Italië kampt met een ernstig overbelast justitieel systeem en een groot cellentekort. Rechters en advocaten zeggen blij te zijn met de nieuwe wet, omdat ze minder processen hoeven te voeren over kleine delicten. Voordat de wet vorig jaar werd ingevoerd, gold al dat gestraften bij hun eerste veroordeling een gevangenisstraf van minder dan twee jaar niet uit hoefden te zitten.
Proeftijd en begeleidingstraject
Rechter Anna Aga Rossi erkent dat het meer voor de hand lijkt te liggen om juridische procedures te verkorten en extra cellen te bouwen, dan om daders naar huis te sturen. In een persoonlijk gesprek licht ze de Italiaanse wet toe: “Bij deze nieuwe wet gaat het nadrukkelijk om personen die voor het eerst met justitie in aanraking komen. Ze krijgen een proeftijd opgelegd en er is een begeleidingstraject. Ik kan een taakstraf geven en beslissen dat ze een bepaald gebied niet mogen verlaten, bijvoorbeeld de stad waar ze wonen. Ook kan ik een dagelijkse meldingsplicht opleggen.”
Het proces tegen een verdachte wordt opgeschort, zolang hij of zij zich tijdens de proeftijd goed gedraagt en zich aan de voorwaarden houdt die door de rechter gesteld zijn. Aga Rossi: “De verdachte moet de schadelijke gevolgen van zijn daad teniet doen, bijvoorbeeld door een schadevergoeding te betalen. Hij mag maar één enkele keer om opschorting vragen. Er zijn nogal wat uitzonderingen waarbij die mogelijkheid er niet is, zoals geweldpleging, stalking en delicten waar kinderen bij betrokken zijn.” Als een verdachte zegt onschuldig te zijn, dan wordt het proces gewoon gevoerd.
Uitbreiding criminele netwerken
De nieuwe wet is erop gericht te voorkomen dat het bergafwaarts gaat met mensen die met justitie in aanraking komen. Een tweede kans, niet alleen voor de verdachte, maar ook voor de maatschappij, volgens rechter Aga Rossi: “De effecten van een gevangenisstraf zijn sowieso negatief, niemand komt er beter uit dan hij erin is gegaan, integendeel. Het doel zou in eerste instantie moeten zijn om iemand op het rechte pad te krijgen, niet om ‘wraak’ te nemen. Dus als het mogelijk is om iemand uit de gevangenis te houden is dat in principe positief.”
In Italië geldt in de gevangenissen een streng regime en zijn de omstandigheden zeer zwaar. Er zitten meestal meerdere gevangenen in één cel en de voorzieningen zijn beperkt. In het algemeen geldt voor gevangenissen dat contacten met medegevangenen geen stimulans zijn om op het rechte pad te komen. Dergelijke contacten leiden juist makkelijk tot uitbreiding van criminele netwerken. Onderling krijgen gevangenen te maken met intimidatie, bedreiging en geweld, wat niet bijdraagt aan de psychische evenwichtigheid die nodig is om terugval te voorkomen.
Rijden onder invloed
Anna Aga Rossi geeft het voorbeeld van een student die gearresteerd wordt voor het veroorzaken van een ongeval wegens rijden onder invloed, een delict waar in Italië een hoge straf op staat. Een tweede kans, met persoonlijke begeleiding, kan ervoor zorgen dat de student tot inkeer komt en dat zijn toekomst open blijft.
Toch ziet Aga Rossi ook een keerzijde: “Rijden onder invloed, maar bijvoorbeeld ook fraude, blijft een heel ernstig delict. Je moet je afvragen welk signaal je hiermee geeft, daar moet je heel voorzichtig mee zijn. Het is niet de bedoeling dat een tiener denkt: mijn vader komt hiermee weg, dan kan ik het ook wel doen. Of dat een iemand denkt: de volgende keer kan ik wel weer met alcohol op achter het stuur gaan zitten.”
Rechter Aga Rossi vindt dat met een taakstraf een positief signaal wordt gegeven, omdat iemand iets teruggeeft aan de maatschappij waar hij iets van af heeft genomen. Ze wil benadrukken dat de nieuwe wet geen betrekking heeft op inbrekers, omdat die al een hele reeks kleinere delicten op hun strafblad hebben staan voordat ze een huis binnendringen.
Huisarrest
Er is een speciale organisatie in het leven geroepen die Italiaanse rechters per geval adviseert over mogelijke alternatieve straffen en die ze vervolgens uitvoert. De UEPE controleert bijvoorbeeld of personen die in hun proeftijd zitten zich houden aan de gestelde voorwaarden. Psychologen en maatschappelijk werkers van de UEPE zijn verantwoordelijk voor de begeleidingstrajecten en staan daders bij om te voorkomen dat ze weer de fout ingaan.
De UEPE controleert en begeleidt ook personen die onder huisarrest staan. Dit alternatief voor gevangenisstraf is in Italië mogelijk sinds 1986 en is er ook op gericht de negatieve consequenties van gevangenisstraf te voorkomen. Huisarrest kan wordden opgelegd aan personen die veroordeeld zijn voor delicten waar maximaal vier jaar gevangenisstraf op staat. Het gaat met name om ouders van jonge kinderen, zwangere vrouwen, personen die jonger dan 21 jaar zijn of ouder dan 60 en mensen met een slechte gezondheid. Aan personen met huisarrest worden allerlei beperkingen opgelegd met betrekking tot communicatie en contacten met derden. Houdt iemand zich niet aan de voorwaarden, dan gaat hij alsnog de gevangenis in.
Vrijspraak door verjaring
Het Italiaanse rechtssysteem is al jarenlang zwaar overbelast. Een belangrijke reden daarvoor is dat er heel veel processen gevoerd worden over lichte overtredingen en dat de juridische procedures lang zijn, belangrijke zaken komen daardoor in de knel. De gemiddelde Italiaanse advocaat houdt zich voornamelijk bezig met het zo lang mogelijk rekken van een proces, zodat het tot verjaring komt nog voordat er een uitspraak is. De verdachte gaat dan dus vrijuit.
Pogingen om de rechtsgang te verkorten stuiten op tegenstand in het parlement. Dat doet vermoeden dat sommige parlementariërs gebaat zijn bij de praktijk van verjaring. Ook een wet die het onmogelijk moest maken om met een strafblad parlementariër te worden, haalde het niet.
Rechter Aga Rossi vindt het heel belangrijk dat er extra gevangenissen worden gebouwd om het cellentekort in Italië op te lossen, zodat degenen die daartoe veroordeeld worden er terecht kunnen. Ze begrijpt dat inwoners van noordelijke landen van de Europese Unie soms met opgetrokken wenkbrauwen naar het gevangenisbeleid van zuidelijke landen kijken, maar zegt dat dat omgekeerd ook geldt : “Als ik hoor dat Anders Breivik in het gelijk gesteld wordt met zijn klachten over zijn cel met drie kamers en een privétuin… Een man die 77 doden op zijn geweten heeft en totaal geen berouw toont… Dan denk ik dat je te ver doorschiet.”
