Terwijl het kabinet onverstoorbaar doorgaat op de ingeslagen weg om zoveel mogelijk 'schijnzelfstandigen' uit het systeem te halen, worden de gevolgen voor degenen die dat stempel krijgen steeds ernstiger. Zij kunnen drie keer worden gestraft zonder dat er een rechter aan te pas komt.
Mensen die door de Belastingdienst als 'schijnzelfstandige' worden aangemerkt, raken sowieso hun VAR-wuo kwijt, hun zelfstandigenaftrek en hun MKB-winstvrijstelling. Even op de achterkant van een bierviltje: iemand die 25.000 euro winst maakt gaat dan in plaats van 5.000 euro inkomstenbelasting ruim 9.000 euro betalen.
Dat wil zeggen: als betrokkene dan überhaupt nog inkomen heeft om belasting over te betalen. Want in veel sectoren is het praktisch onmogelijk om zonder VAR-wuo een opdracht te krijgen. Lukt dat niet en is er ook niet snel een baan in loondienst te vinden, dan zit er niks anders op dan een beroep te doen op de bijstand. Maar dat gaat niet zo maar meer, tegenwoordig.
Pensioen opeten
De bijstand wordt uitgevoerd door de gemeentes, en die zitten door alle decentralisaties krap bij kas. Daarom eisen zij van zelfstandigen die een aanvraag voor de bijstand indienen steeds vaker dat die eerst hun pensioen opeten. Uit een artikel in De Volkskrant deze week bleek dat na Enschede nu ook Groningen en Den Haag zo te werk gaan.
Werknemers sparen verplicht voor hun pensioen in een collectieve regeling. De rechten die zij daarin opbouwen, moeten gemeentes buiten beschouwing laten in de vermogenstoets voor de bijstand. Voor zelfstandigen is zo'n bescherming er niet. Misschien komt die er wel voor de vrijwillige pensioenaanvulling waar nu met steun van de minister van Sociale Zaken aan wordt gewerkt, maar dat is toekomstmuziek. Tot dan zijn de oudedagsreserves van zzp'ers vogelvrij – en daarna nog steeds voor degenen die liever op een andere manier willen sparen voor later.
Drie keer gestraft
Zo dreigen zzp'ers die door de Belastingdienst als schijnzelfstandigen worden gebrandmerkt niet een, niet twee, maar drie keer te worden gestraft. Eerst met een fors hogere belastingaanslag, vervolgens met het verlies van hun inkomen, en als klap op de vuurpijl ook nog eens met het teloorgaan van hun pensioenreserve. Zonder dat er een rechter aan te pas komt, want dit zijn alleen nog maar administratieve procedures.
Let wel: het gaat hier om mensen die niets anders te verwijten valt dan dat zij geprobeerd hebben om in een moeilijke tijd hun eigen broek op te houden. Als het niet de bedoeling van staatssecretaris Wiebes was om hen op deze manier te ruïneren, moet hij daar als de gesmeerde bliksem wat aan doen.
Beschikking geen loonheffingen (BGL)
Een belangrijk instrument voor de staatssecretaris om zijn Belastingdienst strenger onderscheid te laten maken wie wel en wie niet als ondernemer mag gelden voor de inkomstenbelasting, wordt de Beschikking geen loonheffingen. Volgens een wetsvoorstel dat het kabinet deze week naar de Tweede Kamer heeft gestuurd, moet die BGL in de loop van 2015 de huidige Verklaring Arbeidsrelatie vervangen.
De stichting ZZP Nederland constateert in haar reactie op het wetsvoorstel dat de BGL niets meer of minder is dan de omstreden VAR-webmodule. Die was ooit het hartelapje van de tot aftreden gedwongen staatssecretaris Weekers (VVD) en wordt nu doorgedrukt door zijn opvolger en partijgenoot Wiebes.
Het idee is dat de BGL wordt aangevraagd door de zzp’er zelf, via die webmodule. De opdrachtgever moet vervolgens controleren of de feiten en omstandigheden voor de te verstrekken opdracht overeenkomen met wat op de BGL staat. Is dat correct, dan vrijwaart de Belastingdienst de opdrachtgever van aanspraken achteraf voor loonheffingen en premies.
Onduidelijkheid en onzekerheid
Volgens de staatssecretaris biedt de BGL bonafide opdrachtgevers 100% zekerheid. Bij malafide opdrachtgevers kan de belastinginspecteur achteraf constateren dat er toch sprake was van een verkapt dienstverband. Dan krijgen ze een naheffing over de gehele periode van de verstrekte opdracht, en eventueel ook een boete.
ZZP Nederland wijst erop dat zo'n vrijwaring er niet is voor de zzp’ers zelf. De Belastingdienst behoudt zich het recht voor om hun situatie achteraf alsnog als een verkapt dienstverband te kwalificeren, met alle gevolgen van dien. Ook geeft de BGL zzp'ers geen enkele zekerheid dat zij gebruik kunnen maken van fiscale faciliteiten zoals de zelfstandigenaftrek. Daar is – net als nu met de VAR – een afzonderlijke beslissing van de Belastingdienst voor nodig, op grond van meer gegevens.
Voor zzp'ers blijven daarmee de onduidelijkheid en de rechtsonzekerheid van een BGL minstens even groot als van de oude VAR. Volgens ZZP Nederland is dat onrechtvaardig: "Als je opdrachtgevers volledige vrijwaring biedt bij naar waarheid ingevulde gegevens die leiden tot een BGL, waarom geldt dit dan niet voor zzp’ers?"
Prematuur
Volgens een andere belangenorganisatie is de Wet BGL ook nog eens prematuur. FNV Zelfstandigen wijst op het Interdepartementaal Beleidsonderzoek dat is ingesteld om de beleidsopties ten aanzien van de fiscale en sociale positie van zzp’ers te formuleren. Dat loopt nog, en leidt op zijn vroegst in december tot eerste conclusies.
Ook heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid nog een Wet Aanpak Schijnconstructies (WAS) in voorbereiding. Pas aan de hand daarvan kan duidelijk worden wat we in dit land eigenlijk willen verstaan onder 'schijnconstructies' en hoe we die het best kunnen aanpakken. Het zou het kabinet sieren als het vooruitlopend daarop geen voldongen feiten probeerde te creëren.
Gebrek aan transparantie
FNV Zelfstandigen hekelt vooral het gebrek aan transparantie bij de Belastingdienst. Wanneer krijgt iemand een BGL en wanneer niet? Het wetsvoorstel bevat weliswaar een aantal criteria waarop moet worden gelet, maar onbekend is welke wegingsfactoren en beslisregels in de webmodule worden ingebouwd.
"Dit gemis aan transparantie veroorzaakt rechtsonzekerheid en is niet meer van deze tijd," stelt FNV Zelfstandigen. De belangenorganisatie pleit ervoor om het algoritme van de webmodule openbaar te maken, zodat de politiek daarover kan oordelen. Pas daarna kan worden besloten of de webmodule de beste manier is om de regels toe te passen.
Twijfel aan nut en noodzaak
Als het kabinet een wetsvoorstel indient bij de Tweede Kamer, moet het daar ook alle adviezen bijvoegen die het over het betreffende plan heeft gevraagd. Zo ook bij de Wet BGL. Formeel het belangrijkst daarbij is het verplichte advies van de Raad van State.
Het hoogste rechtscollege in dit land blijkt ernstige twijfels te hebben bij nut en noodzaak van het wetsvoorstel, en raadt het kabinet aan het 'nader te overwegen'. Dat is Haags voor: zoek een donkere la op, stop het onderin, doe hem op slot en gooi de sleutel weg. Het tweede kabinet Rutte heeft echter de twijfelachtige eer om zich minder dan enig eerder kabinet aan de Raad van State gelegen te laten liggen, en slaat ook dit advies in de wind.
Eerder had het kabinet al een rapport van tafel geveegd van Actal, het Adviescollege Toetsing Regeldruk. Dat waarschuwde in niet mis te verstane bewoordingen voor de hoge administratieve lasten waar opdrachtgevers en opdrachtnemers mee geconfronteerd zouden worden als gevolg van de webmodule. Bovendien zou die weinig tot niets bijdragen aan het achterliggende doel, de bestrijding van schijnconstructies.
ZZP'ers in de zorg
Nog onder de huidige wet- en regelgeving heeft de Belastingdienst afgelopen honderden zzp'ers in de zorg hun status als zelfstandig ondernemer afgenomen. Zij deden hun werk via bemiddelingsbureaus, waar zij volgens de fiscus een verkapt dienstverband hadden. Zonder verdere inhoudelijke toetsing van hun dossier werd om die reden hun VAR-wuo ingetrokken.
In de zorg voor terminale patiënten bleek dat deze week tot een noodsituatie te leiden, omdat er geen zzp'er meer overbleef. Na een jaar intensieve jacht op 'schijnzelfstandigen' stonden die allemaal gedwongen werkloos aan de kant, zonder dat er werknemers in loondienst waren die hun taken konden overnemen.
Dat werd de Tweede Kamer deze week te gortig. Die ontbood de verantwoordelijke bewindslieden van Financiën (Wiebes, alweer), Volksgezondheid en Sociale Zaken. Bijna unaniem (alleen de PVV was tegen) droeg de kamer hen op om binnen veertien dagen met een oplossing te komen.
ZZP-status individueel beoordelen
De protesten tegen de rigide opstelling van de Belastingdienst kregen deze week een steuntje in de rug van het Gerechtshof in Leeuwaren. In een zaak die door een gedupeerde zorg-zzp'er was aangespannen, bepaalde de rechter dat het enkele feit dat zij via een tussenschakel werkte niet genoeg was om haar als werknemer te beschouwen.
Uit andere, individuele omstandigheden bleek volgens het Hof dat er wel degelijk sprake was van zelfstandig ondernemerschap. De fiscus had daar rekening mee moeten houden in plaats van klakkeloos een algemene regel toe te passen. De zzp'er in kwestie krijgt haar VAR-wuo terug en kan ook weer aanspraak maken op de fiscale faciliteiten voor ondernemers.
ZZP'ers in het onderwijs
Het Platform Zelfstandige Ondernemers reageerde verheugd op de uitspraak van het Hof. Volgens de belangenorganisatie zou die niet alleen gunstig zijn voor zzp'ers in de zorg, maar zouden punten daaruit ook kunnen worden doorgetrokken naar andere sectoren.
In het onderwijs maakt de Belastingdienst er bijvoorbeeld een probleem van als een zzp'er zich aan een lesrooster moet houden. Ook dat zou op zich niet meer genoeg zijn om te concluderen dat er sprake is van een verkapt dienstverband.
Pierre Spaninks schrijft iedere zondag over zzp’ers in TPO Magazine. En dus op Blendle/Cafeyn. Klik hier voor een overzicht en hier voor een abonnement.
