog 6 miljoen. Elf miljoen mensen tellen niet eens meer mee in de statistieken, omdat ze het zoeken van werk hebben opgegeven. Bolsonaro groeit ook vanwege dat gebrek aan perspectief.”
Boulos is voor het opnieuw starten van een noodhulpprogramma, dat in januari 2021 na een dik half jaar ophield te bestaan. Vanaf het begin van de pandemie kreeg circa een derde van de bevolking, een kleine 70 miljoen mensen, omgerekend een dikke 100 euro aan noodhulp vanwege corona per maand. Vanaf oktober halveerde de regering het bedrag, om het begrotingstekort niet nog hoger te laten oplopen dan het al is. De regering heeft lang gewacht met een voorstel voor een nieuw programma, terwijl de nood hoog is. Het ligt nu dan eindelijk in het congres om goedgekeurd te worden. “Elke real die de ontvanger van noodhulp besteedt, heeft een dubbele impact, want hij wordt in wijkwinkels uitgegeven. Dit schept werk. We moeten vermogen en dividenden gaan belasten. In de meeste rijke landen is dit de normaalste zaak van de wereld. En we moeten in onderwijs, wetenschap en technologie gaan investeren. We staan met de pet in de hand om vaccins aan India te vragen, terwijl we Butantã en Fiocruz al tot onze beschikking hebben. Als we in dit soort technologie investeren, levert dat twee procent van het bruto binnenlands product op. Nu zijn we alleen maar de voedselleverancier van China”, zo vindt de jonge politicus.
Massamoordenaar
Terwijl de politici hun kansen berekenen voor de verkiezingen in 2022, is de bevolking met andere dingen bezig. Wanneer worden we gevaccineerd? Komt er een nieuwe regeling voor noodhulp? Guilherme Boulos ging na zijn burgemeesterscampagne terug naar de favela’s in São Paulo om te helpen met het uitdelen van hulppakketten. “De situatie van honger en werkloosheid, het gebrek aan perspectief, mensen die zich totaal in de steek gelaten voelen is alarmerend”, constateerde hij. “Als er geen oplossing komt om mensen aan inkomen te helpen, voorzie ik sociale chaos.”
Het is 17 februari, de vaccinaties begonnen een maand geleden in São Paulo, en in verschillende grote steden waaronder Rio de Janeiro en Salvador, zijn de vaccins op. De vaccinaties moeten worden onderbroken en de mensen verliezen hun geduld. Als het inenten zo traag blijft verlopen als tot nu toe, worden de laatste Brazilianen eind 2024 geprikt. Intussen duiken er nieuwe varianten op die de effectiviteit van de vaccins in gevaar kunnen brengen.
Minister van gezondheidszorg Eduardo Pazuello ligt steeds meer onder vuur. Het Hooggerechtshof heeft groen licht gegeven voor een juridisch onderzoek naar grootschalige verstrekking van chloroquine door het ministerie, als middel om covid-19 in een vroeg stadium de kop in te drukken. Tegen alle wetenschappelijke evidentie in heeft de regering Bolsonaro dit middel door het hele land verspreid. De gouverneurs van de deelstaten verwijten minister Pazuello gebrek aan visie en coördinatie, ze willen vaccins en snel een beetje. Via eigen kanalen proberen ze in het buitenland aankopen te doen, maar in de hele wereld heerst schaarste. Dat rond de jaarwisseling bekend werd dat de regering in augustus 2020 een aanbod van Pfizer om 70 miljoen vaccins te kopen heeft geweigerd, wekt nu extra veel verontwaardiging. Pfizer had naar eigen zeggen de vaccins vanaf december 2020 kunnen leveren. President Bolsonaro is al bij verschillende openbare gelegenheden voor massamoordenaar uitgemaakt.
Zijn tactiek om het virus te bagatelliseren werkte zo lang er geen vaccins waren, maar nu het inenten is begonnen, realiseren zich steeds meer mensen dat de oplossing ligt in het halen van een prik. Als er niet snel actie wordt ondernomen, dreigt een revolte, omgekeerd aan die van 1908. De eerste wegblokkades om vaccins en een nieuw noodhulpprogramma te eisen zijn al gesignaleerd.
Mede mogelijk gemaakt door het Matchingfonds
