Cultuur versus religie. Dat lijkt de inzet van een stevige discussie in de publieke arena. De uitzonderingspositie voor religieuze gemeenschappen, die met meer dan dertig mensen mogen samenkomen, is cultuurliefhebbers een doorn in het oog. Sinds de aangescherpte coronamaatregelen geldt voor onder meer theaters, bioscopen en congreszalen dertig bezoekers als maximum. Terwijl orthodox-protestantse kerken er beduidend meer ontvangen.
Komt religie als zingevende praktijk een uitzonderingspositie toe? De grondwet zegt van wel. Iedereen heeft het recht zijn levensovertuiging vrij te belijden, zeker achter gesloten deuren. Tweede Kamerlid Kees van der Staaij (SGP) onderstreepte dit recht eerder door erediensten juist in crisistijd van groot belang te achten, als plek voor zingeving, hoop en troost. Cultuurminnaars herkenden daarin direct hun eigen bijeenkomsten voor muziek, kunst en sport. En voor die activiteiten zijn de regels wél aangescherpt. Maar amusement is toch wel iets anders dan levensbeschouwing, zeggen hun tegenstanders. Terecht?
Betekenisgeving
Opvallend in het debat is de smalle opvatting van zowel cultuur als religie. De eerste gaat vooral over theaters en musea. Maar cultuur omvat meer dan dat. Het gaat om dancefestivals, buurtrestaurants die contacten in de wijk stimuleren, filosofische cafés, zwembaden, workshops levenskunst op muziekfestival Lowlands, feestjes, lezingen in de bibliotheek en… in de kerk of moskee. Het is het menselijk interpreteren en reflecteren, en wat daar uit voortkomt. Ofwel betekenisgeving.
De religieuze steen des aanstoots was een fundamentalistische minderheid op de Biblebelt, waar men op zondag met honderden gelovigen samenkomt. Ook religie is meer dan een orthodoxe levensbeschouwing in Staphorst. Merendeel van de religieuze diensten ging afgelopen tijd online. Vinden de deelnemers hun samenkomsten daardoor minder belangrijk of zijn ze minder religieus?
Daarnaast heeft het religieuze spectrum op dit moment alle kleuren van de regenboog. Geloofd wordt er in buitenaardse wezens, complotten van manipulerende elites en een liefdevolle 5e dimensie. Ook deze gelovigen voelen een prangende behoefte om samen te komen en hun betekenisvolle overtuiging met elkaar te delen. En het zijn er geen honderden maar duizenden. Zij ontmoeten elkaar echter voornamelijk in de virtuele wereld.
Waardevol
Uiteindelijk draait het om de beleving van wat waardevol is, van belang. Daarvoor kunnen zowel Bijbelse geboden als bijvoorbeeld mensenrechten leidend zijn. Dat bleek eerder dit jaar toen anti-racismedemonstranten op de Dam het risico voor de volksgezondheid negeerden, met eveneens de grondwet in de hand. Gebruik van dat demonstratierecht maakten onlangs ook de aanhangers van Viruswaarheid, een groep die zegt op te komen voor een democratische rechtstaat.
Of waardevol hierbij gelijk staat aan ‘waar’, is irrelevant. Cultuur is een door de mens geschapen bouwwerk van betekenis. Neem de discussie over het bestaan van God, letterlijk een gebed zonder eind die vooral een definitiekwestie lijkt. Niemand weet wie of wat God is. En we hebben het tenslotte ook niet over de waarheid van een toneelstuk, hoe universeel de boodschap ook lijkt te zijn. Het gaat om de behoefte aan het expliciteren en ervaren van betekenis of zin.
Het goede leven
Deze uitdrukkingen van het waardevolle zeggen iets over het goede leven of over hoe we dat zouden moeten leiden. Aanwezigen en omstanders worden opgeroepen tot reflectie. Ook theater, een lezing of filosoferen aan de toog nodigen daartoe uit, maar dan bescheidener. Een inspirerende voorstelling zet je aan het denken en doet je beseffen deel uit te maken van een gemeenschap of mogelijk een groter verband. Je overstijgt voor even het alledaagse. Net als bij een geanimeerde preek.
Samenhang
Maar traditionele religie heeft nog altijd de oudste papieren voor zingeving in onze samenleving, ondanks dat minder dan de helft van Nederland zegt tot een religieuze groep te behoren. Onze cultuur is ervan doortrokken. Geen Rijksmuseum zonder Rembrandts bijbelverhalen, mensenrechten met wortels in het christelijk mensbeeld en, ook als je niet naar de kerk gaat, het belang van feestdagen als Kerst en Pasen. Dat maakt religie vooral voor orthodoxen tot een sterk samenhangende structuur van het persoonlijke en sociale leven. Je staat ermee op en gaat ermee naar bed. Daaraan morrelen door (omvangrijke) samenkomsten te verbieden, is ingrijpender dan afzien van incidenteel theaterbezoek.
Dus nu met drommen de kerk in? Nee, want als het gaat om leven en dood, zoek dan een alternatieve vorm om je overtuiging te huldigen. En nu we toch allemaal tijdelijk de tanden op elkaar moeten zetten, bergen we de spandoeken ook gelijk even op.
Dit is deel 3 van een serie over betekenis geven aan een nieuw alledaags leven. De serie volgen? Klik hier.
Lees hier deel 1 en deel 2.
Afbeelding van Free-Photos via Pixabay
