Je zou haar een ongeleid projectiel kunnen noemen. Of een snarenduivel met een rock-attitude. Met hart en ziel stort ze zich in unieke interpretaties van Beethoven en Bartok. Ze heeft er alle wereldpodia mee veroverd, maar niet alle harten van de klassieke muziekliefhebbers. Want wie zo eigenzinnig kiest, maakt vrienden en vijanden. Als Patricia Kopatchinskaja het podium op stapt, weet niemand wat er gaat gebeuren. Zij zelf ook niet. Dit weekend performt ze in Heerlen, Eindhoven en Utrecht.
‘Ik wil niet perfect spelen,’ legt de Moldavische telefonisch uit vanaf haar Zwitserse thuisbasis. ‘Het publiek is verwend door naar cd’s te luisteren. Weinig mensen weten hoe het er aan toegaat bij het maken van cd-opnames. Dan kun je een stuk vele malen achter elkaar spelen. Alleen de beste stukjes kies je en knip je eruit. Verschillende nootjes, tot je de perfectie bereikt. Dat is geen normale situatie. Maar een musicus is wel een normaal mens. Ik kan fouten en vergissingen maken. Dat hoort erbij. Dat is belangrijk.’
Vioolrobot
Een foute noot is helemaal geen probleem in Kopatchinskaja’s muziekopvatting. ‘Niet dat ik daar op uit ben, maar het maakt mijn spel tot wat ik ben. Een foute noot is individueler, is meer Patricia dan een goede noot. Anders speel ik een stuk zoals iedereen het al kent. Alsof je in een restaurant alleen maar Wiener Schnitzel krijgt en opeet. Soms ligt er opeens een aardbei op. Dat was een vergissing, maar die fout valt wel op en laat je nadenken. Waarom eigenlijk niet die foute noot? Perfectie doodt de fantasie, het individu verandert in een viool spelende robot.’
Iedereen kent het beeld van de solist die het concertpodium op schrijdt en vervolgens uit haar hoofd een compleet vioolconcert speelt. Bij Kopatchinskaja gaat het anders. Zij speelt vanaf bladmuziek, wil geen complete muziekstukken in haar kop stampen. ‘Ik wil niet altijd dezelfde stukken spelen. Uit je hoofd spelen betekent dat je per seizoen maar 3-4 grote composities kunt instuderen. Veel te saai. Bovendien beperkt het je in de praktijk tot de golden oldies. Concertorganisatoren zijn huiverig voor repertoire van na 1920. Maar ik wil hedendaagse muziek spelen, veel interessanter. We leven nu, daar horen composities van nu bij. Niemand leest kranten uit de achttiende eeuw, dus waarom moet ik alleen maar muziek uit die tijd spelen? Als ik van bladmuziek speel, kan ik mijn repertoire enorm uitbreiden. Fantastisch!’
Blanco
Kopatchinskaja begint nu echt op stoom te komen, haar stemvolume neemt toe en haar Moldavische accent wordt steeds vetter. ‘Mensen komen naar een concert om te luisteren naar iets dat ze al kennen, op de manier dat ze al kennen. Een robot reproduceert een cd op het podium. Ze horen hetzelfde stuk op dezelfde manier. Maar kunst moet mensen beroeren, ontroeren, in beweging brengen, ze iets laten voelen dat ze niet elke dag voelen. Ik begin elk concert blanco, vanuit het niets. Dan stel ik vragen, kijk naar de partituur. Zonder voorkennis zoals een kind. In de tijd van Beethoven was zijn muziek nieuw, het publiek vond het maar bizar en grotesk. Dat gevoel probeer ik vast te houden. Op dezelfde manier benader ik moderne componisten. Zij spreken mijn taal, ik hoef niet na te denken over stijl of betekenis. Ik hoef geen bibliotheek in te duiken om tot een interpretatie te komen. Er staat niets tussen mij, de luisteraar en hedendaagse klassieke muziek. Ik leer mijn dochtertje piano spelen met moderne Russen. Gaat er in als koek.’
Dat is geen kunst, dat is kitsch!
Wat is er verkeerd gegaan in de klassieke muziekwereld? ‘Ik weet het niet, ik vraag het me elke dag af. Mensen hebben teveel keuze, zakken onderuit op de bank en kijken naar tv of luisteren naar iets klassieks, iets moois, iets waar je niet wakker van ligt. Lekker eten. Mooi concert, mooi meisje, mooie viool, mooie jurk, fraai geluid. Dat is geen kunst, dat is kitsch! Daar hebben we niets aan!’
De enige oplossing is alle kennis overboord gooien. Elke keer opnieuw beginnen. Daarom werkt Kopatchinskaja zo graag met dirigent Philippe Herreweghe en zijn Orchestre des Champs-Élysées.
Dit weekend spelen ze Beethoven in respectievelijk Heerlen, Eindhoven en Utrecht. ‘We hebben Ludwigs Vioolconcert op de plaat gezet maar iedere keer dat we hem nu spelen, klinkt hij totaal anders. Zo houden we hem en zijn muziek levend. Herreweghe heeft dezelfde attitude, hij blijft vragen hoe we het moeten spelen, inspireert me voortdurend. Samen duiken we het diepe in. Als ik met dit orkest speel, voel ik me geen solist maar lid van een kamermuziekensemble. Daarom speel ik na de pauze tweede viool in het orkest. Zo ben ik onderdeel van de familie. Het solistenbestaan is eenzaam, daarom zoek ik partners die mij begrijpen. Die snappen dat elke uitvoering verschilt, die alert reageren als ik iets raars kras op mijn viool. Ik ben inderdaad een ongeleid projectiel. Niet iedereen kan daar tegen.’
Patricia Kopatchinskaja met Philippe Herreweghe en het Orchestre des Champs-Élysées, Heerlen 15/2, Eindhoven 16/2, Utrecht 17/2
http://www.parkstadlimburgtheaters.nl/voorstellingen/detail/958/chef-dirigent-philippe-herreweghe-orchestre-des-champs-elysees
http://www.muziekgebouweindhoven.nl/detail/1004/orchestre-des-champs-elysees
http://www.vredenburg.nl/agenda/concerten/2384/Orchestre_des_Champs_Elysees/Beethoven/
