Immers, de kunstgeschiedenis gaat hoofdzakelijk over dode mannelijke witte artiesten. Het is nog steeds overduidelijk zijn verhaal (his story) dat de canon bepaalt. Aldus Karin Haanappel over haar passie en missie. Namelijk het zichtbaarder maken van vrouwen in de kunst. Haar boek heet dan ook ‘Herstory of Art’ en daarmee ontrafelt deze kunsthistorica Haanappel de mythe van de traditionele mannelijke canon. Genoemd boek is nu 10 jaar oud en dankzij deze aandacht beginnen de vrouwelijke beeldende kunstenaars uit heden en verleden wat meer uit de schaduw te stappen.
Wikivrouwen
Toch is maar 13% van de tentoongestelde werken in Nederlandse musea door vrouwen gemaakt, blijkt uit onderzoek in opdracht van Mama Cash. Er werd een meta-analyse gemaakt van bestaand onderzoek naar de positie van vrouwelijke makers in de Nederlandse muziek, beeldende kunst, literatuur en podiumkunsten. Om vergelijkbare cijfers te krijgen werden deze data op punten aangevuld met eigen tellingen. In veel disciplines is de afgelopen jaren de (scheve) genderverhouding gemeten. Er is gelukkig een speciale groep in Nederland die zich toelegt op Wikipedia-lemma’s over vrouwen. Want behalve mooi werk, heeft dat werk ook nodig dat het in de spotlights komt en dat er meer over geschreven wordt. Vrouwen hebben, ook wat dat betreft, nog een behoorlijk inhaalslag te maken.
Waar is de Judith Leysterlaan?
Het Mauritshuis in Den Haag opent komende week de expositie ‘In Volle Bloei’ met 17e-eeuwse schilderijen, waarvan een derde door vrouwen is geschilderd. Het zijn allemaal bloemstillevens, een genre waarin vrouwen destijds erg succesvol waren. Hun werk belandde zelfs in adellijke en vorstelijke collecties, van onder anderen Lodewijk XIV en koning-stadhouder Willem III. Toch zijn hun namen vaak amper meer bekend. Elk dorp of stad in Nederland heeft wel een Vermeerstraat of een Rembrandtweg, maar ooit gehoord van de Judith Leysterlaan? Zij is de bekendste schilderes uit de Gouden Eeuw die, ondanks alle patriarchale obstakels, het als eerste vrouw presteerde om ‘meesterschilder’ te worden. Ze ‘hangt’ inmiddels in de prachtige eregalerij van het Rijksmuseum en pas in 2016 kwam men op het idee de nog naamloze Amsterdamse ‘brug 176’ naar Judith Leyster te vernoemen.
Mannen eigenden zich de werken toe
Het is een groot en wijdverbreid fenomeen dat vrouwen uit de geschiedenis zijn geschreven. Na hun dood raakten vrouwelijke kunstenaars vaak in de vergetelheid of werden hun werken aan mannelijke collega’s toegeschreven, Immers: het was toch onmogelijk dat een vrouw zó mooi kon schilderen? Ook in verschillende gevallen in Nederland had een man het lef doodleuk zijn naam op de vrouwelijke werken te zette. Mede daardoor ontstond een scheve traditie van verhalen vertellen. Mannen hadden daarin vaak de actieve, innoverende rol, vrouwen vooral de aangevende rol, daarna verdwijnen ze van het toneel. Dit beeld werd pas vanaf de jaren ’70 stapje voor stapje wat omgebogen. En dan waren er nog de voorbeelden van vrouwen die beter werden dan hun mannelijke meester.
Leerlinge overtreft meester I
Camille Claudel is daarvan een voorbeeld. Ze is 19 jaar en droomt ervan om beeldhouwster te worden. Ze krijgt het rond 1880 voor elkaar om in de leer te gaan bij de dan reeds beroemde 43-jarige Auguste Rodin. Hij was zo onder de indruk van haar werk, dat hij Camille de handen en voeten van zijn beelden liet maken, elementen waarvoor hij uitbundig geprezen werd en wordt. Voor Rodin was de relatie met Camille op nog meer vlakken rendabel, want tussen 1884 en 1894 maakte hij een groot aantal erotische beelden, waaronder ‘De Kus’, die wereldberoemd zouden worden. Hoewel Rodin, ook als de relatie met haar over is, goed voor Camille blijft zorgen, kan hij niet voorkomen dat ze na een aantal inzinkingen door haar familie wordt opgesloten in een inrichting en in 1943 berooid en roemloos sterft. Het is pas in de jaren ’80 dat het grote publiek Camille Claudel herontdekt dankzij verscheidene boeken die aan haar gewijd zijn. In 1984 is er een grote tentoonstelling van haar werk en in 1988 wordt er een film gemaakt over haar leven. Vanwege de wereldwijde bewondering voor haar werk, is er sinds 2017 (bijna 75 jaar na haar dood) het ‘Musee Camille Claudel’ in haar geboorteplaats Nogent-sur-Seine.
Leerlinge overtreft meester II
Een soortgelijk verhaal is dat van de Mexicaanse Frida Kahlo. Ook zij ging als jong meisje in de leer bij de dan al wereldberoemde schilder Diego Rivera en ging een tumulteuze aan-uit-relatie met hem aan. Het leven van Frida Kahlo was kort en doordesemd van pijn. De meeste van haar inmiddels iconische schilderijen maakte ze plat liggend op een bed, vanwege polio, een gebroken rug en een versplinterd bekken. Haar moeder had gezorgd dat er een spiegel boven haar bed kwam te hangen en zodoende schilderde ze veel zelfportretten. Frida werd aanvankelijk miskend of alleen erkend als de vrouw van de grote Diego Rivera; in november 1938 kreeg ze haar eerste solotentoonstelling, in in New York. In 1953 had ze pas haar eerste expositie in Mexico. Een jaar later bezwijkt Frida op 47-jarige leeftijd. Met name in de afgelopen 10 jaar heeft Frida Kahlo een cultstatus bereikt. Uiteindelijk werd haar naam en haar beeld beroemder dat dat van haar leermeester Rivera.Nog tot met 27 maart 2022 staat trouwens het Drents Museum in het teken van deze bijzondere kunstenares tijdens de tentoonstelling ‘Viva la Frida! – Life and art of Frida Kahlo’.
Rachel Ruys: 1 man, 10 kinderen, honderden schilderijen
En nu ook vrouwen in het Mauritshuis. Werk van onder meer Rachel Ruysch, Maria van Oosterwijck, Judith Leyster, Clara Peeters, Michaelina Wautier en Maria Sybilla Merian is vanaf 10 februari te bewonderen in het museum aan de Hofvijver. De beroemdste en succesvolste schilderes is waarschijnlijk Rachel Ruysch (1664-1750). Haar ‘Vaas met bloemen’ uit 1700 is volgens het museum extra bijzonder omdat in dit boeket de bloemen al verwelken. Ook Rachel overvleugelde haar eveneens schilderende echtgenoot. Dit paar kreeg tussen al deze creativiteit door ook nog eens 10 kinderen. Rachel had haar handen dus vol aan het gezin, in een tijd dat er nog geen pampers waren en al helemaal geen gedeelde huishoudelijke taken. Echter ze schilderde lustig verder tot haar 85ste en er zijn nog minimaal 150 schilderijen van haar in omloop.
Wetenschappelijke kunstenaressen
Maria Sibylla Merian (1647-1717) was niet alleen kunstenares maar ook biologe. Zij liet botanische tekeningen plus belangrijke natuurwetenschappelijke publicaties na. In 1699 reisde ze naar Suriname om onderzoek te doen naar insecten. Ze maakte aansluitend het boek ‘Metamorphosis Insectorum Surinamensium’. Ook publiceerde ze het ‘Rupsenboek’, waarvoor ze onderzoek deed en tekeningen maakte. En dan is nog de Amsterdamse Agnes Block (1629-1704). Ook zij schilderde bloemen en planten, maar ging ook als botanicus in de weer. Ze presteerde het in 1687 de eerste ananas in Europa te kweken. Voorts nodigde ze kunstenaars uit om alle planten en bloemen in haar tuin van haar buitenhuis aan de Vecht vast te leggen, onder wie Alida Withoos, Maria Moninckx en eerdergenoemde Maria Sibylla Merian.
‘In Volle Bloei’, Mauritshuis Den Haag
‘Viva la Frida! – Life and art of Frida’, Drents Museum Assen
