Uren kan ze bezig zijn om een oog te perfectioneren. Soms is het opeens half acht ’s avonds en moet ze zichzelf toespreken: ‘Het is goed genoeg zo.’ Bouman is zich er voortdurend van bewust dat ze aan het gezicht van iemand werkt, zichtbaar voor iedereen. “Mensen die voor een prothese bij ons komen, hebben vaak al een heftig traject achter de rug”, vertelt ze. “Soms hebben ze een ongeluk gehad, maar meestal is er een tumor in hun gezicht verwijderd. Dat kun je helaas niet verhullen. Op straat en in de supermarkt worden ze daarom altijd aangekeken. Daar wordt niemand gelukkig van.”
Toen Bouman op de middelbare school zat, zag ze op Discovery Channel een man die getroffen was door een vleesetende bacterie. Zijn beide ogen, neus en een deel van zijn bovenlip waren daardoor verdwenen. Een FBI-agent die vermommingen maakte, wilde wat voor hem doen. “Zodoende had deze meneer een ‘prothese’. Ik vond het niet echt mooi. Zo ontstond mijn droom om dit werk te gaan doen”.
Kleicursus
Er zijn in Nederland maar zeven mensen die het vak van aangezichtsprotheticus fulltime uitoefenen. Een speciale opleiding is er niet, ze hebben allemaal een eigen pad bewandeld om het te leren. Bouman ziet het prille begin van haar loopbaan in de kleicursus die ze volgde toen ze een jaar of acht was. “Daar leerde ik dingen na te boetseren vanaf plaatjes en eigenlijk doe ik dat nog steeds”, lacht ze. “Zelf heb ik nog een jaar in Toronto gestudeerd om zoveel mogelijk technieken en materialen te leren, maar die opleiding bestaat niet meer.”
3D-scans
Vaak zien Bouman of haar collega de patiënt al voor de operatie. Ze laten voorbeelden zien en vertellen hoe het maken van een prothese in zijn werk gaat. “De meeste mensen hadden voordat ze in het ziekenhuis kwamen geen idee dat zoiets bestond. Meestal zijn ze blij verrast als ze onze protheses zien.” Na de operatie moet de wond zo’n drie maanden genezen, zodat alle zwellingen en korstjes verdwenen zijn. Daarna kan Bouman aan de slag.
Vroeger begon ze met het maken van een afdruk in alginaat, hetzelfde materiaal dat de tandarts voor het ‘happen’ gebruikt. Maar sinds een jaar of twee werkt het team in Antoni van Leeuwenhoek met 3D-scans. Enthousiaste studenten technische geneeskunde van UT Twente ontwikkelden hiervoor de software. Voor de patiënt is de 3D-scan veel prettiger en sneller. Het voordeel voor de protheticus is dat ze niet meer met foto’s hoeft te werken, maar de patiënt van alle kanten op het scherm kan bekijken.
Hangende oren
Na de scan maakt Bouman een model van was, materiaal dat ze makkelijk kan aanpassen. Vervolgens komt de patiënt langs voor een pas-sessie. Bouman: “Ik vraag altijd of een partner of andere naaste meekomt, die moet er immers de hele dag tegenaan kijken, ik niet. Samen kijken we dan of het mooi staat of toch nog een beetje bijgewerkt moet worden. Dat kan wel een paar uur duren, maar het resultaat moet goed zijn.”
Soms maakt ze een neus iets kleiner, of minder streng. Maar vaak willen mensen toch gewoon hun oude neus terug. Hoewel ze het vooral belangrijk vindt dat de patiënt blij is, worden niet alle wensen ingewilligd. “Mensen vragen weleens of ik wat minder wallen en rimpels rond het oog wil maken”, vertelt ze grinnikend. “Dan leg ik uit dat dat geen gezicht is, één oog zonder en één oog met rimpels. Je prothese verandert mee met je gezicht, zo gaan je oren bijvoorbeeld ook meer hangen als je ouder wordt.”
Zomer- en winterneuzen
Als iedereen tevreden is over het wasmodel, maakt Bouman er een gipsmal van. Daarin wordt met silicone, die van tevoren op kleur is gemaakt, de definitieve prothese gegoten. Daarna kan het afwerken met extra pigmenten en haartjes beginnen. Tijdens dat proces voelt ze zich soms eerder kunstenaar dan protheticus. Bouman kan er vol passie over vertellen: “Ik vind dat gepriegel heerlijk. Wist je trouwens dat we de protheses in meerdere tinten maken? In de zomer ben je bruiner dan in de winter. We vangen dat op met een zomerneus en een winterneus.”
De meeste protheses zijn zogenaamde plakprotheses. Je plakt ze met speciale lijm op het gezicht en haalt ze er ’s avonds weer af. Omdat het materiaal slijt door het schoonmaken, komen patiënten regelmatig terug om de prothese te laten vervangen. Ze krijgen maximaal vier plakprotheses per jaar. Bouman maakt ook protheses op magneten. Daarvoor plaatst de ziekenhuistandarts implantaten in het bot. Deze protheses gaan langer mee, zeker wel een jaar.
Niemand kijkt op of om
Als iemand voor het eerst een prothese krijgt is dat een grote verandering, waar sommigen enorm aan moeten wennen. “Ik weet nog heel goed dat we een man zijn eerste neusprothese hadden meegegeven. Mijn collega en ik gingen daarna bij het raam staan, waar we hem langs zagen lopen op weg naar zijn auto. Elke paar stappen voelde hij even of zijn neusprothese er nog op zat en hij keek steeds om zich heen of mensen hem aanstaarden, maar niemand keek op of om.”
“Een andere patiënt belde ons dolgelukkig op zodra ze thuiskwam. Niemand had haar in de trein naar huis aangestaard, terwijl op de heenweg nog zoveel mensen naar haar hadden gekeken. Ze was weer gewoon als ieder ander, de neusprothese viel niemand op. Geweldig toch?’’
Nieuwe boot
Veel patiënten die Bouman ziet, hebben het psychisch zwaar. Meestal kan ze daar goed mee omgaan, wetende dat ze met een mooie prothese iets voor hen kan betekenen. “Toch is het ook voor ons weleens pittig”, zegt ze minder opgewekt. “Vooral als het om heel jonge patiënten gaat, of wanneer de kanker terugkomt en er nog meer uit het gezicht weggesneden moet worden.”
Met veel patiënten ontstaat in de loop der jaren een warme band. Bouman weet precies wie er pas een kleinkind heeft gekregen of een nieuwe boot heeft gekocht. “Voor mij is het daarom het mooiste vak dat er is. Ik mag mensen blij maken met een prothese. Het helpt hen om een moeilijke tijd achter zich te laten en het leven weer op te pakken.”
