Amper een maand voor de zeventigste herdenking van Market Garden legt dr. Jan Brouwer, oud-docent vakdidactiek geschiedenis aan de Radbouduniversiteit in Nijmegen, een bom onder de algemene geschiedschrijving van de geallieerde operatie in september 1944 en de daaropvolgende laatste oorlogsmaanden.
Hij heeft genoeg van 'de vele hardnekkige fouten’. Cornelius Ryan, de auteur van de verfilmde bestseller over ‘de slag om Arnhem’, is in zijn ogen een van de boosdoeners. 'In ‘A Bridge Too Far’ is een plankaart van Market Garden opgenomen. Een forse pijl vanuit het zuiden wijst op Arnhem. De Gelderse hoofdstad is omcirkeld. Ryan suggereert daarmee, in combinatie met de titel, dat de operatie op Arnhem was gericht. De Rijnbrug bij Arnhem was echter geen einddoel van Market Garden.’
In één oogopslag laat Brouwer zijn waarheid zien met een andere plankaart. Die staat afgebeeld in ‘Van Market Garden tot bevrijding’, een ruim 400 pagina’s tellend boek dat hij schreef over de Over-Betuwe en omgeving in de laatste oorlogsperiode 1944-1945. Een brede pijl reikt over Arnhem en de Veluwe heen richting IJsselmeer en Zwolle. 'De verovering van een van de drie bruggen bij Arnhem was het belangrijkste tactische doel van operatie Market’, zegt de historicus. 'Het tweede doel was de vestiging van een bruggenhoofd, overmeesterd gebied aan de vijandelijke zijde, ten noorden van de Neder-Rijn. Het strategische doel van Market Garden was de vorming op de Veluwe van een breed front met diepe bruggenhoofden over de IJssel bij Zwolle, Deventer en Zutphen. Daarmee zou een uitstekende springplank zijn gecreëerd voor een geallieerde opmars naar het Ruhrgebied en wellicht Berlijn.’
Klakkeloos
Het ergert Brouwer, oud-wethouder van Over-Betuwe, dat 'niet-historici tal van onjuistheden over Market Garden verspreiden’. Meer dan vijftig ‘mythen’ ontzenuwt hij in zijn boek. 'Het is een dikke pil geworden, maar nu ben ik dan ook mijn ei kwijt.’ Uiterst gedetailleerd noteerde Brouwer waar militaire eenheden zich op welk tijdstip bevonden. 'Ik ben nu eenmaal historicus èn perfectionist.’
'Eenzijdige Britse visie op Market Garden wordt klakkeloos, kritiekloos overgenomen’
'Velen nemen de eenzijdige Britse visie op de operatie klakkeloos, kritiekloos over’, concludeert de Betuwenaar. Hij begrijpt wel waarom Ryan en andere Britten ‘Arnhem’ zoveel accent geven. 'Daar hebben hun landgenoten gevochten, en die hebben de Rijnbrug niet kunnen veroveren. De Britten vielen echter Arnhem niet aan en de Duitsers hoefden de stad niet te verdedigen’, stelt Brouwer. 'Een ‘slag om Arnhem’ was niet voorzien. De Britse luchtlandingstroepen waren daarvoor ook te licht bewapend, de infanteristen hadden onvoldoende of geen steun van artillerie, pantservoertuigen, zware wapens en vliegtuigen. Ten westen van Arnhem hadden de Duitsers een Sperrlinie of afweerscherm opgebouwd, maar dat was geen verdedigingslinie.’
Market Garden is volgens Brouwer 'binnen vier dagen totaal mislukt’. 'Het klopt dus niet dat de operatie van 17 tot 26 september duurde, zoals historici schrijven. Operatie Market was 19 september al afgelopen met de terugtrekking van de Britse troepen naar gebied rond Huize Hartenstein in Oosterbeek. Twee etmalen later liep de sterk vertraagde operatie Garden in de Over-Betuwe vast op de smalle, modderige wegen in het voor tanks en andere zware voertuigen ongeschikte polderland. Een belangrijke oorzaak was het schrappen van de landing van een Britse brigade bij Elst wegens 'gebrek aan vliegtuigen'. Een blunder.’
Walcheren
Het ging de geallieerden ook niet per se om Arnhem en omgeving, aldus de historicus. 'Dat bleek de volgende dag al. De Britse generaal Montgomery gaf zijn legercommandanten opdracht voor de voorbereidingen voor vervolgoperatie Gatwick ten zuidoosten van Nijmegen. Doel van Gatwick, waarover relatief weinig is geschreven, was een Brits-Amerikaanse aanval naar de Rijn en vestiging van bruggenhoofden bij Wesel en Keulen. Gatwick ging uiteindelijk niet door. De Amerikaanse opperbevelhebber Eisenhower vond dat eerst de vrije toegang tot de haven van Antwerpen moest worden bevochten, daarna eiste het Duitse Ardennenoffensief alle aandacht op.’
In dat verband durft Brouwer ook de stelling aan dat Zeeland eerder van de Duitse bezetters bevrijd had kunnen worden. 'Montgomery was er te fel op gebrand om sneller dan Amerikaanse legers in Duitsland te zijn. Hij had na de inname van Antwerpen op 4 september naar het noorden moeten doortrekken en Zuid-Beveland moeten afsluiten. De Duitse troepen daar, de 15. Armee, waren dan geblokkeerd en de geallieerden hadden de Westerschelde open kunnen houden. Een maand later, nadat de Duitsers Zeeland versterkten en mijnen in de Westerschelde legden, hadden de geallieerden de haven van Antwerpen nodig en moesten de Canadezen Zeeland zuiveren. Montgomery’s strategie heeft onnodig veel levens gekost.’
Mede om de omgekomen geallieerden te eren staan in Brouwers boek veel foto’s van herdenkingsmonumenten op Walcheren. Een kritische kanttekening plaatst de historicus bij de foto van de Liberty Bridge bij Westkapelle, ter nagedachtenis aan de mariniers die er begin november sneuvelden bij de bevrijding van Walcheren. 'Op een plateau zijn de namen van 161 Britten vermeld. De namen van gesneuvelde Noorse en Belgische commando’s die tot dezelfde eenheid behoorden, ontbreken. Ook daar zie je dus een eenzijdige Britse visie.’
Brandkasten
Dat de Poolse generaal Sosabowski werd ontslagen als zondebok voor het mislukken van Market Garden, acht Brouwer eveneens een mythe. '' Sosabowski was in geen enkel opzicht verantwoordelijk voor de operatie. Met zijn ontslag zette de Britse regering-Churchill de Poolse regering in ballingschap onder druk om in te stemmen met de toekomst die de Russische leider Stalin voor Polen verlangde.’
Ook historicus Loe de Jong heeft volgens de Betuwenaar aan mythevorming bijgedragen. 'In ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog’ doet hij roof en plundering door geallieerde militairen, vooral Amerikanen, in de Over-Betuwe in de maanden na Market Garden met nog geen twee pagina’s af. De meeste bewoners van Elst, Heteren en omgeving waren geëvacueerd. De Jong brengt er begrip voor op dat Amerikaanse parachutisten uit de verlaten huizen alles haalden wat zij voor hun stellingen konden gebruiken. Deuren, ledikanten, tafels, kachels. We mogen de geallieerden absoluut dankbaar zijn voor de bevrijding van ons land, maar een historicus mag niet verzwijgen dat rotte appels onder hen zelfs kluizen en brandkasten opbliezen en die van hun inhoud beroofden.’
Geschiedvervalsing
'Wageningen houdt een mythe in stand voor toeristische doeleinden'
Brouwer bestrijdt verder de gangbare opvatting dat de capitulatie van de Duitse bezetting in Nederland op 5 mei plaatshad in hotel De Wereld in Wageningen. 'De Duitse troepen in Noordwest-Europa, waaronder Nederland, capituleerden 4 mei al op de Lüneburger Heide tegenover veldmaarschalk Montgomery. De Duitse bevelhebber Blaskowitz tekende op 5 mei in Wageningen slechts overgavebevelen en militair-technische uitwerkingsovereenkomsten van de capitulatie een dag ervoor. Wageningen is in geen enkel opzicht stad ter bevrijding. De benaming ‘capitulatiezaal’ in hotel De Wereld is pretentieus en geschiedvervalsing. De ‘vrede van Wageningen in mei 1945’ is pure onzin. Wageningen laat het zich echter gewillig aanleunen. De stad houdt een mythe in stand voor toeristische doeleinden.’
Jan Brouwer, Van Market Garden tot bevrijding en het belang van het Over-Betuwse Bruggenhoofd (Het Eiland), Historische Vereniging Marithaime, Elst, 2014, ISBN 978-90-816342-3-6, 432 pagina’s, € 29,95.
