Liefdevolle humor, goed contact en uitdaging zijn de voorwaarden voor succesvolle provocatieve coaching, zegt Sarink die de methode al tien jaar toepast in zijn praktijk. Hoe dat precies werkt is te lezen in zijn onlangs verschenen boek Provocatieve psychologie en coaching, de coach als advocaat van de duivel. Daarin beschrijft hij de zeven basisaannames van provocatieve psychologie, en de technieken die daarbij horen, zoals ‘eis van je cliënt dat hij grappig is’ of ‘benoem de voordelen van iemands probleem’.
Eén belangrijke aanname is dat iedere cliënt een innerlijke tweestrijd heeft, zegt hij. “Een deel van iemand wil het probleem oplossen en een ander deel niet. Er is altijd iets wat mensen weerhoudt om te veranderen, maar ze willen wel want anders zouden ze geen hulp zoeken.”
Ik benoem vooral de voordelen van problemen als een depressie of verslaving
Waar traditionele therapeuten vaak de predikers van hoop zijn, speelt Sarink de advocaat van de duivel. “Ik benoem vooral de voordelen van problemen als een depressie of verslaving. Tegen iemand die somber thuis zit, zeg ik: Het is toch fijn dat je het nu lekker rustig aan kunt doen? Vind je het dan leuk op je werk? Nee, is vaak het antwoord. Nou, dan! Een alcoholist hoort bij mij de pluspunten van zijn drinkgedrag en wie te veel hooi op zijn vork neemt, stimuleer ik om meer te doen, want wie anders dan hij of zij kan de wereld op zijn schouders dragen. Paradoxaal genoeg gaan mensen dan juist tegen mij in en komen ze zelf met oplossingen.”
Provocatieve coaching is zeker niet alleen voor lichte problemen: “De grondlegger van de methode werkte met zware psychiatrische patiënten die kansloos leken. Toen hij ging zeggen wat hij echt dacht, bereikte hij verrassend goede resultaten met ze.”
Toch is de methode niet altijd geschikt. Een verstandelijke beperking bijvoorbeeld kan maken dat uitdagingen te letterlijk worden opgevat. “Bij provocatie hoort bovendien destabilisatie. Mensen zitten vaak vast in hun denk-, gevoels- en gedragspatronen. De kracht is om die te ontwarren door iemand in verwarring te brengen. Daarvoor moet iemand wel enigszins stabiel zijn.”
Als je midden in een psychose zit is uitdagende therapie daarom geen aanrader, zegt hij. “Maar als iemand daaruit is, kan het weer wel. Ik behandel nu bijvoorbeeld een man die suïcidaal is. Ik onderzoek eerst of hij serieus zelfmoord wil plegen of dat het vooral een uiting is van wanhoop. Dat laatste is het geval dus dan ga ik provocatief met hem aan de slag.”
Bevrijding
In zijn boek passeren diverse casussen de revue. Zoals ‘Paula doet er niet toe’ die voor zichzelf leert opkomen. ‘Cristina de Schuldige’ en ‘Carlos de Afwezige’ komen dankzij provocatieve therapie uit een relatiecrisis. “Zij voelde zich schuldig omdat ze ziek was en hij zonderde zich steeds meer af. Door ze met veel humor te confronteren met het feit dat zij misschien nooit helemaal beter zou worden – ik heb zelfs quasimodo nagedaan-, was haar ziekte geen taboe meer en konden ze weer verbinding met elkaar maken.”
Eén keer liep iemand weg bij hem, maar de meesten ervaren de behandelwijze als een bevrijding. In individuele sessies maar ook in gezins- of relatietherapie.
Humor is daarbij onmisbaar, zegt Sarink die ook doceert aan de Vrije Universiteit Amsterdam. “Veel therapeuten zijn bang hun cliënten te kwetsen, maar mensen lachen veel sneller dan we denken. Humor is een tegengif voor het verdriet en de druk die we ervaren in het leven. Het helpt bij emoties uiten en zorgt voor meer menselijkheid en een directe benadering.”
Buiten de lijntjes kleuren
Provocatieve therapie is nog relatief onbekend, maar als het aan Sarink ligt, komt daar verandering in. “Juist in onze tijd snakken mensen naar persoonlijk contact en is assertief zijn erg belangrijk. Daar is dit heel geschikt voor. Bovendien kom je met uitdaging en humor snel tot de kern, waardoor mensen verder kunnen. Soms betekent dat ook tegenslagen accepteren, want het leven is niet altijd leuk. Maar als je een ezel vooruit wilt helpen, trek je aan zijn staart en duw je hem niet vooruit. Niemand is gebaat bij ellenlange behandelingen, behalve misschien een narcistische therapeut.”
Een lachspiegel voorhouden levert dan ook betere resultaten op dan protocollen volgen, is de overtuiging van Sarink. Bovendien levert provocatieve therapie ook therapeuten plezier op.
Hij hoopt daarom dat zijn boek meer hulpverleners inspireert om met de methode aan de slag te gaan. “Om succesvol te zijn als provocatieve coach of therapeut hoef je geen volleerde stand-upcomedian te zijn. Je moet wel het lef hebben om buiten de lijntjes te kleuren en af en toe ook iets van jezelf durven te laten zien. En niet bang zijn om cliënten te kwetsen, want die zijn ondanks alle problemen die ze hebben vaak veerkrachtiger dan je denkt. Juist als je mensen serieus neemt, kun je ze uitdagen.”
– Provocatieve therapie werd in de jaren zeventig ontwikkeld door de Amerikaan Frank Farrelly en is in Nederland verder ontwikkeld door Jaap Hollander en Jeffrey Wijnberg.
– Provocatieve technieken als het uitvergroten van problemen en confrontatie worden ook toegepast in bekendere therapieën als systeemtherapie en Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Toch wordt de provocatieve stijl in Nederland vaker toegepast door coaches dan therapeuten.
– Omdat er tot op heden geen informatie over provocatieve therapie beschikbaar was in Spaanstalige landen schreef Sarink zijn boek over het onderwerp eerst in het Spaans. Inmiddels geeft hij ook lezingen en cursussen aan Spaanse en Latijns-Amerikaanse collega’s.
– Het allereerste congres over provocatief coachen vond op 28 september plaats in Nederland en werd georganiseerd door het Instituut voor Eclectische Psychologie waarvan Jaap Hollander directeur is.
