Superman is de afgelopen driekwart eeuw op verschillende manieren vertolkt: in strips, films, tv-series, hoorspelen en games. De politieke kleur van Superman is in die verschillende incarnaties niet altijd dezelfde. Soms is Superman progressief, dan weer conservatief. Letterlijk en figuurlijk is Superman een zwevende kiezer.
De bedenkers van Superman, Jerry Siegel en Joe Shuster, waren beide kinderen van joodse immigranten (de vader van Shuster kwam uit Rotterdam). Ze maakten van Superman een linksige held van de onderdrukte gewone man. In de eerste editie van Superman (1939) treedt hij op tegen een mijneigenaar die zijn mijnwerkers onder onveilige omstandigheden laat werken. Ook lobbyisten en corrupte politici komen dankzij Superman tot inkeer. En net als de ouders van Siegel en Shuster is Superman een immigrant, afkomstig van een andere planeet. In de film Man of Steel, die deze week op dvd verschijnt, is voor de inwoners van die planeet genetisch bepaald welke rol in de samenleving zij moeten vervullen: arbeider, strijder, et cetera. Superman, als enige op natuurlijke wijze geboren, krijgt echter de kans om zelf te bepalen wie hij wordt: de Amerikaanse droom.
Truth, justice and the American way
Nadat de Verenigde Staten in 1941 betrokken raken bij de Tweede Wereldoorlog, is in het Supermanhoorspel op de radio te horen dat Superman strijdt voor 'truth, justice and the American way', een motto dat later nog vaak is herhaald, onder meer door Christopher Reeve in zijn vertolking in de film Superman (1978). En inderdaad is Superman een onmiskenbaar Amerikaans cultureel icoon.
Superman als een schoothond van president Ronald Reagan
Volgens sommigen is hij een trouwe Republikein. In veel verhalen worden Superman en Batman als tegenpolen neergezet: Superman als plichtsgetrouw burger, Batman als rebel. In het klassieke Batmanverhaal The Dark Knight Returns (1986) is Superman verworden tot een schoothond van president Ronald Reagan. 'You sold us out, Clark', verwijt Batman hem.
Dan Hassler-Forest, auteur van Capitalist Superheroes: Caped Crusaders in the Neoliberal Age (2012), ziet in Superman een conservatieve held die alleen de status quo beschermt. Hij bestrijdt symptomen maar geen onderliggende problemen. Zo is de superheld geschokt om in Superman Returns (2006) na vijf jaar afwezigheid wereldwijde ellende op tv te zien. „Je zou denken: Superman gaat het conflict in het Midden-Oosten oplossen. Maar wat doet-ie? Hij gaat achter bankrovers aan”, aldus Hassler-Forest in een eerder gesprek dat ik met hem had en dat in NRC Handelsblad verscheen.
Verenigde Naties
Toch grijpt Superman in sommige verhaallijnen juist wel in. In de verder niet zo briljante film Superman IV: The Quest for Peace (1987) belooft hij in een toespraak voor de Verenigde Naties te doen “waar onze regeringen niet toe in staat zijn”: de wereld te verlossen van nucleaire wapens.
In de prachtig door Alex Ross geschilderde graphic novel Superman: Peace on Earth (1998) besluit hij honger in de wereld te bestrijden. Maar uiteindelijk blijkt dat probleem toch ook voor de Man van Staal te groot.
Een superheld kan eigenlijk niet de problemen van de echte wereld veranderen. Het is daarom dat Superman en andere superhelden in de meeste verhalen het te druk hebben met schurken met eveneens bovennatuurlijke krachten. Alleen dat verklaart waarom ze niets doen aan het systemische menselijk leed zoals oorlog en honger.
Sovjet-Superman
Hoe een wereld er uit zou zien waarin Superman wél volledige verantwoordelijkheid op zich neemt voor het menselijk welzijn, beschrijft Mark Millar in Superman: Red Son (2003). In deze alternatieve geschiedenis is het ruimteschip met baby Kal-El eind jaren dertig niet in Kansas, maar in de Oekraïne geland. Superman groeit op als kampioen van de communisten en uiteindelijk als opvolger van Stalin. De samenleving onder president Superman is weliswaar zonder armoede of ziekte, maar ook zonder vrije meningen. De president kan zijn burgers immers altijd bespioneren. De Sovjet-Superman wordt al snel een autoritair heerser.
Bekijk de toespraak van Superman voor de Verenigde Naties
Dit is het tweede deel van een tweeluik over Superman. Dit artikel is eerder verschenen in NRC Handelsblad. Lees hier deel één.
