Het zit Dilma Rousseff, die vorig jaar oktober met de hakken over de sloot een tweede presidentstermijn in de wacht wist te slepen, niet mee. Er gaat geen dag voorbij of de woorden recessie, inflatie en corruptie domineren het nieuws. Onvrede over het economisch beleid van de door Rousseffs Arbeiderspartij (PT) geleide coalitieregering – maar vooral over het corruptieschandaal bij Brazilië’s nationale trots, oliemaatschappij Petrobras, waarbij de Arbeiderspartij betrokken zou zijn – mondde zondag uit in massademonstraties in meer dan twintig steden.
Een miljoen demonstranten in São Paulo, opkomst elders veel lager
In de hoofdstad Brasília trokken vijfenveertigduizend in groen en geel uitgedoste demonstranten de straat op, in Belo Horizonte ruim twintigduizend, in Rio de Janeiro niet meer dan vijftienduizend.
Maar in oppositiebolwerk São Paulo, waar volgens de politie maar liefst een miljoen mensen op de been was, overtrof de opkomst de massademonstraties tijdens de protestgolf van juni 2013, toen honderdduizenden Brazilianen twee weken lang avond aan avond de straat opgingen in manifestaties die vaak op geweld uitliepen.
Dilma dit keer hoofddoelwit
Anders dan tijdens de onrust van twee jaar geleden is de volkswoede dit keer niet gericht op de politiek in het algemeen, maar op de Arbeiderspartij en Dilma Rousseff in het bijzonder. De over het algemeen rechtse demonstranten die zondag de straat opgingen eisten de afzetting van Rousseff – door middel van een impeachment-procedure of desnoods door middel van geweld.
Selfies
In mijn standplaats Salvador – in vergelijking met de grote steden in het zuiden van het land een bolwerk van de Arbeiderspartij – namen slechts drieduizend mensen deel aan een betoging op de boulevard van rijkeluisbuurt Barra. Dat was op het eerste gezicht een merkwaardige locatie: in Brazilië vinden demonstraties over het algemeen plaats op plekken waar ze zo veel mogelijk verkeersoverlast veroorzaken. Maar het verkeer stilleggen bleek deze keer niet het doel van de meeste demonstranten. Het doel was selfies nemen en die vervolgens – vergezeld van sarcastisch commentaar over Dilma Rousseff en haar Arbeiderspartij of desnoods van mooie woorden over vrijheid en democratie – de sociale media opslingeren.
Zoals de meeste demonstranten waren drie vrienden – makelaar Felipe, grafisch ontwerper Nunno en student journalistiek Harrison – uitgedost in groen en geel. Met een Braziliaanse vlag in hun handen poseerden ze voor een van de belangrijkste symbolen van de stad Salvador, de vuurtoren van Barra. Toen ik hen vroeg waarom ze nou precies aan het demonstreren waren, kwamen ze in hun antwoorden niet verder dan ‘we zijn moe van de regering-Rousseff’ en ‘we willen verandering’. Op mijn vraag of ze vinden dat het leger moet ingrijpen en Dilma Rousseff desnoods met geweld moet afzetten, antwoordden ze dat dát nou net weer een beetje te ver gaat.
Militair ingrijpen
Een staatsgreep? Hoezo? Nou, dat was precies waar een geblondeerde vrouw van middelbare leeftijd die ik een paar minuten eerder fotografeerde luidkeels om riep. Op het stuk karton dat zij in de lucht hield stond ‘Militaire interventie, nu!’ Aan de façade van het Edifício Oceania, een jaren dertig-betonkolos recht tegenover de vuurtoren van Barra, bolden drie lange banieren op in de wind: Braziliaans groen en geel en luguber, fascistisch aandoend zwart.
Demonstranten rijk en blank
Zwart – de huidskleur – ontbrak tijdens de demonstratie in Salvador trouwens nagenoeg volledig. Op zijn zachtst gezegd opvallend, dat in deze stad – waar meer dan tachtig procent van de bevolking van Afrikaanse afkomst is – negenennegentig procent van de demonstranten blank was.
Collega-journalisten die elders in het land betogingen bijwoonden vestigden ook de aandacht op het feit dat het aantal donker gekleurde en / of minder bedeelde demonstranten op één hand te tellen was – en ook op het feit dat nogal wat spandoeken om militaire interventie riepen.
Elitefeestje
De betogingen die dit weekend in Brazilië plaatsvonden waren een politiek protest – maar ook een elitefeestje. Het bier vloeide rijkelijk, de suikerspinverkopers deden goede zaken, na afloop namen de demonstranten een taxi naar huis. Ik telde meer selfie-sticks dan politieknuppels.
In een democratie mag je demonstreren
En Dilma Rousseff? Die zal de demonstraties van dit weekend niet kunnen negeren; het wachten is op haar officiële reactie. Minister van Justitie José Eduardo Cardozo riep zondagavond al op tot nationale eenheid. 'Dit is een moment waarop we groter moeten zijn dan onze verschillen,' aldus Cardozo.
Rousseff wees er zelf aan de vooravond van de manifestaties al op dat vreedzaam demonstreren een grondrecht is in een gezonde democratie. En een democratie, dat is Brazilië dit weekend precies dertig jaar. Maar sommige Brazilianen hebben, zoals zondag bleek, nog altijd heimwee naar de dictatuur waaraan op 15 maart 1985 een einde kwam.
