Mary Njoki herinnert het verkiezingsgeweld zich als de dag van gisteren. ‘Voor mijn ogen hakten ze mijn vader en broer in stukken’, verzucht de 48-jarige in de Rift Vallei wonende vrouw in lange jurk en met gestijld kroeshaar. Njoki, die van de Kikuyu stam is, vluchtte naar de nabij gelegen Kiambaa kerk, waar meer dorpsgenoten onderdak hadden gezocht. Overal vielen jongeren van de Kalenjin – de stam van Ruto – huizen aan. Maar de mensen geloofden dat de aanvallers een ‘huis van God’ zouden sparen.
‘Ik kon het gekrijs bijna niet aanhoren’
Maar ze hadden het mis. Joseph Wanditi, die zich in de bosjes had verstopt nadat zijn huis was verwoest, was de volgende dag getuige van hoe de aanvallers matrassen tegen de muren aanzetten, die overgoten met benzine en zo de kerk in brand staken. ‘Ik kon het gekrijs bijna niet aanhoren, maar stond machteloos. Was ik tevoorschijn gekomen, dan hadden ze ook mij vermoord’, verzucht de 52-jarige in leren jas en pantalon geklede Keniaan, die de aanval overleefde doordat hij zich urenlang in een diepe waterput verborg.
In de vlammenzee kwamen meer dan 35 mensen om het leven, voor het merendeel vrouwen en jonge kinderen die nu begraven liggen op de plek waar vijf jaar terug de kerk nog stond. Njoki was gelukkig vroeg in de ochtend al gevlucht en woont nu, net als Wanditi, in een buitenwijk van de vijftien kilometer verderop gelegen stad Eldoret. Naar hun dorp terugkeren durven ze allebei niet. ‘De aanvallers waren onze buren met wie we handel dreven. Ze wonen nog geen kilometer verderop’, vertelt Wanditi. Hoewel hij tegen verschillende van hen getuigde, kwamen ze na enkele maanden vrij vanwege gebrek aan bewijs. ‘In ons corrupte justitiesysteem heb je jezelf zo vrijgekocht.’
‘Als getuige ben je je leven niet zeker’
Blij is Wanditi daarom dat Ruto nu terecht staat voor het Internationaal Strafhof in Den Haag (ICC). ‘Hopelijk komt er zo alsnog een einde aan de straffeloosheid.’ Hoewel hij twijfelt of het ICC de zaak rond zal krijgen met zoveel getuigen die zich inmiddels hebben teruggetrokken. ‘Ze zijn bang. In Kenia ben je als getuige nog altijd je leven niet zeker. Het ICC zou ze beter moeten beschermen.’
Njoki heeft op haar beurt haar bedenkingen over de ICC zaak. Ze snapt dat het goed zou zijn als de schuldigen zouden worden gestraft maar vreest dat de zaak tot nieuwe spanningen zal leiden in de Rift Vallei. ‘Momenteel leven wij Kikuyu’s weer relatief vreedzaam samen met de Kalenjin. Deze zaak kan daar verandering in brengen.’
‘Geen vrede zolang landprobleem niet is opgelost’
Bovendien is er volgens haar maar één mogelijkheid om echt vrede te brengen in de Rift Vallei. ‘Kenia blijft instabiel zolang het landprobleem niet is opgelost’, stelt de moeder van vier die ook de aanval op haar eigen familie hieraan toeschrijft. ‘De Kalenjin die onze boerderij aanvielen, wilden ons land omdat ze geloven dat het historisch gezien van hen is en niet van ons, Kikuyu. Dat moet worden opgelost. Het mag niet zo zijn dat als ik land huur of koop, dit door anderen wordt opgeëist omdat ik niet van de stam ben die daar oorspronkelijk vandaan komt.’
Dominee Samson Akora uit Eldoret vertelt hoe dit landprobleem uit de koloniale periode stamt toen de Britten tienduizenden hectaren aan grond inpikten. ‘Na de onafhankelijkheid dachten veel Kenianen dit land terug te krijgen’, vertelt de algemeen secretaris van de Gereformeerde kerk van Oost-Afrika. Dit bleek echter niet het geval. Onder Jomo Kenyatta, de eerste president van Kenia en vader van huidig president Uhuru Kenyatta, kwam de grond in handen van slechts enkele mensen. ‘Dat is nog altijd bron van menig conflict’, meent de dominee.
Ook het besluit van de Britten om districten aan specifieke stammen toe te wijzen, heeft volgens Akora nog altijd desastreuze gevolgen voor de stabiliteit van Kenia. ‘Terwijl voor die tijd veel stammen niet erg verbonden waren aan bepaalde gebieden en er onderling regelmatig werd getrouwd, stimuleerden de Britten zo segregatie en tribalisme. Dat is één van de redenen waarom veel stammen het nog altijd niet willen toestaan als mensen van een andere etnische achtergrond in hun gebied wonen, laat staan er op iemand van een andere stam stemmen.’
Anoniem getuigen
De eerste getuige in de zaak tegen Ruto is een overlevende van het Kiambaa kerkdrama. De vrouw getuigde dinsdag 17 september 2013 anoniem onder de codenaam 'getuige 536'. Ze verklaarde hoe op 1 januari 2008 zo'n drieduizend Kalenjin jongeren de Kiambaa kerk aanvielen met stokken en bijlen, het houten gebouw in brand staken en mensen die probeerden te ontsnappen weer terug de kerk in duwden.
Op woensdag 18 september 2013 onthulden verschillende Keniaanse media echter de naam van de getuige. 'Nu een getuige is geïdentificeerd, zal het moeilijk zijn de anderen ervan te verzekeren dat zij en hun familie veilig zijn', stelde een Keniaanse mensenrechtenactivist tegenover de BBC. Tientallen getuigen hebben zich al eerder teruggetrokken.
Ruto wordt verdacht van misdaden tegen de menselijkheid gepleegd tijdens de geweldsuitbarsting na de verkiezingen in 2007 waarbij meer dan 1300 mensen omkwamen en zeker 650.000 personen op de vlucht sloegen. De vicepresident wordt verdacht van het orkestreren van aanvallen tegen mensen van de stammen die de op dat moment de aan de macht zijnde president Kibaki steunden. In november begint een vergelijkbare zaak tegen de Keniaanse president Uhuru Kenyatta.
