Wij hadden ooit een kat. Een zwart-witte en hij heette Doepie. Als ik mij goed herinner, had dat iets te maken met de grote leider van de Praagse lente Alexander Dubček, de man die het zaadje van perestrojka en glasnost in het hoofd van Gorbatsjov plantte. Die man was eind zestig kennelijk zo beroemd in het Westen dat wij onze kat ernaar vernoemden. Nu is hij dood en vergeten, net zoals onze kat.
Onze kat was geen seriemoordenaar. Al had dat vermoedelijk meer te maken met het feit dat ons vierhoog-achter-balkonnetje nou niet echt een geschikte biotoop was voor weidevogel, patrijs of fazant.
Dat geldt niet voor al die andere huiskatten en verwilderde exemplaren, die in ons land samen goed zijn voor een jaarlijkse massaslachting van 100 tot 140 miljoen kleine dieren in de natuur. Recente onderzoeken spreken in Canada zelfs van 350 miljoen vogels per jaar die ten prooi vallen aan de streken van de kat, en de tol in de Verenigde Staten is helemaal onvoorstelbaar: één tot vier miljard door katten gedode vogels. Maar in plaats van het kattenluikje dicht te timmeren, roept menig kattenliefhebber dat zijn of haar kat zoiets niet doet of haalt laconiek de schouders op. Zo draaien we als een kat om de hete brij heen.
Hoe lang nog? Enige tijd geleden gooiden twee juristen (Arie Trouwborst en Han Somsen) de spreekwoordelijke knuppel in het hoenderhoek door publiekelijk te betogen dat de Nederlandse staat Europese regelgeving ter bescherming van de biodiversiteit overtreedt door loslopende katten toe te staan. Veel media-aandacht, maar ook hoon was hun deel. De twee juristen ontvingen zelfs meerdere doodbedreigingen. Nu doorbreekt Trouwborst, universitair hoofddocent milieurecht aan de Universiteit Tilburg, met enkele andere collega’s de ingevallen stilte rond dit onderwerp met een tweede publicatie, in het wetenschappelijke tijdschrift People and Nature. Daarin stellen de rechtsgeleerden de zaak nog meer op scherp: niet alleen Europese regels, maar ook internationale wetgeving wordt overtreden door loslopende katten in de natuur. Het lijkt er echter op dat veel overheden zich nog niet aan deze verplichtingen houden en dat Bella en Felix een blinde vlek zijn in de toepassing van de internationale natuurbeschermingswetgeving. Trouwborst: “Daarom hebben we ook de factoren onderzocht die deze blinde vlek kunnen verklaren. Dit zijn onder andere haalbaarheid, wetenschappelijke onzekerheid, de belangen van katteneigenaren en de belangen van katten zelf. Tot op zekere hoogte verklaren ze waarom veel regeringen geen eectieve maatregelen nemen om het kattenprobleem aan te pakken, of zelfs weigeren het een probleem noemen. Maar onze analyse toont aan dat deze factoren vanuit een juridisch perspectief de voortdurende niet-naleving van de wettelijke verplichtingen om wilde dieren te beschermen tegen katten niet rechtvaardigen.”
‘Katten zijn in ons land goed voor een jaarlijkse massaslachting van 100 tot 140 miljoen kleine dieren in de natuur.’ Over de hele wereld bedreigen buitenhuiskatten – huisdieren, zwerfkatten en verwilderde katten – het wild op verschillende manieren. Ze doen dit door middel van directe predatie, angsteecten, concurrentie, ziekte, en hybridisatie. Trouwborst: “Voor ons tweede onderzoek hebben we eerst gekeken naar de uitgebreide literatuur die er bestaat over de manier waarop en de mate waarin buitenkatten invloed hebben op inheemse soorten wereldwijd: van vogels tot vleermuizen en hagedissen. Ook hebben we onderzocht wat je ertegen kunt doen. In het licht hiervan hebben we relevante juridische instrumenten geïdenticeerd en geïnterpreteerd. Veel internationale verdragen blijken al van toepassing te zijn op buitenhuiskatten. Het gaat bijvoorbeeld om het Verdrag inzake biologische diversiteit, het Verdrag inzake de bescherming van trekkende diersoorten, het Werelderfgoedverdrag en diverse regionale rechtsinstrumenten. De meest relevante specieke verplichtingen hebben betrekking op invasieve soorten (exoten), beschermde gebieden en beschermde soorten. Uit onze analyse blijkt dat veel regeringen over de hele wereld op grond van het internationale recht verplicht zijn om beleid aan te nemen en uit te voeren dat gericht is op het voorkomen, verminderen of elimineren van de gevolgen voor de biodiversiteit van huiskatten in de open lucht. Met name door het zoveel mogelijk verwijderen van verwilderde katten en andere katten die niet in eigendom zijn, en het beperken van de toegang naar buiten van katten met baasjes.”
Au, dat gaat de kattenliefhebbers pijn doen. Katten in de vrije natuur: het mag niet en de overheid ontloopt zijn verantwoordelijkheid door het oogluikend toe te staan en geen actie te ondernemen. Waarom moeten honden – die jaarlijks nog steeds zo’n 25.000 dieren doden en wild verstoren – wél aan de lijn en katten (verantwoordelijk voor vele miljoenen slachtoers) niet? Wie zijn hond los laat lopen krijgt een boete. Bij katten gebeurt dat niet.
Het gaat niet alleen over ontsnapte exemplaren die in bos en veld zijn verwilderd. Het gaat ook om Tommy en Samba, Felix, Loekie en Bella: de kat van de buren of wellicht de kat in uw eigen huis. We noemen ze gedomesticeerd, maar dat is slechts de halve waarheid. De mens mag dan zo’n tweeduizend jaar geleden de kat hebben gedomesticeerd, de kat heeft op zijn beurt de mens een loer gedraaid. Niets komen ze tekort: het dagelijkse schoteltje verse melk, een zachte mand om in te slapen of zelfs een bed om in te snurken: het leven van de moderne huiskat is een grote burgerlijke idylle vol gezapigheid en vertrutting. Die door en door verwende beessies zijn echter ook rasopportunisten die het dagelijkse bestaan op geniale wijze naar hun poot hebben weten te zetten. Overdag spelen ze de brave huiskat, ’s nachts trekken ze de straten, parken en velden in en volgen hun oerinstinct.
‘In plaats van het kattenluikje dicht te timmeren, roept menig kattenliefhebber dat zijn of haar kat zoiets niet doet of haalt laconiek de schouders op.’ Het bewijs daarvoor leverde een lmploeg van de BBC, enkele jaren geleden. In The Secret Life of Cats volgde bioloog, kattenexpert en presentator Roger Tabor het geheime leven van een aantal huiskatten in een gewone Engelse woonwijk. De dieren werden met zenders en mini-camera’s uitgerust en zo werd hun dagelijks leven in beeld gebracht. Zelfs de meest aaibare exemplaren transformeerden ’s avonds tot ware seriemoordenaars. Hun territorium, dat soms wel kilometers lang kan zijn, wordt te vuur en te zwaard verdedigd tegen soortgenoten. Ze jagen er ink op los en prederen niet alleen op muizen (wat met de huidige muizenplagen nog wel handig kan zijn), maar ze grijpen bijna alles wat hun voor de bek komt. Dus ook jonge (beschermde) weidevogels, jonge hazen, eendenkuikens, patrijzen, zangvogels, vleermuizen, reptielen en ambieën. Na zo’n enerverend nachtje keren ze ’s ochtends bijtijds terug naar het ‘nest’ en nemen weer de rol van brave huiskat aan.
In Nederland worden ongeveer 2,6 miljoen katten als huisdier gehouden. Het aantal zwerfkatten dat in Nederland rondloopt, wordt geschat op 135.000 tot 1.200.000. “Het dier is een van de grootste uitroeiers van diersoorten ter wereld,” zegt Trouwborst. “Het staat wereldwijd in de topdrie van schadelijke exoten. Van de naar schatting 140 miljoen slachtoers van Nederlandse katten wordt meer dan de helft gedood door katten met een eigenaar.”
We houden er wat katten betreft een dubbele moraal op na. Immers, een kat is een exoot. Maar voor de kat geldt geen strikt exotenregime. De kat wordt niet, zoals collega-exoten als de nijlgans, de muskusrat en (sinds kort) de wasbeer, bestreden. Sterker nog: het dier krijgt volop de gelegenheid zich voort te planten, wat weer leidt tot overvolle dierenasiels en zwerfkatten. Trouwborst: “Overheden hebben de wettelijke verplichting om op te treden tegen schadelijke exoten als de huiskat. Dat wordt volkomen genegeerd. Opmerkelijk, want een exoot als de nijlgans, die wel actief bestreden wordt, veroorzaakt in de natuur veel minder schade aan de biodiversiteit dan de kat.” Het exotenbeleid wordt in ons land vaak wel strikt toegepast. Dat bleek onder meer toen een Veenendaler Hans van Manen in 2017 tachtig goudvissen in de Brouwersgracht gooide om zijn buurt wat op te vrolijken. Hij moest ze er, op last van het ministerie van Economische Zaken, allemaal weer eigenhandig uitvissen, omdat de eitjes bevrucht zouden kunnen raken door kroeskarpers. Met exotenbeleid valt dus niet te spotten, behalve als het om de kat gaat.
‘Wie zijn hond los laat lopen krijgt een boete. Bij katten gebeurt dat niet.’ Een straatverbod is echter out of the question, liet minister Carola Schouten van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit enkele maanden geleden weten. Maar de verwachting is dat er wel een castratie- en sterilisatieplicht komt. Trouwborst: “De politiek lijkt bang om kiezers voor het hoofd te stoten. Daarom durft men geen doortastende maatregelen te nemen. Met castreren en steriliseren schiet je weinig op. Dat station zijn we decennia geleden al gepasseerd. Op honderdduizenden zwerfkatten maken die paar gesteriliseerde katten echt het verschil niet. Het is een druppel op de gloeiende plaat. Het is hooguit een klein stapje in de goede richting, want je lost het probleem er niet mee op. Die katten blijven jagen. Misschien zal op termijn de aanwas van de verwilderde populatie iets afnemen. Juridisch is het bij lange na niet voldoende om aan de Europese verplichtingen te voldoen, want je mag katten niet de kans geven om vogels te doden. Dan hou je je, juridisch gezien, namelijk bezig met opzettelijk doden.”
Wat vindt Bram, de Britse korthaar van Theo Hiddema, daar eigenlijk van? Bram, de beroemdste kat van Nederland, die vorig jaar zo fraai gureerde in een verkiezingsspotje van Forum voor Democratie? “Ik zou Bram graag hierbuiten laten,” zegt zijn baasje Theo Hiddema. “Hij is al genoeg betrokken in politieke kwesties. Hij heeft recht op een onbekommerd leven. Stel je voor: straks heeft hij nog beveiliging nodig. Nee, ik heb geen tweet geplaatst naar aanleiding van de kattendiscussie in de politiek. Dat was Bram. Die tweette dat dit land wordt geregeerd door idioten. Dat was een hartekreet van hem. Ik heb nog zo gezegd dat-ie zijn mond moest houden. Ik zei: Bram, stop daarmee, want ze kijken mij erop aan. Daarna hebben we er nooit meer over gesproken.” Maar Hiddema is, zoals te zien in het spotje, wel een van de weinige Nederlanders die zijn kat aan de lijn uitlaat. Hij is wat dat betreft een vooruitziend mens. Dat is immers precies wat juristen als Trouwborst graag willen. Hiddema: “Daar ben ik een jaar geleden mee begonnen, omdat we nu eenmaal graag in elkaars nabijheid verkeren en ik tegenwoordig veel onderweg ben. Nu hij aan de lijn kan lopen, kan hij mee op road tour. Eenmaal per dag gaan we samen wandelen, maar hij is wat dat betreft echt geen rolmodel hoor. Schei uit zeg: dat je als jurist zo’n zware opleiding moet volgen en je dan hiermee bezighoudt? Dat vind ik een beetje tragisch. Weet je wat het is? Kattenbezitters zijn over het algemeen mensen die er vrolijk op los leven en dat is een doorn in het oog van de scherpslijpers. Ze hebben het niet op de katten, maar op hun baasjes gemunt. Mensen bemoeien zich in dit land veel te veel met elkaar. We hebben al genoeg verboden. Ik ben tegen elk verbod dat het geluk van Bram en zijn soortgenoten in de weg kan staan. Nee, mijn Bram doet zoiets niet. Dat zijn die dikke gemene katers die het voor de anderen verpesten. Maar dat al die arme vogeltjes worden opgepeuzeld: ach, dat valt echt wel mee. Die leggen gewoon weer nieuwe eitjes en dan komen er weer allemaal andere vogeltjes.”
Die houding is precies waar Trouwborst zich aan ergert. Het onderwerp wordt door de politiek gebagatelliseerd en weggemoeld. “Ons onderzoek bleek een ware mediaknaller – het werd uiteindelijk de rechtswetenschappelijke publicatie met het meeste aandacht in pers en sociale media wereldwijd in heel 2019 – dus de politiek moest zich wel laten horen,” zegt hij. “Je hoopt dan op een genuanceerde, inhoudelijke reactie. Nog dezelfde dag echter, voordat ze ook maar tijd hadden gehad het onderzoek zelf grondig te bestuderen, begonnen politici al uit de losse heup van alles te roepen en werden we afgeserveerd. Zelfs de Europese Commissie was er als de kippen bij en deed ons onderzoek af als nepnieuws. Men stelde zelfs: wij zijn voor een vrij verkeer in Europa en dat geldt ook voor katten. Zo’n snelle reactie van de Commissie is ongebruikelijk, en inhoudelijk is hij ronduit absurd. Kortom, het hele onderwerp werd door de politiek als onzin aan de kant geschoven. Terwijl het hier – denken wij – een goed onderbouwde en genuanceerde wetenschappelijke publicatie betrof, met peerreview en al, die veel bijval kreeg van collegajuristen en ecologen. Deze reacties ondersteunen de hypothese uit ons tweede onderzoek dat de politiek dit onderwerp negeert omdat men bang is om draagvlak te verliezen.”
‘De kat behoort wereldwijd tot de schadelijkste exoten en we zitten midden in een biodiversiteitscrisis zonder weerga.’ Niet alleen de politiek steekt zijn kop in het zand. Ook de ngo’s die zich bezighouden met maatschappelijke belangen in Nederland en Europa geven niet thuis. Trouwborst: “Ik heb de indruk dat de meeste natuurclubs zich niet durven uit te spreken over dit onderwerp, uit angst om leden te verliezen, ook al zijn ze het diep in hun hart met ons eens, en delen ze onze juridische conclusies. De Vogelbescherming was enkele maanden geleden bijvoorbeeld rechtdoorzee toen het ging om de discussie over vuurwerk. In het blad Vogels lazen we: ‘We kunnen er kort over zijn: de jaarwisseling is voor vogels een verschrikking.’ Over de oplossing was Vogelbescherming net zo duidelijk: ‘De remedie is simpel: gun vogels een rustige jaarwisseling zonder vuurwerk.’ Waarom kunnen we over katten dan niet nog veel korter zijn? De schade die loslopende katten jaarrond veroorzaken heeft oneindig meer impact dan de tijdelijke verstoring door vuurwerk, en is ook veel beter gedocumenteerd. De kat behoort wereldwijd tot de schadelijkste exoten en we zitten midden in een biodiversiteitscrisis zonder weerga. Je zou zeggen: dit is laaghangend fruit. Een simpele manier om in elk geval een verschil te maken. Maar nee, de Vogelbescherming en internationale partners zoals de Royal Society for the Protection of Birds komen al jaren met hypergenuanceerde verhalen, waarin men vooral benadrukt hoe complex het allemaal is, dat er onzekerheid is over de precieze invloed van katten op vogelpopulaties, en dat we de kat misschien maar een belletje moeten omdoen in de broedperiode. Een Amerikaanse organisatie geeft in elk geval het goede voorbeeld. De American Bird Conservancy stelt onomwonden dat katten binnen horen. Het devies is: happy birds, happy cats. Dit is niet alleen beter voor de vogels, maar binnenkatten leven zelf ook langer. Hoeveel Poekies zijn er immers al niet platgereden?”
D66 is de enige partij die het thema serieus heeft opgepakt en stelde Kamervragen aan minister Schouten en minister Grapperhaus van Justitie en Veiligheid, maar tot op heden zijn die nog niet beantwoord. De minister heeft uitstel aangevraagd. Trouwborst: “Ik denk dat iemand op het departement vreselijke hoofdpijn heeft. Tja, dat krijg je van struisvogelpolitiek.” Trouwborst en collega’s kijken met belangstelling uit naar de antwoorden, want dan zullen de ministers met juridisch inhoudelijke argumenten moeten komen. Trouwborst: “Ze kunnen natuurlijk stellen dat katten los laten lopen tóch niet onder ‘opzettelijk doden’ valt, maar dat lijkt me niet houdbaar in het licht van de duidelijke rechtspraak van het Europese Hof hierover. Een andere optie is dat ze zich beroepen op een of ander maatschappelijk belang als reden om het recht niet toe te passen, maar wij hebben zelf al goed gezocht en geen belang gevonden dat juridisch hout snijdt. Mochten er weer geen daadkrachtige besluiten genomen worden, dan kan ik me voorstellen dat er toch wel ergens een weldenkend clubje is dat naar de rechter stapt, en dan acht ik het niet onmogelijk dat de overheid door de rechter, net als in de Urgenda-zaak en het stikstof-dossier, tot de orde zal worden geroepen.” Vooralsnog zal Trouwborst de kat dus nog even uit de boom moeten kijken, maar zijn eerste trofee heeft hij al binnen. Een tweet van Geert Wilders. Trouwborst: “Het is de meest curieuze tweet die ik rond dit thema voorbij heb zien komen.” Wilders tweette: “Van mij mogen alle katten lekker naar buiten wanneer ze maar willen, als we dit soort krankzinnige pseudowetenschappers die dit soort ongein verzinnen maar ergens binnen heel goed opsluiten.” Trouwborst: “Ik denk dat ik die maar ga inlijsten en aan de muur hang. Veel gekker ga ik het in mijn loopbaan vast niet meemaken.”
Naschrift: Tijdens het schrijven van dit artikel ontving de auteur een sms-bericht van Theo Hiddema met de volgende tekst: “Wees voorzichtig met je verhaal over de vogeltjesgenocide. D66 gaat dit framen als zijnde de schuld van witte, boreale, racisten in ons kattenvolk. Zo gaat ook daar de verbinding de vernieling in. Ik wil niet dat Bram in de beveiliging belandt.”
Een eerdere versie van dit artikel verscheen in HP/DE TIJD
Image by Alexas_Fotos from Pixabay
