Op de dag van het interview zijn Overzier en Oliveira druk doende met hun spullen die vanuit hun vorige thuis, het Amerikaanse Texas, naar de haven van Rio worden gebracht. De bureaucratie die met dat soort zaken gaat gepaard, en waarom Brazilië berucht is, vereist behoorlijk wat geduld. Maar ze weten dat ze dat beter berustend kunnen ondergaan in plaats van boos te worden. Als Braziliaanse kan Oliveira gelukkig efficiënt onderhandelen met de havenautoriteiten en het verhuisbedrijf dat hun dozen naar hun huis moet brengen.
Stijgende lijn
De economische groei in Brazilië heeft niet alleen het bedrijfsleven een boost gegeven, ook voor de wetenschap is meer geld beschikbaar gekomen. De sterrenkunde in Brazilië heeft zich volgens vakgenoten snel ontwikkeld. En zo kon het gebeuren dat het stel toponderzoekers – gepromoveerd aan de Universiteit van Leiden – allebei een goede positie bij de Sterrenwacht in Rio konden vinden.
"Het is leuk om hier nu te zijn", vindt Roderik Overzier. "Je ziet een stijgende lijn in de economie en in de wetenschap en wij van onze kant kunnen misschien iets bijdragen." Allebei hebben ze in Nederland, Duitsland en de Verenigde Staten gewerkt en zodoende hebben ze een groot netwerk opgebouwd. Ook in de wetenschap is dat natuurlijk belangrijk.
Tennisbal
Isa Oliveira heeft een beurs als Jong Internationaal Talent van het Braziliaanse programma Science without Borders gewonnen. Ze onderzoekt hoe planeten worden gevormd. "Ze ontstaan uit gas en stof dat om een ster heen draait. Als er veel stof bij elkaar zit in een baan om de ster, kan dat elkaar aantrekken en zo begint het." Het allereerste begin is misschien wel het formaat van een tennisbal die daarna doorgroeit omdat hij meer stof aantrekt. "De Aarde was ook heel klein in het begin", zegt ze. "Het probleem is dat het heel moeilijk is om die kleine planeetjes te zien. Je ziet de ster waar ze omheen draaien, maar de rest niet. En daarom moet je proberen het licht van die ster als het ware af te plakken."
Van alle planeten proberen de onderzoekers te achterhalen welke materialen ze bevatten. Oliveira: "Als ze allemaal ijzer hebben, dan is dat waarschijnlijk belangrijk voor de groei van de planeet omdat het magnetische krachten heeft."
Roderik Overzier heeft uit een internationale competitie een vaste baan als onderzoeker gevonden. "Ik onderzoek hoe sterrenstelsels ontstonden", vertelt hij. "Ik moet dus veel waarnemingen doen en ben afhankelijk van telescopen. Soms bekijk ik sterrenstelsels die heel ver weg staan. Dat zijn de jongste, want het licht dat ze uitzenden heeft er langer over gedaan om de aarde te bereiken. Maar ik bestudeer ook sterrenstelsels die dichterbij staan en dus ouder zijn om meer te begrijpen over hoe ze zich ontwikkelen."
Je moet proberen het licht van die ster als het ware af te plakken
Waar de sterrenkunde – en hij als onderzoeker naar het ontstaan van sterrenstelsels – naar uitkijkt is de E-ELT-telescoop die de European Southern Observatory wil bouwen. Deze telescoop wordt de grootste en meest geavanceerde ter wereld. Hij wordt waarschijnlijk gebouwd in de Atacamawoestijn in Chili waar de nu al de grote ALMA radio-telescoop staat, omdat daar door de hoogte en de lage bewolkingsgraad het zicht zo goed is.
In de la
Braziliaanse sterrenkundigen drongen er bij hun regering op aan om lid te worden van het ESO, als eerste niet-Europees land, en zo toegang te hebben tot meer onderzoeksfaciliteiten. Overzier: "We hebben de grenzen bereikt van het bedrijven van wetenschap binnen onze landsgrenzen. Samenwerking is vanwege de apparatuur en de faciliteiten die je nodig hebt, steeds belangrijker geworden."
Maar de ratificering door het Braziliaanse Congres van de toetreding tot het ESO heeft grote vertraging opgelopen. Onder andere omdat de wetenschapsminister die het in gang zette opstapte en zijn opvolger het voorstel in de la liet liggen. Op 11 september is dan toch een nieuwe impuls gekomen, toen de commissie voor buitenlandse zaken en nationale defensie van het Huis van Afgevaardigden zich positief over de toetreding van Brazilië uitsprak. Andere commissies, zoals die voor wetenschap en voor financiën, moeten er ook nog hun zegje over doen en dan moet het nog door het volledige congres worden goedgekeurd.
De toetreding kost Brazilië 270 miljoen euro, te betalen binnen tien jaar, waarvan 140 miljoen bedoeld zijn voor de bouw van de E-ELT-telescoop.
Op zijn website moppert het ESO over het getalm van de Brazilianen. Braziliaanse bedrijven zullen orders aan hun neus voorbij zien gaan, als ze nog veel langer wachten, is de verwachting. Want voor de investering van 270 miljoen krijgen ze natuurlijk ook veel terug. Roderik Overzier: "De telescoop zelf, maar bijvoorbeeld de instrumenten die je aan de telescoop moet hangen, de faciliteiten erom heen, huizen voor technici et cetera. En wij sterrenkundigen hebben dan toegang tot alle reeds bestaande ESO-observatoria."
