IQUITOS, 7 december 2015 – Op het vliegveld van Iquitos, de grootste stad ter wereld die niet over de weg te bereiken is, staan de eerste verkopers al te wachten. Terwijl de deken van vochtige Amazonewarmte over de net aangekomen toeristen valt, worden zij benaderd door een man die hen ‘echte traditionele ayahuasca’ aanbiedt – een hallucinogeen middel vergelijkbaar met psychedelische paddenstoelen, dat mensen in een trance-achtige staat vol visioenen brengt en volgens gebruikers kan helpen om psychologische inzichten en spirituele diepgang te verkrijgen.
Eenmaal in de stad gaat het aanprijzen van de psychedelische jungle-liaan door: toeristenwinkels bieden naast een tocht door de jungle en zwemmen met dolfijnen ook trippen bij ayahuasca-ceremonies aan, bij verschillende restaurants hangt een bordje dat ook de gezonde maaltijden geserveerd worden die noodzakelijk zijn in de dagen voorafgaand aan een ceremonie.
De Schotse Tony Cull, die net is aangekomen en een bezwete rug heeft van het dragen van zijn rugzak, had echter zijn resort al gevonden op tripadvisor. Hij zal er tien dagen doorbrengen. Het is een plek die goede beoordelingen heeft: mooie omgeving, schone faciliteiten en een geloofwaardige sjamaan.
‘Ik zou graag meer begaan zijn met de natuur,’ vertelt de 28-jarige sales agent van een levensverzekeringsmaatschappij. ‘Mijn vriendin voelt die verbondenheid, maar ik niet. Als ik naar een boom kijk zie ik niets meer dan een boom. Ik hoop dat ik dat ook ga voelen. Daarom wil ik dit juist hier doen, midden in de jungle, en niet bij iemand die ayahuasca uitdeelt in Europa.’
Waar ayahuasca tot enkele jaren geleden nog vooral soul searching backpackers en langharige avonturiers aantrok, is het publiek volgens retreat-eigenaar William Menech de laatste tijd aan het veranderen. ‘We zien advocaten, beroemde acteurs of doktoren binnenkomen. Natuurlijk is er nog de groep van backpackers, maar daarnaast komen er ook veel anderen. Mensen die ziek zijn, en hopen dat de ayahuasca hun tumor kan genezen.’
In Iquitos wordt gefluisterd dat het psychedelische junglebrouwsel daadwerkelijk mensen heeft genezen van kanker, naast de vele angsten en psychische barrières die het uit de weg genomen zou hebben. Maar het zou voornamelijk een middel zijn dat preventief moet werken: het overgeven tijdens de ceremonie wordt gezien als een manier om het lichaam te reinigen van stress, trauma’s en woede. Op de lange baan zou dat ziekte voorkomen. Tijdens de trip spreekt de godin van de ayahuasca tegen gebruikers tijdens de visioenen: hoe zij beter voor zichzelf kunnen zorgen, waar de fouten in hun karakter liggen waaraan zij moeten werken. Mensen zijn gerust bereid honderdvijftig tot tweehonderd dollar per dag te betalen voor de resorts.
‘Voor dat geld krijgen ze kwaliteit,’ verdedigt Menech zich. ‘Goede faciliteiten, lekker en gezond eten, een veilige omgeving. Wij hebben als resort ook veel kosten te maken. Alleen onkruid laten wieden op het terrein kost al honderdvijftig euro per maand.’
Volgens Menech zijn de meeste mensen die een resort runnen zelf ooit onder de indruk geraakt van de spirituele kracht van ayahuasca, en willen ze dat delen. ‘Natuurlijk zit er een business model achter, maar als je er alleen vanuit een ondernemersperspectief naar kijkt doe je de positieve effecten te kort.’
Evolutie van een drug
De 31-jarige junglegids Angel Brian Cabudivo Aquituari, opgegroeid in een dorpje langs de Amazone rivier als lid van de Kukama stam, denkt er heel anders over. Zijn opa was een traditionele natuurgenezer, die van dorp naar dorp trok om mensen te helpen. Brian Cabudivo herinnert zich een dag waarop zijn oom was gebeten door een slang – doodsoorzaak nummer een in de Amazone. De sjamaan zag waar het gif was, en dwong de geest ervan het lichaam weer te verlaten.
Brian Cabudivo’s opa zou echter nooit geld voor een behandeling vragen, omdat hij erin geloofde dat hij die gift had gekregen om mensen te helpen. Bovendien was de ayahuasca alleen voor de dokter, en niet voor de patiënt zelf.
‘De sjamaan is toegewijd aan de natuur,’ vertelt Brian Cabudivo in een winkeltje langs de kant van de weg in Iquitos. Buiten razen motortaxi’s voorbij, het favoriete vervoersmiddel in de stad. ‘Via ayahuasca kan hij communiceren met de geesten om te weten hoe hij mensen moet behandelen. Het is eigenlijk hetzelfde als coca, dat is een prachtige plant waarmee je veel goed kan doen maar veel mensen misbruiken het in de vorm van cocaïne. Zo wordt het drugs.’
De 39-jarige hulpwerkster Sophia, die net twee jaar in Libanon voor een organisatie heeft gewerkt die Syrische vluchtelingen helpt, vindt dat het allemaal deel is van een evolutie die ayahuasca doormaakt. Vroeger was de wereld anders dan nu.
‘Er is op het moment veel oorlog en leed in de wereld. Ik heb het idee dat ayahuasca zelf mensen naar zich toe roept om hen te genezen. Kijk maar hoe veel buitenlanders hier nu zijn,’ vertelt Sophia tijdens lunch in Dawn on the Amazon – een restaurant op de boulevard van Iquitos dat een specifieke menukaart heeft dat past bij het ayahuasca dieet zonder suiker en matig vet. Sophia is zelf naar Iquitos gekomen om vier maanden in de leer te gaan in een van de retreats.
‘Zelf begon ik over ayahuasca te dromen, waardoor ik uiteindelijk de keuze heb gemaakt hierheen te gaan. En het doet me goed, ik heb het gevoel mezelf terug te vinden, nadat ik zo lang vlakbij die oorlog heb geleefd.’
Een lijntje coke voor de ceremonie
Het is onmogelijk vast te stellen hoe groot de toeristische industrie rondom de sacrale jungleplant is geworden. Niemand in het bijna vierhonderdduizend inwoners tellende Iquitos heeft officiële getallen over het aantal praktiserende sjamanen of resorts die dergelijke ceremonies aanbieden. Een stuk of vier praktijken hebben zich bij het plaatselijke overheidsorgaan ingeschreven, ruim veertig niet. En dan hebben we het nog alleen over de grote, dure resorts; genoeg westerlingen vinden via via hun weg naar een sjamaan in een dorpje, om ayahuasca te drinken in een bouwvallig huisje waar de hele familie op één kamer woont.
Hoeveel incidenten er zijn geweest in Peru weet niemand. De toeristenpolitie meent zich een incident te herinneren uit 2012, waarbij iemand overleed. Op internet zijn echter al vier verschillende reportages te vinden over buitenlanders die tijdens ceremonies overlijden, zoals dit jaar de Nieuw Zeelander Matthew Dawson-Clarke overleed nadat hij een brouwsel van tabaksbladeren had gedronken. Het sterfgeval uit 2012 dat de politie noemde, werd vooral bekend omdat de sjamaan na afloop probeerde het lichaam te begraven.
Op onze vraag naar informatie bij verschillende ambassades zegt alleen de Zweedse antwoord te kunnen geven: zij hebben twee gevallen gehad. De eerste was iemand die in een coma raakte en drie weken later met hersenschade bijkwam, de tweede was een jongen die psychotisch werd en uiteindelijk in Lima opgenomen is. De Canadese ambassade heeft een waarschuwing voor spirituele ceremonies opgenomen in haar reisadvies.
Wat de reden is geweest voor de verschillende incidenten is niet duidelijk: sommige sjamanen zouden planten als datura (een hallucinogene plant die bij een overdosis dodelijk kan zijn, in tegenstelling tot ayahuasca) door het brouwsel mengen om het sterker te maken. Een ander overlijden zou te maken hebben met het gebruik van cocaïne voor de ceremonie, ook in de hoop de trip te versterken. Intussen zou er een wet in de maak zijn, die resorts verplicht zich in te schrijven en inspectie toe te laten.
Je emoties uitkotsen
Maar voor Tony Cull, die na tien dagen in zijn resort weer terug is in Iquitos, waren de ceremonies een succes. Op het terras van Dawn on the Amazon drinkt hij een biertje met drie meisjes die ook aan het tiendaagse retreat hebben meegedaan. In het totaal hebben ze vier avonden ayahuasca gedronken, en daarnaast excursies door de jungle gemaakt en vooral veel in de hangmatten gehangen. Cull was degene in zijn groep die het meeste moest kotsen, maar nu voelt hij zich herboren.
‘Alsof ik letterlijke al die onzinnige ideeën die ik altijd met me meedroeg heb uitgekotst,’ zegt de jonge Schot. ‘Ik kon zien hoe emoties als angst en wrok in de weg stonden om mezelf te kunnen zijn. Het enige dat is overgebleven is liefde.’
Hij steekt een sigaret op en neemt nog een slok van zijn bier. Het lijkt niet helemaal bij het gezonde dieetregime te passen dat veel van de ayahuasca drinkende westerlingen aanhouden: rijst, vis en vruchtensappen zonder suiker. Desgevraagd glimlacht hij, en zegt dat hij in het verleden best wel eens excessief is geweest in het gebruik van genotmiddelen.
‘Ik heb me tijdens de gesprekken met ayahuasca beseft dat het niet gezond is om jezelf kapot te zuipen. Maar dat betekent niet dat ik nu ineens geen druppel alcohol meer drink. Natuurlijk niet. Ik houd van bier.’
Over de auteur:
Jurriaan van Eerten reist samen met fotografe Eline van Nes door Latijns-Amerika. Zij maken reportages die op een persoonlijke manier het alledaagse leven verbeelden.
Lees ook:
Interview met een mensensmokkelaar
