Tot nog niet eens zo lang geleden was het een schande om naar de Stadsbank van Lening te gaan om daar je armbanden, horloges en gouden ringen te belenen in ruil voor contanten. 'Tegenwoordig is dat heel anders', vertelt Frans Koevoets, taxateur en al meer dan 35 jaar werkzaam bij de Stadsbank. 'We krijgen tegenwoordig veel Surinamers en die hebben er helemaal geen moeite mee. Die denken: als ik naar binnen ga bij de Stadsbank, heb ik òf geld, òf ik heb goud.' Koevoets stamt nog uit de tijd dat ook het zondagse pak kon worden beleend. 'We moesten het dan wel eerst binnenstebuiten keren om te kijken of er geen pisvlekken in zaten. Ja, precies, het gele kruis. Als daar sprake van was, namen wij het niet aan.'
De Stadsbank van Lening is zonder enige concurrentie de oudste gemeentelijke dienst van Amsterdam. De bank werd in april 1614 door de vroedschap opgericht. Het doel van de bank was drieledig. Ten eerste de mogelijkheid scheppen voor het armere deel van de bevolking om tegen een onderpand een lening af te sluiten tegen redelijke voorwaarden. Het was toen ook al wel mogelijk goederen te belenen bij particuliere pandjesbazen, maar die vroegen vaak een exorbitant hoge rente.
De Stadsbank van Lening is zonder enige concurrentie de oudste gemeentelijke dienst van Amsterdam
Daarnaast werd de bank in het leven geroepen om de handel, die in Amsterdam krachtig opbloeide aan het eind van de zestiende eeuw, te stimuleren. Er was veel geld nodig voor nieuwe activiteiten; de bank verschafte dat geld. Tenslotte was de nieuwe bank een mogelijkheid voor de gemeente Amsterdam wat extra gelden binnen te slepen.
Weduwe
Hoewel de Stadsbank de afgelopen vierhonderd jaar geregeld kopje onder dreigde te gaan, bestaat hij nog steeds en is ook nog altijd gevestigd op dezelfde plaats waar hij begon: in een oud turfpakhuis tussen de Nes en de Oudezijds Voorburgwal in de oude binnenstad van Amsterdam. Sindsdien zijn er panden bijgekomen en is het uitgedijd tot een behoorlijk complex waar je als leek makkelijk in kunt verdwalen.
Maar wat er ook veranderd mag zijn, de doelstelling van het allereerste begin, contant geld verstrekken op basis van een onderpand dat binnen een aantal maanden weer kan worden teruggekocht met de verstrekte som gelds plus de rente, beleenkosten in de terminologie van de Stadsbank, staat nog altijd recht overeind.
Zo iemand die wel wat spulletjes had, maar geen geld, stapte in 1649 bij de Stadsbank binnen. Haar naam: Geertje Dircks. Deze jongedame was een paar jaar eerder per trekschuit uit Edam in Amsterdam aangekomen. Ze was net weduwe geworden en was op zoek naar werk in de stad die in die jaren uit zijn voegen barstte. Op zekere dag stond ze op de stoep van een schilder die zojuist zijn levensgezellin had verloren. Van Rijn was zijn naam. Dircks was haar vervangster en zorgde voor het huishouden en de kleine Titus. Ondertussen ontstond een liefdesrelatie tussen haar en de schilder.
Rembrandt
Van Rijn die later veel bekender zou worden onder de naam Rembrandt, schonk Geertje een aantal sieraden die aan zijn grote liefde Saskia hadden toebehoort. De verhouding tussen de schilder en het dienstmeisje bekoelde echter zeer op de dag dat de 23-jarige Hendrickje Stoffels haar intrede deed in het huis aan de Jodenbreestraat, waar de schilder woonde. Geertje moest het veld ruimen en zat van de ene op de andere dag zonder inkomsten.
Met de haar door de schilder geschonken sieraden toog ze naar de Enge Lombardsteeg om de stoep der schande te betreden, zoals de hoofdingang van de Stadsbank werd genoemd, die zich toen in deze steeg bevond tussen Nes en Oudezijds Voorburgwal. Ze beleende er de sieraden die ze jaren daarvoor had gekregen van de grote schilder.
Hoe Geertje zelf de gang naar de Stadsbank heeft ervaren: we zullen het nooit weten. Wat we wel weten is dat Rembrandt er in slaagde haar te laten opnemen in het spinhuis in Gouda. In 1655 werd ze vrijgelaten en kort daarna overleed ze.
In het jaar van Geertjes overlijden was de bank nog maar net de veertig gepasseerd. Nu 360 jaar later later komen er jaarlijks zo'n veertigduizend klanten over de vloer. Bij elkaar zijn die goed voor een jaaromzet van bijna 190 miljoen euro.
Bontjassen
Nog altijd zijn het vooral sieraden die worden beleend bij de Stadsbank. Liefst 95 procent. De rest zijn gebruiksartikelen zoals muziekinstrumenten, camera's, mobiele telefoons, laptops en zelfs een enkele fiets. Rob Duijvelshoff, hoofd veiling en al dertig jaar werkzaam voor de Stadsbank vertelt dat toen hij begon er nog Perzische tapijten werden beleend. 'En bontjassen. Maar dat was snel voorbij toen bontjassen door het gebruik van spuitbussen onbruikbaar werden.'
Alles dat niet wordt opgehaald, zo gaat hij verder, komt op een gegeven moment op de veiling terecht. 'Voor de laatste veiling hadden we wel vierduizend stukken. We hebben daar een selectie van gemaakt van zo'n acht- à negenhonderd stuks. Als we dat niet doen, duurt zo'n veiling veel te lang. Wat overblijft gaat naar de Gouden Vondst, onze winkel die is gevestigd aan de kant van de Nes.'
Het meeste dat wordt beleend, wordt echter ook weer opgehaald. Communicatiemedewerker Eline Verbeek: 'Voor het oorspronkelijke bedrag en de verschuldigde bewaarsom van 1,05 procent per maand, krijgt iedereen zijn spullen weer keurig terug. En dat gebeurt in 95 procent van de gevallen. Gelukkig maar, want soms zijn er erg persoonlijk dingen bij.'
Dat de schande van het belenen inmiddels definitief is weggesleten blijkt volgens haar ook wel uit de grote schare klanten voor wie het tijdelijk belenen van spullen een way of life is geworden. 'Voor veel van hen is het net zoiets als rood staan bij de bank. Alleen met dit verschil dat je bij ons geen schuld hebt natuurlijk. Want uiteindelijk dwingt niemand je de spullen die je hebt gebracht terug te kopen. Dat vinden veel klanten van ons wel zo'n prettig gevoel.'
