De toeslagaffaire bij de belastingdienst legde iets bloot dat voor Nederland ongekend was. Iets, dat onmogelijk leek. Hoe kon het, dat de overheid actief, bewust mensen zo erg kon benadelen? Mensenlevens totaal kon ontwrichten, verwoesten. En dat door de belastingdienst. Een keurige autoriteit die mensen verplicht om verschuldigde belasting te betalen. Maar ook toeslagen uitkeert aan mensen die financieel een steuntje in de rug kunnen gebruiken.
Het kwam uit. Op basis van bepaalde selectiecriteria merkte men burgers die recht hadden op een toeslag ongefundeerd aan als notoire fraudeurs. Frauderen? Geen toeslag! De belastingdienst vorderde grote bedragen terug. Niemand controleerde of het juist was. Niemand leek het te interesseren, greep in. De belastingdienst kon ongestoord haar gang gaan. Duizenden onschuldige mensen werden de dupe. Met ingrijpende gevolgen.
Ouders konden geen kant op. Torenhoge schulden ontstonden. Huizen werden verkocht, mensen verloren hun baan, kregen psychische problemen. Een gang naar de rechter was onmogelijk, ze werden toch niet geloofd. De slachtoffers van deze affaire konden nergens terecht. Ongekend onrecht.
Falende overheid
Toen ik dit alles in het nieuws vernam, klonk mij dit zo bekend in de oren. De werkwijze van een gerespecteerd overheidsorgaan. De oprechte verontwaardiging vanuit de samenleving vernam. De roep om een diepgaand onderzoek. Om rechtvaardigheid. Wat leek het allemaal op de situatie na het uitkomen van het eindrapport van de Commissie Geweld in de Jeugdzorg een jaar ervoor.
Natuurlijk, als slachtoffer van jeugdzorg heb je zo je antennes. Maar ook een sterk gekleurde bril. Want kun je de gevolgen van een toeslagaffaire zomaar vergelijken met bijvoorbeeld geweld in de jeugdzorg? In beide gevallen faalde de overheid als het gaat om rechtsbescherming van personen. En ging het in beide gevallen niet om beleid, dat nergens controleerbaar was? Met desastreuze gevolgen? Jazeker. Maar toch. Ik bleef mij afvragen: kunnen we dat dan zomaar vergelijken?
Onvergelijkbaar
Natuurlijk is het niet te vergelijken. Bij de belastingdienst ging het om een affaire. Iets dat is afgebakend in omvang en tijd. Bij jeugdzorg ging het om decennialang structureel geweld, structurele onthechting en ontwrichting van volkomen weerloze kinderen. Kinderen, nog aan het begin van hun leven, zonder enige stem. Een stem die decennialang expres werd genegeerd. Aangiftes en meldingen verdwenen linea recta in de prullenbak. De duizend melders bij de Commissie Geweld in de Jeugdzorg zijn daarbij slechts het topje van de ijsberg. De werkelijke omvang is niet eens bekend.
In het geval van de toeslagaffaire waren het volwassenen die het recht bezaten op een toeslag. De in jeugdzorg mishandelde en misbruikte kinderen hadden recht op bescherming. Om op te groeien zonder geweld of sociale uitsluiting. Recht op bescherming van hun lichamelijke integriteit. Een solide basis te krijgen voor de rest van hun leven, om volwaardig te participeren in de samenleving.
De gedupeerden van de toeslagaffaire maakten hun traumatische ervaringen voor het eerst in hun leven mee. Voor kinderen in de jeugdzorg was al dat geweld vanuit overheidsinstellingen en in pleeggezinnen – gemiddeld zeven en een half jaar lang – helemaal niet nieuw. Al voor ze in jeugdzorg kwamen kregen zij te maken met kindermishandeling en verwaarlozing, droegen de ingewikkelde gevolgen daarvan al bij zich.
Ik kijk dan nogmaals even goed door mijn gekleurde bril. De kleur verdwijnt in kille objectiviteit. Want plots zie ik de werkelijke reden waarom deze zaken in geen enkel opzicht te vergelijken zijn. Veel kinderen in jeugdzorg werd niet zomaar een toeslag afgenomen, maar het hele leven zelf.
