Muziek heeft invloed op hoe we ons voelen, dat weten we allemaal. Meezingend met de radio tijdens de afwas of een lekkere beat op onze oren tijdens het hardlopen, we worden er vrolijk van. Na een verbroken relatie of tijdens een begrafenis weekt muziek juist de tranen in ons los. Ignar Rip, bedenker en eigenaar van MuziekGeluk, is ervan overtuigd: moeder natuur heeft ons iets speciaals meegegeven in de vorm van muziek. “Muziek is een goede vriend, die er altijd voor je is, waar je ook bent. Een enorme krachtpatser die steun biedt en je mindset kan veranderen.”
Dementie
Hij zag het van nabij toen hij samen met zijn vader voor zijn moeder met alzheimer zorgde. Toen ze niet meer alleen kon zijn, maakte muziek haar rustiger. Zo kon ze toch een uurtje langer alleen op bed liggen, wat een beetje lucht gaf voor de mantelzorger. Destijds zette hij muziek intuïtief in, maar inmiddels traint hij zorgmedewerkers aan de hand van de door hem ontwikkelde methode MuziekGeluk. Ignar licht de methodiek toe: “Het gaat om het achterhalen van de juiste, op de persoon afgestemde muziek en hoe je die kan inzetten in de zorg. Bij mensen met dementie kun je met muziek bijvoorbeeld onrust wegnemen tijdens zorghandelingen. Dankzij de muziek voelen ze intuïtief aan wat de verzorgende bedoelt. Muziek helpt hen ook om sneller in slaap te vallen.”
Het verbaast hem dat muziek nog zo weinig wordt toegepast in de dementiezorg. “Van de verzorgenden die ik train, hoor ik steeds opnieuw terug hoe krachtig het in de praktijk werkt”, zegt hij. “Ze zien onrust en agressie afnemen, er is minder medicatie nodig en de bewoners zijn vrolijker. De werkdruk in de zorg is heel hoog. Het is mijn passie om die te verlagen en tegelijkertijd mensen met dementie gelukkiger te maken.”
15 tot 25 playlist
Aan wetenschappelijk bewijs over het effect van muziek op ons fysieke en mentale welbevinden is geen gebrek. Zo is al jaren terug bewezen dat mensen die voor, tijdens en na een operatie muziek horen daardoor sneller herstellen. Luisteren naar muziek, of zelf muziek maken, versterkt niet alleen ons immuunsysteem, het zorgt voor meer focus, een beter geheugen en een beter humeur.
Ignar zweert bij het opstellen van een ‘15 tot 25 playlist’. “Probeer het maar eens”, adviseert hij. “Zoek op Spotify naar de muziek die je hoorde in de periode tussen je vijftiende en vijfentwintigste. Je zal zien dat deze muziek je raakt en sterk verbonden is aan herinneringen uit die tijd.” Zo’n playlist werkt volgens Ignar ook heel goed in de ouderenzorg. Het gaat om muziek uit de tijd dat je in de kracht van je leven stond, je ‘on top of the world’ voelde. Er opnieuw naar luisteren brengt mensen met dementie weer even in contact met zichzelf. Het levert ook mooie verhalen op, waardoor verzorgenden de bewoners of cliënten veel beter leren kennen.
Persoonlijke zorg
“Zo vertelde iemand me over een mevrouw met dementie die vroeger in Parijs had gewoond”, vertelt hij. “Door Franse muziek uit die tijd te draaien, begon deze vrouw te stralen. Je hebt dan iets om over te praten en je kunt er bijvoorbeeld op inspelen door foto’s uit Parijs op te hangen. Zo wordt je eigen werk ook veel leuker.” Het invullen van een muziekpaspoort zou volgens Ignar in alle instellingen voor ouderenzorg gebruikelijk moeten zijn. Het past niet alleen bij persoonlijke zorg, maar ook bij cultuursensitieve zorg, die in onze samenleving steeds belangrijker wordt. “Want niet iedereen wordt gelukkig van de hele dag naar Frans Bauer of André Rieu luisteren”, lacht hij.
Premature baby’s
Ook muziektherapeut Anne-Greet Ravensbergen ziet hoe mooi het effect van muziek in de zorg is. Ze werkt op de NICU-afdeling van het academisch ziekenhuis in Groningen. Hier worden de allerkleinste en meest kwetsbare baby’s behandeld, die soms nog geen 1000 gram wegen. Het is een afdeling vol apparatuur, heen en weer lopend personeel en een groot aantal zorghandelingen. Voor de kinderen, die niet alleen veel te vroeg zijn geboren, maar ook uit hun natuurlijke omgeving gehaald, gaat het verblijf vaak met stress en ongemak gepaard. Met haar muziek zorgt Anne-Greet voor ontspanning.
Na observatie van de baby en een kort gesprekje met de ouders pakt ze haar gitaar of de ocean disk, een instrument dat de geluiden in de baarmoeder nabootst. Op het ritme van de ademhaling speelt ze zachtjes een basisritme en volgt nauwlettend de reacties van het kind. ‘Als ik zie dat de ademhaling rustiger wordt, stem ik daar mijn muziek op af”, legt ze uit. “Ik merk dat kindjes meegaan in mijn ritme en daardoor rustiger worden. Soms reageren ze zelfs met een lachje of meebewegende vuistjes. Sommige kindjes vallen in slaap, terwijl ze daarvoor nog heel onrustig waren. De ouders reageren dan vaak positief verrast.”
Ontspannen ouders
Op een NICU-afdeling worden ouders zoveel mogelijk bij de behandeling betrokken. Ook Anne-Greet doet dat, ze vraagt hen bijvoorbeeld welke muziek ze thuis graag draaien en nu zouden willen horen. “Sommige ouders noemen dan bekende kinderliedjes, maar ook nummers van Marco Borsato en Danny Vera komen vaak voorbij. Zijn nummer Roller Coaster was hier een regelrechte hit.” Anne-Greet vormt het om tot een slaapliedje, dat ze heel rustig speelt en afstemt op de reactie van de baby. Door de muziek en door de ontspanning van hun kind, ontspannen meestal ook de ouders. Het is een zware, spannende tijd die zij doormaken en soms komen er heftige emoties los. Anne-Greet: “Gelukkig schrik ik niet van een huilende vader. Als muziektherapeut ben ik getraind om daarop in te spelen. Het is juist mooi wanneer muziek voor tranen en opluchting zorgt.”
Verpleegkundigen constateren dat de sfeer op de afdeling verandert als Anne-Greet aanwezig is. De muziek heeft een positief, rustgevend effect op de hele ruimte. “We praten nog gedempter en de geluiden lijken op te gaan in de muziek,” zegt een verpleegkundige. “Het is echt fijn als ze er is.”
Wetenschappelijk onderzoek
Hoewel de belangstelling in andere ziekenhuizen toeneemt, zijn Anne-Greet en haar collega in Nederland de enige vaste muziektherapeuten op een NICU-afdeling. In veel Amerikaanse kinderziekenhuizen is muziektherapie al veel gebruikelijker. Anne-Greet: “Het afdelingshoofd van onze NICU-afdeling en ik hebben ons door Joanne Loewy laten inspireren op een congres in 2018. Zij heeft in het Mount Sinai ziekenhuis in New York al veel ervaring opgedaan met muziektherapie op de afdeling neonatologie. Ze is er directeur en heeft ook het Louis Armstrong Center for Music and Medicine opgezet. Zij is echt een fenomeen.”
Wetenschappelijk onderzoek in de Verenigde Staten laat zien dat er een gunstige invloed is op de hartslag, de ademhaling, de hoeveelheid medicatie en de binding met de ouders. De kinderen op de NICU-afdeling in Groningen zijn nog jonger en kleiner, daarom was het interessant ook hier studies op te zetten. Onderzoekers meten diverse lichaamsfuncties en kunnen in de ontlasting zelfs stresshormonen in het DNA van darmcellen onderzoeken. Eerste resultaten wijzen onder meer op lagere stressniveaus van moeder en kind en een lagere hartslag en bloeddruk bij de baby’s, maar voor wetenschappelijk bewijs is meer onderzoek nodig.
Hoewel Anne-Greet niet op die onderzoeksresultaten vooruit mag lopen, kan ze wel haar eigen ervaringen benoemen. “Ik zie dat kindjes rustiger worden en als ik naar de monitor kijk, dan daalt hun hartslag. Ook van de ouders krijg ik veel positieve feedback, zij zien hetzelfde gebeuren.”
Muziek op het sterfbed
Ignar Rip sprak onlangs op een online webinar over muziek in de laatste levensfase, georganiseerd door Stichting Jouw Laatste Levensfase. Nadat hij vertelde over de zorg voor zijn moeder en de feedback die hij terugkrijgt uit de ouderenzorg, stroomde de chatbox vol met prachtige verhalen. Hij legt uit waarom hem dat niet verbaast. Omdat ons gehoor als laatste zintuig uitschakelt tijdens het stervensproces, komt muziek ook bij ernstig zieken vaak nog heel goed binnen. “Op het sterfbed kunnen mensen soms erg onrustig zijn. Er wordt niet altijd aan muziek gedacht, terwijl het zoveel troost, steun en afleiding kan bieden. Door muziek te draaien waar iemand van houdt, zien zorgverleners en familieleden dat mensen rustiger worden. En rustig en kalm sterven, met de klanken van je geliefde muziek, ik teken ervoor.” Ignar raadt iedereen aan om zijn favoriete muziek op te nemen in een levenstestament. En wat betreft de zorg, daar moeten we muziek volgens hem veel, veel vaker inzetten. “Laten we voortaan in alle informatiefolders schrijven: neem mee: pyjama, tandenborstel én muziek!”
Lees-, luister- en kijktips
The healing sound of music – TED Talk van Robin Spielberg (Youtube)
Touch the Sound – Biografische documentaire met Evelyn Glennie (Netflix)
Musicophilia: Tales of Music and Brain – Oliver Sacks (boek)
Muziek en het brein: een muzikaal college met Erik Scherder en Dick Swaab (Youtube)
