De misdaad
Tijdens een paneldiscussie van het Britse Harrogate Crime Writing Festival bekent de thrillerschrijver Stephen Leather onverwacht dat hij een onorthodoxe manier heeft om zijn boeken te promoten: op Amazon.com en andere boekenwebsites schrijft hij onder pseudoniemen jubelende recensies (sockpuppets) voor zijn eigen titels. Hij ondersteunt die 'marketingacties' met tweets en Facebookdialogen van zijn digitale alter ego's. Een enorm tumult breekt uit, al snel blijken meer auteurs hun digitale imago eigenhandig op te poetsen. Sommigen, zoals de e-bookschrijver John Locke, kochten zelfs positieve recensies. Locke betaalde 499 dollar per vijftig recensies aan het bedrijfje gettingbookreviews.com voor vijfsterrenbeoordelingen. Onlangs werd de ook in Nederland succesvolle crimeschrijver R.J. Ellory ontmaskerd: niet alleen schreef hij talloze fake reviews voor zijn eigen thrillers, Ellory brandde collega crime writers als Mark Billingham tot de bodem af.
De aanklacht
Thrillerauteur David Hewson heeft met een groep bekende collega's (o.a. Lee Child, Ian Rankin, Michael Connelly) de aanval op Stephen Leather en zijn praktijken geopend. De groep publiceerde maandag een gedragscode, waarin de auteurs verklaren geen fakeboekrecensies te zullen plaatsen, noch positieve reviews te kopen. Hewson: 'Dingen verzinnen is ons beroep, maar dan wel binnen een verhaal. Het is essentieel dat lezers vertrouwen hebben in auteurs. Dit is schadelijk voor de boekenwereld, voor uitgeverijen, voor iedereen! In de e-bookscene vindt men dit normaal, ziet men het als marketing. Maar het blijft liegen. Als je een auto verkoopt op deze manier, word je hard aangepakt. Dit is ranzig en corrupt. Niet doen.'
Nederlandse collega's zijn het met Hewson eens. Marcel Möring: 'Wie afdaalt naar dit soort praktijken bedriegt zijn lezers. En dat mag alleen maar tussen het voor- en achterplat.' Ernest van der Kwast, zelf niet vies van de nodige literaire alter ego's (Yusef el-Halal): 'Het is natuurlijk niet sjiek om reclame voor je eigen boek te maken. Maar als niemand anders het doet, dan snap ik het wel. Overigens heb ik nog nooit een recensie geschreven. Goethe dicht ergens: 'Sla hem dood, de hond! Het is een recensent!' Zo denk ik er eigenlijk ook over.'
Getuige-deskundige 1
Filosoof Coen Simon over de vraag waarom we ons eigenlijk druk maken over liegende schrijvers. De waarheid verzinnen is toch hun vak?
'Er bestaat grote verwarring over fictie en ipso facto dus over feiten. Fictie is niet hetzelfde als een leugen. Dat ik voor mijn gezin door het vuur ga, is bijvoorbeeld een feit. Maar dat van dat vuur is natuurlijk fictie. Een wijze van spreken. Een leugen wordt het pas als ik vrijgezel zou zijn. Literatuur 'liegt' alleen die waarheid die zonder leugen nooit aan het licht zou komen. Zo beweerde Plato in zijn beroemde dialogen dat fictie een gevaar vormt voor een samenleving, 'een pest' die we niet zouden moeten toelaten. Althans, dit 'beweert' hij in een fictieve dialoog tussen Socrates en Adimantus. Socrates legt daarin uit dat 'dialogen' de waarheid onrecht aandoen. Plato gebruikt hier kortom 'een leugen' om te laten zien dat we literatuur nooit te letterlijk moeten nemen. Maar dat betekent niet dat auteurs alles mogen verzinnen over hun eigen boeken en prestaties. Integendeel. Plato's paradox moet juist aansporen om beter te lezen. Voor literatuur zijn goede verstaanders nodig, is zijn boodschap. Literatuur moet niet alleen gelezen worden, maar ook besproken en becommentarieerd. Dat is niet alleen aan de schrijver van het boek, maar ook aan de criticus, de boekhandelaar, de lezer en de recensent. Deze draagkracht ontbreekt in onze bestsellercultus en sterrenshow en dan doel ik ook op het sterrensysteem van de kunstbijlages. Als schrijvers in dit systeem gaan meedoen door meer tijd te besteden aan exposure dan aan literaire expressie dan verdwijnt het vertrouwen in de letteren. Dat neemt niet weg dat ik erg blij ben met de vijf sterren die ik kreeg van de Volkskrant voor mijn laatste boek.'
De verdediging
Auteur Anthon Dautzenberg schreef ooit fake-interviews met Lemmy van de hardrockband Motörhead en publiceerde net de nieuwe roman Extra tijd. Hij vertelt enthousiast pseudoniemen te gebruiken en zichzelf geregeld vier sterren te geven op bol.com.
'Ik juich de ontwikkeling met sockpuppets toe. Lezersbedrog? Ik trek de literatuur buiten de grenzen van de literatuur. Zo profiteert de lezer ervan. Laten we eerlijk zijn, lezers willen bedrogen worden. Dat is nu de kracht van de literatuur. Nu bij de Tweede Kamerverkiezingen politici eerlijk moeten zijn en elkaar voor leugenaar uitmaken, moet er daarbuiten bedrogen worden. Daarvoor zijn auteurs nodig, ervaringsdeskundigen. De leugen zegt meer over de werkelijkheid dan de waarheid. Ik vind de leugen louterend, het heeft me ver gebracht. Nu nog de Libris Prijs.'
Getuige-deskundige 2
Uitgever Joost Nijsen van Podium (o.a. Kluun en Giphart) denkt niet dat veel Nederlandse auteurs met fakerecensies via bol.com hun titels aanprijzen.
'Zinloos, je valt altijd door de mand. Internetconsumenten zijn niet gek, die ruiken als er gefaket wordt. Een uitgever heeft zijn eigen trucs door in de publiciteit luid op de trommel te slaan. Als je dat niet doet, ben je geen knip voor de neus waard. Ik ben old school: je moet de waarheid zo dicht mogelijk benaderen. Maar er is altijd een twilightzone. Zo promoten we dit jaar Alex Boogers nieuwste roman Alle dingen zijn schitterend. In kleine kring is hij erg geliefd. Hij verdient een groter publiek. Daarom gaan we zijn vriendenkring inschakelen. We fotograferen ze met een Boogers T-shirt, als ambassadeur voor Alle dingen. Onder anderen Hugo Borst en Arie Boomsma. Ze hebben de roman dan nog niet gelezen. Mijn ethische zelfrechtvaardiging: ze hebben affiniteit met het oeuvre van Alex. Anders ga ik ze niet vragen.'
Vonnis
Maurice Nieuwland van bol.com: 'Iedereen kan en mag bij ons reviewen. Alleen onbehoorlijk taalgebruik halen we eruit, in principe laten we alles staan. Wij kunnen niet achterhalen of auteurs hun eigen boeken recenseren.' Het eindoordeel ligt dus bij de lezer, bij de boekenkoper. Vertrouwt hij op de recensies op bol.com en amazon of gaat hij alleen af op ouderwetse mond-tot-mondreclame van vrienden en kennissen?
Verschenen in: De Volkskrant
