Het is sowieso een van de grote missers die media kunnen maken. Een spelshow, talkshow, portretinterview met mensen van het pluche. Maar toch zat Eric Wiebes, onze minister van Economische Zaken (en Klimaat), zondagavond bij Zomergasten. Net als zijn baas Mark Rutte twee jaar geleden. Waarom de redactie dat nou weer doet? Geen idee! De uitkomst staat dan bij voorbaat vast: drie uur lang propaganda voor het beleid van de zittende regering. Hoe goed de interviewer ook moge zijn.
Reclame voor de VVD
Gewapend met een notitieblokje kwam Eric Wiebes tegenover gastvrouw Janine Abbring zitten. Als kijker vraag je je dan af hoeveel mensen hebben bijgedragen aan de zinnen op die ministeriële spiekbriefjes. Een heel team van vlotte rijksvoorlichtingsjongens en spindoctors? Van publiek geld betaald (net als trouwens het hele programma op NPO2, ze zouden ons in Rusland en Turkije nog bijna uitlachen) maar dit terzijde – op naar de feiten.
Eric Wiebes presenteert zich de hele Zomergasten-aflevering lang als man van de feiten. ‘We hebben gewoon een saai beroep’, zegt hij. ‘Ik strijd tegen mensen die zeggen: je moet politiek doen met het hart. Het hart is een pomp!’. De grootste vijand van feiten zijn volgens Wiebes ‘beelden’. Een woord dat hij constant gebruikt om afstand te nemen van criticasters en populisten. Mensen die het een en ander graag anders zouden zien schetsen valse beelden – Wiebes en zijn collega’s zijn van de feiten en van de rationele oplossingen. Het klinkt precies als Mark Ruttes ‘visie is als een olifant die het zicht belemmert’, maar dan iets beter bestand tegen kritiek. Ach, de VVD-pr-machine is inmiddels ook weer vijf jaar verder geëvolueerd.
Pakkende citaten over ‘vooruitgang’
Maar als we Wiebes zelf op een beeld mogen betrappen: als Zomergast wil de minister zichzelf graag afbeelden als een idealist. Als overkoepelend thema van al zijn fragmenten noemt hij ‘vooruitgang’. Want vooruitgang is iets dat Wiebes bij uitstek ontroert. Dan gaat het niet alleen om technische of economische vooruitgang, maar ook om groeperingen die zich ontworstelen aan te strakke regels of regimes. Of zeikerige elites. Als voorbeeld noemt hij opvallend vaak de tweede feministische golf, die Eric heeft gevormd in zijn jonge jaren. Hij las de Opzij nog in zwart-wit en neemt vanavond Pippi Langkous mee als laatste fragment.
Los van die aardige verrassing heeft de Zomergast een hele reeks aan pakkende citaten over vooruitgang voorbereid. Om onze regering ter wille te zijn zet ik er hier een aantal achter elkaar op een rijtje, zonder verder commentaar. ‘We moeten het idéé heilig verklaren’. ‘De zweepslag van de vooruitgang’. ‘Optimisme is een plicht’. ‘Er is maar één weg voorwaarts, en dat is blijven vechten voor het idee’. ‘Zonder optimisme begint niemand hieraan’. ‘Verbeeldingskracht is een van de belangrijkste ingrediënten van wat uiteindelijk een oplossing is’. ‘Niet blijven stilstaan bij wat de wereld is, maar wel blijven denken over wat de wereld kan zijn. Dat is wat ik vind dat mijn baan is, of in ieder geval zou moeten zijn’.
Goed werk, toch? Een beetje premier Mark Rutte, maar dan net wat slimmer en met iets meer ziel.
Berekenende gast
En ja, de ziel, dat ontbrak er nou net weer een beetje aan, in deze aflevering van Zomergasten. Eric Wiebes komt best over als een bevlogen en interessante man, maar voor zingeving hoef je niet bij hem aan te kloppen. ‘Ik weet niet of ik iemand zin in het leven kan geven, daar ben ik iets te praktisch voor’. Of: ‘Er is alleen maar nu, dan hoef je ook niet meer na te denken over wanneer je doodgaat.’ Voor de dood, de liefde en kunst is geen ruimte bij Wiebes. Hij is voor zover ik weet de eerste zomergast van dit jaar die geen enkel muziekfragment heeft meegenomen. Over zijn (ex)partner(s) spreekt hij niet, over de dood wil hij niet nadenken. Ja, dan rest ons een gesprek over Erics carrière. En dat is ook precies waarvoor hij gekomen is.
Presentator Abbring mag hem tutoyeren en lijkt op persoonlijk vlak wel een klik met Eric Wiebes te voelen. Ze laat het politieke verschil tussen haar gast en haarzelf regelmatig voelen. Bijvoorbeeld als ze zegt dat ze hem veel te idealistisch vindt voor de VVD. Of als ze zegt dat ze een dure warmtepomp in haar huis heeft gezet vanuit klimaatbewust idealisme. Maar zodra er echt kritische journalistiek om de hoek komt kijken, krijgt ze haar gast niet getackeld. Zo besluit ze vlak voor elven, niet eens echt wanhopig, maar gelaten: ‘Ik heb nog vijf kritische vragen, maar dan ga je toch zeggen…’
Abbrings gast weet precies wat hij wil zeggen, heeft de uitzending minutieus voorbereid en laat zich niet verleiden tot onverwachte of ongewenste ontboezemingen. Net als de mannen die hem voorgingen dit jaar, deed Eric Wiebes alles om het initiatief en de controle van gesprek te behouden. Bijvoorbeeld door een strategische stilte te laten vallen na een kritische vraag, of plotseling een emotionele kaart te spelen. Als het hoofdpijndossier ‘Groningen’ ter sprake komt, maakt Wiebes het zelfs zo bont dat hij naar zijn interviewer wijst en zegt: ‘Denk jij dat ik een overrompelingstactiek op jou loslaat?’. Als ze ‘ja’ zegt is ze een onaardige gesprekspartner, als ze ‘nee’ zegt is haar kritische journalistenrol om zeep geholpen. Janine kiest voor ‘nee’.
Het D-woord en de aardbevingen
Een van de twee zwaarden van Damocles boven Wiebes’ hoofd was de afschaffing van de dividendbelasting. Janine Abbring kreeg drie uur de tijd met de minister van Economische Zaken (oh, en Klimaat) van de regering die daarvoor verantwoordelijk is. En ze heeft het heus even geprobeerd, maar haar Zomergast gaf absoluut geen sjoege. ‘Niet alles is wiskundig te bewijzen, dat hoeft ook niet, maar we hebben wel te maken met feitelijkheid en we moeten niet op beelden afgaan’, zoiets is de conclusie van een paar minuten feitenvrij gekronkel en gewauwel over het onderwerp. Veel meer werden we niet wijzer over de 2 miljard die zo, hup, van de burger naar de multinationals wordt geslingerd zonder dat het in enig partijprogramma is aangekondigd. Mijn God, mijn God, waarom heeft u ons verlaten?
Voor de aardbevingen in Groningen heeft Zomergast Wiebes dan weer opvallend veel meer tijd. Hij doet er zelfs zijn bril bij af en verteld gloedvol over het feit dat hij volwassen mannen hard heeft zien zitten huilen over de sloop van hun huis. En dat hij dacht: ‘We zijn een hele regio aan het slopen’. En dat hij al zijn collega’s eigenhandig heeft overtuigd dat die gaskraan dicht moest. Dat hij erover heeft zitten zeuren en zeiken omdat hij, minister Wiebes, fanatieker en radicaler was geweest dan wie dan ook over die Groningse gaswinning. Dat Mark Rutte er ook zo geweldig aan had bijgedragen, aan die vergaderingen. Dat de slachtoffers van aardbevingsschade ’tot in de eeuwigheid’ verantwoordelijk zijn en hun schade vergoed zal worden.
De held spelen
Ja, dat is toch geweldig. Dan schuif je als minister aan bij Zomergasten 2018 met in je achterhoofd één grote troef. En die troef is de belofte dat er over twaalf jaar, in 2030, als jij al lang en breed geen politicus meer bent, een gaskraan in Groningen dichtgaat. Je weet dat je het tot kwart over tien zult moeten uithouden, en dan mag je de held spelen. Je mag doen alsof jij persoonlijk alle moeite, alle mentale inspanning, alle daadkracht hebt laten zien om die ene toezegging op papier te krijgen. Overtuig daarmee je Groningse gastvrouw en je overtuigt het hele volk van je kundigheid. En daarmee van de effectieve, humane regering van Mark Ruttes VVD. Tel uit je winst, Eric Wiebes!
George Orwell zei het al: journalistiek is het publiceren van iets dat een ander niet gepubliceerd wil zien. Al het andere is pr. Het spijt me, VPRO – afleveringen als deze maken dat ik begrijp dat er ‘PR’ in jullie bedrijfsnaam staat.
Over de auteur:
Alain Verheij is theoloog en auteur van een boek over de Bijbel. Hij recenseert jaarlijks zoveel mogelijk afleveringen van Zomergasten – klik hier om de andere ook te lezen.
