‘Veroordeel mij als u wilt, de geschiedenis zal mij vrijspreken.’ Aldus sprak Fidel Castro in 1953 na een vier uur durend pleidooi in de rechtbank te Havana, toen hij werd beschuldigd van aanslagen op de Moncada-kazerne in Santiago de Cuba. De dictatuur van Batista bestempelde hem als terrorist, maar hoe kon hij een terrorist zijn als het regime niet legitiem was? Als echte democratie niet bestond in Cuba, dan moest hij toch wel met geweld in verzet komen? Vijf jaar later zou Fidel met zijn manschappen Havana innemen en in een klap veranderen in een vrijheidsstrijder, in een held. (Om vijf jaar later door de Verenigde Staten bij de rakettencrisis weer als communistische terreurzaaier te worden bestempeld). Zie daarover deze YouTube, rethinking Castro:
Overwinnaar
Geschiedenis staat aan de kant van de overwinnaars. Als je wint, dan heb je vrienden, heel veel vrienden. Tsaar Peter de Grote (1672-1725) is zo’n winnaar, die al eeuwen lang de geschiedschrijving aan zijn kant weet. Nu Rusland en de Staat der Nederlanden 400 jaar betrekkingen vieren, staat de zichzelf tot keizer kronende Peter centraal op een grote expositie in de Amsterdamse Hermitage. Die tentoonstelling heeft niet voor niets als ondertitel ‘een bevlogen tsaar’. Want in het museum aan de Amstel gaan alle vlaggen uit voor Peter. Hij is de man die Rusland tot een Europese grootmacht heeft gemaakt, die de oude byzantijnse orthodox-christelijke samenleving omtoverde tot een moderne verlichte natie.
Snijcollege
Met honderden objecten laat de Hermitage zien hoe Peter een nieuwe hoofdstad stichtte, Sint Petersburg, met de import van veel Frans en Italiaans architecturaal talent. Hoe hij na een bezoek aan Zaanstad de Russische marine opbouwde. Hoe hij na het bijwonen van de nodige Amsterdamse snijcolleges de complete collectie preparaten van chirurg Frederik Ruysch kocht en de medische wetenschap in Rusland introduceerde. En hoe hij voor het eerst een Romeinse naakte marmeren dame aan het volk toonde. Het beeld moest wel constant bewaakt worden, maar toch. In zijn museum liet hij Siberische gouden kunstvoorwerpen zien (geïnspireerd door de Amsterdamse burgemeester en verzamelaar Nicolaas Witsen), in plaats van ze tot goudstaven te laten omsmelten.
Een indrukwekkende trits activiteiten van een visionair, die Rusland ombouwde tot wat het nu is. Maar zoals het met overwinnaars gaat, worden de onaangename kanten van de tsaar onder de gobelin geschoven. Slechts zijn ‘ongemakkelijke karakter’ wordt gemeld. We zien nergens dat hij zijn enige zoon liet oppakken voor landverraad en liet sterven in de martelkamers nog voordat hij berecht kon worden. Zijn eerste eega werd naar het klooster verbannen omdat de boerse vrouw te veel tegenstribbelde bij Peters vernieuwingsdrang.
Lange reus
Al in zijn jonge jaren was Peter dol op alles wat met soldaten en het leger te maken had. Hij voerde decennia lang oorlog met de Zweden om een doorgang te krijgen tot de Oostzee. Daarbij vielen ontelbaar veel doden. Overigens was Peter niet kinderachtig in het nemen van risico’s: hij ging met zijn twee meter lange gestalte voorop in de strijd. Zijn oorlogsoutfits in de Hermitage laten de nodige kogelgaten zien. Peter overleefde alles en iedereen. Talloze doden vielen ook tijdens de bouw van Sint Petersburg. Een prachtige strategische locatie, maar qua klimaat en ondergrond minder geschikt voor de bouw van renaissancistische paleizen. De bouwvakkers sneuvelden bij bosjes.
Tja, waar gebouwd wordt vallen spaanders. Met onze hedendaagse kennis van de pracht en praal in Sint Petersburg vinden we het allemaal fantastisch. De geschiedenis heeft Peter gelijk gegeven. Ook bij het gedwongen afsnijden van baarden en mantels van de traditionele Russische edellieden. Iedereen moest gekleed gaan in Franse kledij. Zoals de Saoedische salafistische sjeiks hun vrouwelijke onderdanen dwingen zich geheel in zwarte nikaab te hullen, zo wilde Peter zijn burgers met geschoren gelaat laten rondlopen. Het verschil: wij zijn het eens met Peters ideeën.
Despoot
Visionair of verlichte despoot? De expositie in de Hermitage is hoe dan ook indrukwekkend. Met Peters dodenmasker, zijn matrozenpak, zijn opgezette hond en zijn persoonlijke hakbijl komen we heel dicht bij de tsaar. De bouwtekeningen van al zijn projecten zijn dan een stuk saaier, maar daar staat een mooie Rembrandt uit Peters collectie tegenover.
Ruslands hedendaagse despoot Poetin komt ook nog langs dit jaar. Misschien dat hij nog wat verlichte ideeën van zijn despotische voorganger kan oppikken. Of van Peters familielid Willem-Alexander, die de expositie opent.
www.hermitage.nl, Peter de Grote – een bevlogen tsaar, t/m 13 september
