Deels hebben die misdadige taferelen zich ook afgespeeld in onze buurt. En ondanks het demonstratieverbod was maandagavond op de Oudezijds Voorburgwal het From the river to the sea en Free, free Palestine luid en duidelijk te horen. Na een charge van de mobiele eenheid vlogen ze over het Oudekerksplein elkaar toeschreeuwend waar ze heen gingen. Genocide supporters not welcome here lees ik op een muur in de Bloedstraat.
Wat ik tot nu toe in alle verhalen heb gemist is de historische dimensie. ‘Nederland heeft een rijke joodse geschiedenis die begon in de middeleeuwen en vanaf eind van de 16e eeuw ononderbroken een deel van de Nederlandse geschiedenis is geweest’. Het is de openingszin van het boek “Gids voor joods erfgoed in Nederland”. Inderdaad, en zo is het.
Aan het eind van de vijftiende eeuw werden de sefardiem uit Spanje en Portugal gejaagd. Ze mochten alleen blijven als ze zich tot het christendom bekeerden. Velen vluchtten daarop naar Nederland en Amsterdam in het bijzonder. Een paar decennia later volgden de askenaziem uit Oost-Europa. Ook zij vluchtten na pogroms in Polen en andere Oost-Europese landen. Naar Nederland en, jawel, met name Amsterdam.
Mokum
Waarom ze hierheen kwamen? Omdat ze in de Republiek der Nederlanden niet werden vervolgd. In de Unie van Utrecht van 1579 werd vastgelegd dat niemand om zijn geloof vervolgd kon worden. Ondanks onvrijheden zoals het feit dat ze niet tot een gilde konden toetreden of deel konden nemen aan het stadsbestuur was het wel mogelijk hier te leven in religieuze vrijheid. Daarmee was de jonge republiek een uitzondering in Europa. Er werden synagoges gebouwd en ten oosten van het oude centrum ontstond wat toen de Jodenbuurt werd genoemd.
Amsterdam, Mokum, telde voor de oorlog 80 duizend Joden. Tien procent van de Amsterdamse bevolking was Joods. Met als enige uitzondering de Tweede Wereldoorlog werden ze hier meer dan vierhonderd jaar met rust gelaten. Tot de nacht van 9 op 10 november 2024. Deze datum is voor altijd een waterscheiding.
In dezelfde nacht waarin de Kristallnacht van 1938 werd herdacht in de Portugese synagoge op het Mr. Visserplein werd er gejaagd op Joden. Het is haast onvoorstelbaar en soms vraag ik me af of het wel echt is gebeurd. Maar het is echt gebeurd. Ik vermoed dat de daders geen idee hadden en hebben van de Kristallnacht. Nee, dat kan ik niet bewijzen.
Een tot nu toe onbeantwoorde vraag is wat mij betreft hoe dit heeft kunnen plaatsvinden. Met andere woorden: wie heeft het georganiseerd? En hoe. Een tweede vraag die ik graag beantwoord zou willen zien: wat is precies de rol geweest van de taxichauffeurs in onze stad?
‘Die te Jeruzalem vaak zei “Jeruzalem”
En naar Jeruzalem gedreven kwam
Hij zegt met mijmrende stem
“Amsterdam Amsterdam”.’
Die tijd is sinds 9 november 2024 voor altijd voorbij.
Willem Oosterbeek, Wallenbewoner, doet in vijfhonderd woorden regelmatig verslag van het dagelijks leven vanuit de beroemdste buurt van Nederland.
