Verloren Maandag (of Verzworen Maandag) is officieel de eerste maandag na de eerste zondag na Driekoningen. Volgens sommige puristen zou er eerst een volledige week voorbij moeten gaan tussen Driekoningen en Verloren Maandag. In de praktijk valt Verloren Maandag op de maandag na Driekoningen. Ook als Driekoningen op een zondag valt. De naam Verloren Maandag heeft niets te maken met het algemene gevoel van depressiviteit of het zich verloren voelen dat velen ervaren in de eerste weken van het nieuwe jaar. De uitleg waar het dan wel vandaan komt, verschilt of je Verloren Maandag in Antwerpen of Tournai viert.
Antwerpen: havenarbeiders zonder geld en gulle slagers
De ontstaansgeschiedenis van Verloren Maandag in Antwerpen is niet helemaal helder. Er doen verschillende versies de ronde. Een daarvan luidt dat de Antwerpse havenarbeiders vroeger hun loon op zondag kregen uitbetaald. Van dat geld ging het meeste op in de kroeg en een klein gedeelte naar de huishoudpot. Viel Driekoningen echter op zondag, dan vierde iedereen feest en was het geld na die dag al helemaal op. Om toch wat te eten te scoren, trokken de havenarbeiders de maandag daarop langs de slagers. Die toonden hun goede hart en prepareerden worstenbroodjes voor hen. Dat kostte de slagers niet veel en het voedde voldoende. De Vlaamse editie van het blad Flair komt met drie heel andere historische verklaringen Het noemt in een daarvan ook het waarom van de appelbollen die eveneens op Verloren Maandag op het menu prijken.
Wat de juiste historische achtergrond van Verloren Maandag in Antwerpen ook moge zijn: feit is dat de bakkers en slagers in de provincie Antwerpen er anno 2024 een mooie extra omzet door hebben. Bekijk deze VRT reportage uit 2021. Ik kan uit eigen werkervaring in Antwerpen beamen dat de werkgevers de werknemers op Verloren Maandag trakteren op worstenbrood en appelbollen.
Tournai: familiegebeuren met konijn op tafel
Verloren Maandag heet in het Frans Lundi perdu. Vroeger stond het ook bekend als Lundi parjuré. Het oudste document uit Tournai waarin sprake is van Lundi parjuré dateert uit de 13e eeuw. In die tijden werd de naam gehanteerd voor een speciale rechtbankzitting die op de eerste maandag na Driekoningen plaatsvond. Tijdens die zitting konden inwoners zaken inbrengen (moord, diefstal, etc.) die in het voorbijgaande jaar aan de aandacht van de autoriteiten waren ontsnapt. Na afloop was er dan een maaltijd voor diegenen die geen meineed hadden gepleegd. In later eeuwen transformeerde Lundi parjuré naar Lundi perdu. Het Franse werkwoord perdre betekent verliezen. De dag van de rechtszitting was een dag waarop niet werd gewerkt, een verloren dag dus.
Speciale rechtszittingen voor het volk op de eerste maandag na Driekoningen zijn er anno 2024 niet meer. Lundi perdu evolueerde in de loop der eeuwen naar een familiefeest tijdens welke ieder aanwezig familielid aan tafel een specifieke rol heeft. Via het trekken van kaarten kiest men allereerst een koning of koningin, le roi of la reine. Hij/zij leidt de gesprekken tijdens de maaltijd. De anderen aan tafel moeten daarbij goed opletten. Wanneer de koning(in) een slok neemt, worden de overigen geacht ook te drinken. Op het menu prijkt normaliter als hoofdgerecht konijn met pruimen.
Wie het Frans voldoende beheerst, vindt de complete uitleg van Lundi perdu en het ontstaan ervan op deze Wikipedia pagina.
Koppermaandag
Verloren Maandag/Lundi perdu staat bekend als een Belgisch fenomeen. Is het in Nederland dan geheel onbekend? Nee. Daar kent men in sommige streken nog het begrip Koppermaandag, dat al zou dateren uit de 15e eeuw. Op die maandag na Driekoningen maakten werknemers van drukkerijen en zetterijen de zogenaamde Kopperprent. Een stuk vakwerk vergezeld met nieuwjaarswensen. Die prent boden ze dan aan de bazen aan waarna dezen de werknemers trakteerden op allerlei lekkernijen. Het maken en aanbieden van Kopperprenten vindt nog in bepaalde streken in Nederland plaats, maar het is zeker geen grootschalig feestgebeuren meer.
Er valt al met al niet één alomvattende verklaring te geven voor de oorsprong van Verloren Maandag. De Antwerpse traditie lijkt in elk geval de meest recente, welke verklaring er ook voor aan ten grondslag ligt.
Smakelijk eten aan iedereen die vandaag een worstenbroodje (al dan niet vegetarisch), appelbol of konijn met pruimen verorbert.
Beide foto’s bij dit artikel zijn rechtenvrij terug te vinden op Wikimedia Commons.
