‘In Rusland staat liegen gelijk aan het beschermen van de samenleving, de waarheid spreken als een poging om de staat omver te werpen.’
Het beroemde reisverslag van Alphonse, marquis De Custine uit 1843 – waaruit dit citaat afkomstig is – geldt nog altijd als een scherpzinnige introductie tot de Russische samenleving. Diens observaties kunnen ook dienen om het bewind van ex-KGB-officier Vladimir Poetin te begrijpen. De Custine had het over de huidige Russische machthebbers kunnen hebben, toen hij opmerkte: ‘Ik verwijt de Russen niet dat ze zijn wie ze zijn, maar dat ze net doen alsof ze zijn zoals wij.’
Wapens
Precies dit doet Poetin. De president, die als spion leerde om ‘goed met mensen te communiceren’, is een meester in het gebruik van doublespeak: hij zegt het een, en bedoelt iets anders.
In een veel besproken opiniestuk in de New York Times schreef Poetin vorig jaar over Syrië: ‘We moeten stoppen de taal van geweld te gebruiken en verdergaan op de weg van een beschaafde diplomatieke en politieke regeling.’ Tegelijkertijd stuurde hij nieuwe wapens naar de Syrische president Assad.
Enkele maanden later dwingt Poetin, onder dreiging van militair geweld, het buurland Oekraïne om terug te keren in Ruslands invloedssfeer. Terwijl Russische tanks en manschappen klaarstaan voor een invasie, belt Poetin Barack Obama met de vraag of de Amerikaanse president druk kan uitoefenen op de pro-westerse machthebbers in Kiev ‘om bloedvergieten te voorkomen.’
Politiestaat
Het zijn oude trucs, die al ten tijde van de tsaristische politiestaat werden toegepast: neem westers-liberale begrippen over, doe alsof je de inhoud ervan erkent, maar gebruik die taal slechts om een facade mee op te werpen.
Poetins autocratische staat is gebouwd op taalkundig bedrog. Hij spreekt van een ‘geleide democratie’, maar democratisch zijn alleen de uiterlijke kenmerken: er is een parlement, er zijn partijen, er worden verkiezingen georganiseerd, er zijn wetten, maar het systeem staat geheel in dienst van de heerser in het Kremlin. Zoals Poetins chefstaf Sergej Ivanov, ook oud-KGB’er, het uitdrukt: echte democratie is bardak, troep.
Correct
Het cynisme waarmee Poetin en diens vertrouwelingen het Westen tegemoet treden wordt steeds schaamtelozer. Zo beweert journalist Dmitri Kiseljov – de luidste heraut van het Kremlin – in de Britse Guardian dat in Rusland de vrijheid van meningsuiting ‘ten volle wordt benut’, terwijl westerse journalisten zich om politiek correcte redenen massaal schuldig zouden maken aan zelfcensuur.
Ook dat, het omdraaien van een beschuldiging, is een bekende Soviet-truc, een whataboutism: ‘Kijk naar jezelf’. In de Russische retoriek is de Koude Oorlog helemaal terug.
