Dat heb ik zelf twee jaar geleden gedaan bij een kunstproject over de surveillancemaatschappij. Toen ik dinsdag 17 oktober 2017 terugkeerde voor De Gevangenismonologen was de indruk nog steeds groot. De architecten van destijds wisten goed hoe je de mensen klein, de desoriëntatie compleet en iedere hoop op ontsnapping onhaalbaar kon maken.
De Gevangenismonologen is een stuk dat met de titel refereert aan eerdere ‘monologen’-projecten, zoals de Vaginamonologen en de Gesluierde Monologen. De formule is ook een beetje gelijk. Acteurs dragen zonder decor en opsmuk soloverhalen voor van mensen die het echt meegemaakt hebben. In deze uitvoering heeft het creatieve team echter gekozen voor een veel traditioneler toneelbeeld. De locatie mag dan wel een ongebruikte gevangenis zijn, het spel zelf speelt zich af in de bij al die gevangenissen nog wel aanwezige gymzaal. En zo’n gymzaal is natuurlijk gewoon een theaterzaal, zoals iedere jeugdtheatermaker weet.
Uitverkocht
Vooraf had ik dus allerlei overbodige gedachten gehad over eenzame acteurs in cellen, waar we in kleine groepjes langs zouden moeten lopen. Dat was dus niet haalbaar, ook al niet vanwege de enorme hoeveelheid toegestroomd volk. De serie is vrijwel uitverkocht en dat is best wat voor een stuk dat niet in een schouwburg speelt. Maar ook weer niet zo bijzonder wanneer je snapt dat de cast gevuld is met een paar grote namen.
Ik noem een Kenneth Herdigein en Thomas Boer, beiden met een flinke staat van dienst in zowel tv als theater, wat in hun spel ook goed te merken is. Grootste publiekstrekkers zullen echter Birgit Schuurman en Poal Cairo zijn. Zij zijn duidelijk minder op hun gemak met zichtbaar publiek op drie meter, wel voorzien van een berg ‘uitstraling’.
De monologen, geschreven door grootheden als Christine Otten, Manon Uphoff en Herman Koch zijn in de voorstelling uiteindelijk aaneengesmeed tot dialogen. De muziek komt van de bluesy gitaar van een hipster-medegevangene (Lorijn von Piekartz), die zijn ‘cel’ als enige nogal interessant versierd heeft met blotevrouwenposters.
Anne Faber
Het loopt allemaal best gesmeerd, ondanks de geweldig brede speelvloer met vier ruim opgestelde bedden. Het kijken naar dit stuk wordt zo wel meer een avondje Wimbledon in plaats van benepen gluren in een claustrofobisch leven. Best jammer, natuurlijk.
Inhoudelijk is dit stuk ernstig actueel door recente gebeurtenissen in de omgeving van Utrecht. We zijn inmiddels nationaal ook flink opgeschrikt door de moord op Het Huis-medewerkster Anne Faber. De hoofdverdachte in die zaak zou een van de personages kunnen zijn in dit stuk. Immers, De Gevangenismonologen gaat vooral over lot en leven van langgestraften, jongens waarmee iets zodanig misgegaan is dat ze voor jaren, of soms zelfs écht levenslang, uit de samenleving verwijderd zijn.
Heerhugowaard
Schrijver en bewerker Christine Otten bracht enige tijd door in een instelling in Heerhugowaard. Ze maakte daar kennis met een levenslang gestrafte. Zij baseerde de rol van Kenneth Herdigein op deze figuur, die vrede heeft met zijn straf. We weten niet welke misdaad hij heeft gedaan, behalve dat het iets gruwelijks moet zijn geweest. In een essay in Vrij Nederland breekt ze een lans voor een menselijk regiem bij het omgaan met gevangenen.
Sinds de moord op Anne Faber is de mildheid verdwenen uit ons denken over straffen en misdadigers. Dat deze voorstelling daar in toon en strekking toch een kleine lans voor breekt is dus dapper, al wisten de makers niet hoe de realiteit zou uitpakken toen ze twee har geleden met dit project begonnen.
Petities
Tussen alle petities door, die onze terechte angst voor die ene gek op dat smalle bospad weerspiegelen, tussen alle woede door, over dat monster dat iedereen, tot en met de rechters en het personeel in Den Dolder aan toe om de tuin wist te leiden, doet dit stuk een poging om ons te laten inzien dat straffen door opsluiting echt nooit en te nimmer vergeleken kan worden met een vijfsterrenvakantie op staatskosten. En dat het nog altijd mensen zijn die we opsluiten en niet altijd gezonder weer op straat zetten.
Het stuk levert theatertechnisch – en op spelgebied – hier en daar niet de krachtige voorstelling op die je graag zou zien. Dat doet aan al deze inhoud wel wat af, maar er blijft voldoende over om je met een pakketje gedachten naar huis te laten gaan. Dat is altijd nuttig.
De meeste voorstellingen zijn uitverkocht. Informatie.
