Duitsland heeft een nieuw kabinet met opnieuw Angela Merkel aan het hoofd. Even terugkijken naar de parlementsverkiezingen van afgelopen 22 september. Ondanks dat de onthullingen van Edward Snowden in theorie op het perfecte tijdstip naar buiten kwamen, is het de Duitse Piratenpartij niet gelukt om die ophef om te zetten in electorale winst. De partij haalde de kiesdrempel niet. Waarom niet?
Stasimuseum
Het Stasimuseum in Berlijn toont hoe wijdverspreid de surveillancestaat in de socialistische dictatuur van Oost-Duitsland was. Het ministerie van Staatsveiligheid, oftewel de Stasi, gebruikte afluisterapparatuur, had machines om brieven te openen en weer dicht te plakken en beschikte over een netwerk van zo'n 180.000 burgerinformanten.
Veel van hen werkten mee om te voorkomen zelf een verdachte te worden. Volgens schattingen was zo'n 2 procent van de bevolking betrokken bij het spioneren in eigen land.
In het Stasimuseum, in het voormalige hoofdkwartier van de Stasi, hangt een foto waarop een graffiti slogan is te lezen. Het is een tekst uit januari 1990 en hij vat goed samen hoe de Oost-Duitsers in die periode dachten over de Stasi. “Genug gespitzelt – raus jetzt”, had iemand geschreven; genoeg gespioneerd en nu wegwezen.
Duitsers zijn over het algemeen gevoeliger over privacybescherming dan andere Europese landen en de ervaring met de Stasi is een van de historische redenen – de rol die persoonsgegevens tijdens de Holocaust speelde is een andere. Geen wonder dat in Duitsland de ophef over de afluisterpraktijken van de National Security Agency groot was – groter dan in andere landen, zeggen leden van de Piratenpartij. Zes op de tien Duitsers vinden dat Edward Snowden een held is.
Onlangs was ik in Berlijn en sprak ik met enkele vrijwilligers van de Piratenpartij. Op een donderdagavond in een achterkamertje in een Italiaans restaurant in oost-Berlijn vertelden ze desgevraagd wat er mis is gegaan.
Transparantie
“Ons doel is meer transparantie, ook in onze eigen organisatie”, aldus partijlid Bastian Blankenburg, een 36-jarige programmeur. Hij erkent dat de publiekelijk uitgevochten ruzie tussen voormalig partijleider Bernd Schlömer en een andere hoge piraat niet erg behulpzaam was voor het imago van de jonge partij. “Maar als je transparantie wilt, dan kun je ruzies in het openbaar verwachten. Die heb je ook in andere partijen, maar zij houden die binnenskamers.” Het is kennelijk moeilijk gebleken om het imago af te schudden van partij van ruziënde haantjes.
Piratenpartijlid Denis Sabin zegt dat hem veel is gevraagd waarom de Piratenpartij niet meer van zich heeft laten horen toen Snowden zijn onthullingen deed over de NSA. “Maar we hebben juist heel veel gedaan”, zegt Sabin. “Er waren demonstraties, interviews en we hebben ongeveer honderd cryptoparties georganiseerd”, oftewel bijeenkomsten waar deelnemers kunnen leren hoe ze hun data kunnen beschermen.
Ingewikkeld
Het onderwerp surveillance is echter “een ingewikkeld vraagstuk”, zegt Sabin. “De gevolgen van wat de NSA doet, zijn niet zo duidelijk”, vult Blankenburg aan. “In de DDR kon je je baan verliezen vanwege iets dat een Stasi-informant had opgepikt. Maar nu zien mensen niet wat er zou kunnen gebeuren.” Ook zijn 'traditionele' politieke onderwerpen zoals zorg en baan een stuk tastbaarder.
Volgens Sabin mist er bij het NSA-schandaal nog steeds een sterke emotionele reactie, zoals die er tegen het einde van de DDR wel was.
Het is voor de Piratenpartij te hopen dat ze die emotionele reactie snel weten te prikkelen, want over vijf maanden zijn er alweer verkiezingen, voor het Europees Parlement.
