‘Veroordeel hoe Soedan nog altijd zijn burgerbevolking bombardeert.’ Twintig internationale ngo’s riepen maandag 9 september 2013 daartoe de Mensenrechtencommissie van de VN op. Ze schrijven zich zorgen te maken hoe mensenrechtenschendingen in Soedan maar voortduren.
Een jaar terug schreef ik hoe het Satelite Sentinel Project een satelliet op Soedan richtte. Maar hoewel satellietbeelden Soedans ware aard nu met keiharde bewijzen aantonen, kijkt de wereld nog altijd de andere kant op. Soedan blijft ondertussen zijn burgers bombarderen en weigert nog altijd om hulpverleners toe te laten om de tienduizenden vluchtelingen te helpen in Zuid Kordofan en Blue Nile.
Lees hieronder het helaas nog altijd actuele artikel dat ik destijds schreef over het door George Clooney geïnitieerde Satelite Sentinel Project en de opkomende invloed van satellietbeelden in het werk van mensenrechtenorganisaties. Nu met Syrië wederom een actueel onderwerp. De vraag is echter hoe lang de internationale gemeenschap dit soort satellietbeelden nog in een diepe bureaula blijft schuiven:
Big Brother is watching president Omar Al-Bashir
George Clooney heeft een satelliet op Soedan laten zetten. Zijn Satellite Sentinel Project registreert er vanaf 600 kilometer hoogte mensenrechtenschendingen. De beelden fungeren als alarmeringssysteem, maar worden ook als bewijsmateriaal gebruikt door het Internationaal Strafhof. ‘Wij zijn de eersten die van dichtbij kunnen meekijken met bombardementen.’
Vanuit de ruimte Soedanese tanks en vliegtuigen tellen voor George Clooney. Het is de dagelijkse taak van Nathaniel Raymond en zijn team op Harvard University. Ieder etmaal laten ze drie satellieten van Digital Globe beelden maken van het gebied rond de betwiste grens tussen Soedan en Zuid-Soedan. Vervolgens worden die met geavanceerde computertechnologie duizenden kilometers verderop geanalyseerd in de situation room op de Amerikaanse universiteit. In maart 2012 registreerden ze zo hoe een Antonov-vliegtuig van het Soedanese leger burgers in Zuid-Kordofan bombardeerde.
Een in handboeien afgevoerde George Clooney
‘Een oorlogsmisdaad die wij uit eerste hand hebben waargenomen’, verklaarde Clooney vervolgens tegenover de buitenlandcommissie van de Amerikaanse Senaat. Daarna nam hij deel aan een demonstratie voor de Soedanese ambassade, waar hij werd gearresteerd. Beelden van de in handboeien afgevoerde acteur gingen de hele wereld over.
De Hollywood-acteur kwam in 2010 met het idee satellieten op Soedan te richten. Met zijn Not on Our Watch-organisatie wierf hij fondsen. En bij de lancering van het project in december dat jaar stelde hij zichzelf en zijn mensen trots voor als ‘antigenocidepaparazzi’.
Delven van massagraven registreren
Sindsdien registreerden de satellieten hoe dorpen werden gebombardeerd‚ massagraven werden gedolven‚ militaire kampen werden gebouwd‚ landingsbanen voor de Antonov-vliegtuigen werden verlengd en hoe Soedanese tanks een vluchtroute blokkeerden tussen gebombardeerd terrein‚ en VN-vluchtelingenkampen net over de grens in Zuid-Sudan. Het team van Nathaniel Raymond registreert ook schendingen aan de andere kant. Zo zagen ze hoe Zuid-Sudanese rebellen bij hun verovering van Heglig legerkazernes plunderden.
Raymond was geschokt toen hij in september 2011 op satellietbeelden zag hoe drieduizend militairen in artilleriewagens‚ tanks en gevechtshelikopters onderweg waren naar Kurmuk in de Blue Nile-provincie. Zijn team besloot alarm te slaan; vijftienhonderd burgers wisten op tijd te vluchten. Voor het project was dit een keerpunt. Raymond: ‘Niet langer waren we alleen maar waarnemers. Vanaf duizenden kilometers afstand bleken we invloed te kunnen uitoefenen.’
Burgers onbedoeld in de handen van aanvallers leiden
Deze invloed bracht echter ook verantwoordelijkheid en risico met zich mee. ‘Mochten we de richting van de troepen verkeerd hebben ingeschat, dan hadden we de burgers onbedoeld in de handen van hun aanvallers kunnen leiden.’ Om hier in de toekomst beter mee om te gaan bepleit Raymond om een ethische code op te stellen, die ervoor moeten zorgen dat de rechten worden gerespecteerd van degenen die in kaart worden gebracht.
Een ander ethisch probleem is dat de strijdende partijen de door het project vrijgegeven satellietbeelden soms voor eigen doelen inzetten. Zo rapporteerde het SSP vorig jaar hoe de Soedanese overheid in Zuid-Kordofan wegen aanlegde om het voor het leger beter toegankelijk te maken. Nog geen 48 uur later ontvoerde het SPLA/N‚ een met Zuid-Soedan sympathiserende rebellengroep‚ er 29 Chinese wegwerkers. ‘Omdat wij ook militaire informatie publiceren‚ moeten we altijd zes stappen vooruit denken. We willen niet dat de partijen hun wapens beter kunnen gaan gebruiken’‚ legt Raymond uit. ‘Dit leidt echter vaak tot moeilijke afwegingen.’
Schendingen op wereldagenda zetten
Dat de wereld nu meekijkt over de schouders van de regering van de Sudanese president Omar al-Bashir en de Zuid-Sudanezen‚ lijkt beide partijen er vooralsnog niet van te weerhouden grof geweld tegen elkaar en de burgerbevolking in te zetten. Faalt het project zo niet jammerlijk in het voorkomen van een grootschalige oorlog tussen noord en zuid‚ en het beschermen van de burgerbevolking? Raymond: ‘Met een satelliet kunnen we helaas geen politieke wil creëren. Wel slagen we erin de schendingen telkens opnieuw op de politieke wereldagenda te zetten. Neemt de internationale gemeenschap vervolgens geen stappen‚ dan kunnen wij toch met ons alarmeringssysteem proberen om mensenlevens te redden.’
De satellietbeelden kunnen wel als bewijsmateriaal dienen in een eventueel strafproces. Time Magazine wist eind vorig jaar de hand te leggen op documenten van het Internationaal Strafhof‚ waaruit bleek dat de aanklager een nieuwe zaak zou starten tegen de Soedanese minister van Defensie Abdelrahim Mohamed Hussein. De reden: oorlogsmisdrijven begaan in Darfur‚ maar ook veronderstelde misdrijven die de satellieten van SSP hadden waargenomen. Raymond: ‘Wij registreren schendingen in gebieden die momenteel ontoegankelijk zijn voor andere waarnemers‚ ook die van het Internationaal Strafhof. En wij zijn de eersten die van dichtbij kunnen meekijken met vuurgevechten en bombardementen. Op 600 kilometer hoogte kan immers niemand op ons schieten.’
Satellietbeelden vanuit Syrië
Maha Diaeldine van de Sudanese mensenrechtenorganisatie Girifna snapt de goede bedoelingen van het project. Ze vraagt zich echter af of het ethisch aanvaardbaar is. ‘Zou Soedan met een satelliet de Verenigde Staten bespioneren‚ dan was de wereld te klein.’ Raymond brengt hier tegenin dat iedereen kan doen waar het SSP mee bezig is. Bovendien houdt het project zich aan internationale wetgeving en schendt het niet het Soedanese luchtruim. ‘Als we met spionagevliegtuigjes zouden werken‚ zou dit een ander verhaal zijn’‚ geeft de SSP-directeur toe‚ die benadrukt dat zijn project op geen enkele manier verbonden is aan een partij of regering‚ en dat Digital Globe een Amerikaans particulier bedrijf is.
De methode is volgens Raymond wereldwijd toepasbaar. ‘Uit de hele wereld komen studenten bij ons trainen‚ onder meer uit Libanon en Taiwan. En sinds kort trainen we met beelden vanuit Syrië‚ die weer een totaal andere dynamiek opleveren. Door de hoge gebouwen en schaduwrijke stegen kunnen we daar zaken minder gemakkelijk zien.’
Waarnemers blijven van levensbelang
Omdat veel mensenrechtenschendingen nog altijd niet met een satelliet te zien zijn‚ blijven de waarnemers die in levende lijve naar gebieden afreizen van levensbelang‚ benadrukt Raymond. Maar net als forensisch onderzoek allereerst als afwijkende methode werd gezien‚ maar nu gemeengoed is‚ denkt de Amerikaan dat ook de manier waarop SSP satellietbeelden inzet een gerenommeerde methode zal worden in mensenrechtenland. ‘Bij een massagraf enkel wat foto’s maken is niet meer voldoende.’
Ook organisaties als Unicef, de Verenigde Naties, Amnesty International en Human Right Watch (HRW) en Amnesty International maken tegenwoordig gebruik van satellietbeelden. Zo registreerde Amnesty hoe het Syrische leger dichtbevolkte wijken in de stad Homs had verwoest. HRW registreerde met behulp van satellietbeelden hoe het Ethiopische leger in 2007 dorpen in de oostelijke regio Somaliland verwoestte, hoe Sri Lankaanse militairen en Tamil Tijgers in 2009 gevluchte burgers hadden aangevallen, hoe Israël in 2009 witte fosfor gebruikte tegen de bevolking in Gaza. VN organisatie UNOSAT registreerde met satellietbeelden hoe in 2009 Zuid-Ossetische milities Georgische burgers in Zuid-Ossetië aanvielen.
Volgens SSP-directeur Raymond zijn de door andere mensenrechtenorganisaties gebruikte beelden echter vaak weken oud. ‘Doordat SSP elke 24 uur beelden maakt, kan het veranderingen in het landschap registreren zoals bomkraters en vers gedolven massagraven. Twaalf uur na het maken van de beelden publiceren wij vaak al onze bevindingen. Daarmee zijn we vele malen sneller dan welke andere mensenrechtenrapportering dan ook.’
Dit artikel verscheen eerder in aangepaste vorm in het tijdschrift Wordt Vervolgd.
