“Waarom liet je hem dan ook bij je logeren?” “wat deed je op dat tijdstip dan ook in die buurt?” “Ik zou hem een trap in z’n kruis verkocht hebben.” Of “Was het niet gewoon slechte seks in plaats van een verkrachting?”
Hester Stubbe van Slachtofferhulp legt uit hoe het komt dat omstanders zo vaak de verkeerde dingen zeggen vindt het wel een logische reactie. “Als iemand in je omgeving een heftig verhaal deelt, schrik je daarvan. Dat zoiets kan gebeuren met iemand die je kent, geeft jou een gevoel van onveiligheid en machteloosheid. Het is een menselijke reactie dat je dat nare gevoel onder controle wilt krijgen. Door onbewust of onbedoeld de schuld bij de persoon zelf neer te leggen, lijk je weer ‘grip’ te hebben op de situatie.” Met de nieuwe campagne ‘Oordeel uit, aandacht aan’ schiet Slachtofferhulp mensen te hulp, die in hun omgeving iemand hebben die seksueel geweld aan de lijve ondervond. Familieleden, vrienden, collega’s en andere bekenden: soms bedoelen ze het niet eens rot, maar zo’n foute opmerking kan voor het slachtoffer een dubbel trauma opleveren. Neem nou reacties als: “Het wordt echt tijd die negatieve periode achter je te laten” als omstanders ‘vinden’ dat het allemaal te lang duurt. Of de welbekende frase “Waarom heb je niet harder geschreeuwd of van je afgebeten?”
Fight, flight of freeze?
Veel verkrachte vrouwen (en ook mannen) ervaren het zogenaamde ‘bevriezen effect’. Niks meer kunnen: geen bewegingen, geen geluid, geen kracht. Bij extreme angst kunnen namelijk drie verschillende reacties ontstaan om te overleven: ‘fight’, ‘flight’ en ‘freeze’. Slachtoffers die bij een verkrachting in die laatste modus schieten, hebben ook nog eens een 3x groter risico op het ontwikkelen van traumatische stress. (PTSS). Zo blijkt uit een studie van Anna Möller, PhD, van Karolinksa Instituut en het Stockholm Ziekenhuis. Zij en haar team bestudeerden deze zogenaamde ‘tonische immobiliteit’ bij 298 misbruikte vrouwen. Van hen gaf maar liefst 70% aan te maken te hebben gehad met dit verschijnsel en bijna de helft meldde zelfs extreme bevriezing tijdens de verkrachting. Van de 189 vrouwen die na een half jaar opnieuw werden onderzocht, had 38,1% PTSS en 22,2% een zware depressie ontwikkeld.
Depressie, PTTS, angststoornis
Volgens Iva Bicanic, hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum UMC Utrecht en het Centrum Seksueel Geweld, ontstaat zo’n depressie of angststoornis niet alleen door de traumatische ervaring op zich, maar ook doordat verkrachtingsslachtoffers in zulke gevallen zichzelf verwijten dat ze zich niet verzet hebben. Ze schamen zich ervoor. Als daar een vorm van ‘victim blaming’ vanuit de omgeving bijkomt, begrijp je dat zo iemand helemaal dichtklapt, vaak geen aangifte doet, geen professionele hulp zoekt en op geen enkele manier aan traumaverwerking toekomt. Een jonge vrouw, die de schuilnaam Edith gebruikt, doet haar verhaal in diverse media. Zij werd verkracht door een collega die bij haar logeerde. Tijdens het gebeuren schoot ze in de bevriezingsmodus. En ze kreeg achteraf ook nog eens te maken met ongeloof en kwetsende opmerkingen. “Waarom laat je die vent dan ook bij je logeren?” En: “Als ik het zo hoor, heb je gewoon slechte seks gehad.”
Drankovergoten
Dit laatste doet erg denken aan het boek ‘Nichts, was uns passiert’ (in het Nederlands vertaald tot ‘Wat ons overkomt’) dat Bettina Wilpert in 2018 schreef in de slipstream van de #MeToo-beweging. Het speelt zich af in Leipzig, aan het begin van de zomervakantie en het WK voetbal is gaande. Er is een feest in een studentenhuis met tuin, waar iedereen stevig aan de alcoholische versnaperingen gaat. Zo ook Jonas en Anna die elkaar kennen van de universiteit. Zij is levendig en mondig, hij is wat bedachtzamer. Duitsland wint (natuurlijk) de wedstrijd. Ze spelen daarna met alle aanwezigen een spel en bij verlies moet een borrel in 1x achterover geslagen worden. Anna geeft veel foute antwoorden en ondanks dat ze behoorlijk wat drank gewend is, is ze katjelam. Daardoor kan ze niet meer naar huis en mag ze bij Jonas op de kamer slapen, die daar woont. En dan gebeurt er blijkbaar iets. Anna verdwijnt hierna voor 4 dagen van de radar, voor iedereen.
Wat is er gebeurd?
Was deze ‘gebeurtenis’ zoals Anna dit voor zichzelf noemt een verkrachting? Jonas, met wie ze zo goed kon praten, urenlang kon discussiëren. Nooit had ze kunnen denken dat hij haar zelfbeschikkingsrecht, haar lichaam zo zou negeren en gewoon zou nemen wat hij wilde. Uiteindelijk vertelt ze ‘wat haar is overkomen’ aan haar zusje. Die raadt haar aan aangifte te doen. Anna twijfelt, ze is bang voor de consequenties. Maar dan loopt ze Jonas tegen het lijf bij de supermarkt. En daarna stevent ze, door emoties overmand, rechtstreeks door naar het politiekantoor. De agent van dienst weet Anna fijntjes te melden dat ze ‘het over zich zelf heeft afgeroepen’ als hij hoort over de hoeveelheden drank. Toch doet ze aangifte, maar dit is bepaald geen opluchting. Ambtelijke en gerechtelijke molens beginnen te draaien.
Hij drukte haar polsen op het bed
De visies van Anna & Jonas staan tegenover elkaar, zoals de voetbalelftallen voor een match. Jonas meent dat ‘het’ in onderlinge overeenstemming gebeurde: hij had immers een condoom gebruikt. Anna meent dat het onvrijwillige seks was. Ze herinnerde zich dat ze op Jonas’ bed lag. Dat hij haar broek uittrok. Ze had eerst niet geregistreerd wat er precies gebeurde. Toen ze het merkte, had ze zich verzet, maar hij was sterker, had haar polsen tegen het matras gedrukt. Hij was bij haar binnengedrongen. Op een gegeven moment had ze haar verzet opgegeven, het had geen zin, ze was te dronken en hij was groter en sterker. Het belangrijkste was dat het snel voorbij zou zijn. Jonas is zich van geen kwaad bewust, zou met een goed gesprek waarschijnlijk duizendmaal excuses hebben gemaakt, maar wordt door de aangifte onderworpen aan een politieonderzoek.
Beiden zijn slachtoffer
De geloofwaardigheid van zowel Jonas als Anna staan op het spel. Er doen verhalen de ronde over een valse beschuldiging door Anna, maar ook Jonas begint de consequenties te voelen. Hij is gekwetst en verbaasd als hij op een dag uitgesloten wordt van een cultuurclub, waar hij al jaren lid van is, omdat ze niet medeplichtig willen zijn aan een mogelijk geval van ‘rape culture’. Anna is gefrustreerd, Jonas ‘gecancelled’. De publieke opinie kent weinig nuance, op sociale media worden de eergste dingen beweerd. Het boek ‘Wat ons overkomt’ is een ideaal boek in deze tijd. Omdat de gedachten, omstandigheden en gevoelens van zowel Anna als Jonas los van elkaar worden beschreven. Ieder die het leest zal het weer anders interpreteren en beoordelen.
‘Misschien’ is nog lang geen JA
Het maakt duidelijk dat er eigenlijk nog heel veel onduidelijk is tussen mensen als het op seks aan komt. Toen in 2018 (vlak voordat MeToo losbarstte) in Zweden de goedkeuringswet van kracht werd, werd er in de rest van de wereld nog lacherig over gedaan. Alsof je samen eerst een contract op gaat maken voordat je seks gaat hebben. Inmiddels zijn we doordrongen van het feit dat er toch in elk geval duidelijk consensus moet zijn. Al waren het maar 2 opgestoken duimpjes geweest van Anna & Jonas, die uiteraard model staan voor veel gevallen waarin de ene partij bevriest en de andere partij denkt zijn gang wel te kunnen gaan. Want hoe je het ook wendt of keert: verkrachting is een misdrijf en geen gevalletje slechte seks!
Als iemand in jouw omgeving iets overkomt zoals Anna uit het boek of eerdergenoemde Edith* kun je 3 dingen vragen of zeggen: “Gaat het?” “Wat kan ik voor je doen?” En: “Het is niet jouw schuld.” Met de cursus ‘Oordeel uit, aandacht aan’ kan iedereen testen welke reacties goed zijn en welke beter.
Illustratie: trailer ‘Nichts was uns passiert’ theaterbewerking
