Zoeken betekent een doel hebben, vinden is openstaan zonder plan. Met deze passage uit Siddhartha van Nobelprijswinnaar Hermann Hesse opent journalist en ‘beroepsluisteraar’ Cathelijne Esser haar fraai gebonden boekje. En treffender kan ze dit pleidooi voor aandacht niet samenvatten. Want met opmerkzaamheid blijkt een wereld voor ons open te gaan. Maar daar moeten we wel wat voor doen of beter gezegd; laten.
Luisteren is een sleutelwoord als je aandacht wilt cultiveren en daarvoor gebruiken we meer dan onze oren. Het lichaam met zijn verschillende zintuigen lijkt op een ingenieus instrument dat ons door de dag heen loodst. Toch is wat de mens vroeger hielp overleven tegenwoordig geen populaire activiteit. Luisteren heeft volgens Esser ‘moeten’ als bijklank, iets wat in onze jeugd is bijgebracht. We laten liever duidelijk zien wie we zijn of waar we voor staan. En dat werkt een verschraling van luistervaardigheid in de hand die consequenties heeft. We kunnen onszelf en anderen daardoor voorbij lopen. Is dat erg? Slecht luisteren levert op termijn gegarandeerd fysieke en sociale complicaties op. Denk aan het negeren van vermoeidheid en signalen van mensen uit je omgeving.
Grenzen
Zeven vormen van luisteren onderzoekt Esser en daarvoor put ze uit onder meer haar yoga- en meditatie-ervaring. Dat zijn bij uitstek activiteiten waarbij je fysieke en mentale grenzen verkent. Ze voelt genoeg, maar wanneer ga je precies een grens over? Was het nu juist niet de bedoeling die grenzen wat op te rekken? Vaak compenseren we ongemak door letterlijk en figuurlijk andere houdingen aan te nemen of we volharden erin totdat we erbij neervallen. Het zijn twee recepten voor nieuw en mogelijk serieuzer ongemak. Esser zag haar eigen perfectionisme lang als een kracht, maar het was nooit goed genoeg. Pas toen ze doorhad hoe uitputtend deze overtuiging is, kon ze die loslaten. Ze realiseerde zich dat waarnemingen altijd worden gekleurd door conditioneringen en die zijn niet altijd gewenst. We handelen toch liever vanuit een ontspannen houding dan vanuit stress en schuldgevoel.
Om ons bewust te zijn van die conditioneringen én te blijven hebben we aandacht nodig. De rust om te zien dat we voortdurend in de doe-modus staan, plannen maken, doelen stellen. In principe niks mis mee volgens Esser, maar kijk eerst eens wat zich aandient wanneer je niets doet. Nu is het natuurlijk mooi als je in de ‘neerwaartse hond’ kunt ontspannen en je niet meer afvraagt hoe lang je die pose nog volhoudt. De vraag is echter wat je daarmee doet buiten de veilige en overzichtelijke yogaruimte. Kun je net zo relaxt in een tergend trage kassarij staan of tegenslag onder ogen zien?
Cultiveren
Yoga, meditatie, communiceren zonder agressie, contemplatief fotograferen (seeingfresh.com); het zijn allemaal methoden die daarbij kunnen helpen. Ontroerend is Essers worsteling met ‘de stille’ in haar in tijden van zichtbaarheidsterreur. Wat doe je als je van nature niet op de voorgrond treedt en gezelschap lokt je uit de tent? Beginnen met aandacht cultiveren is in ieder geval simpel: je houdt gewoon je mond en luistert naar je eigen subtiele reacties op de omgeving. En welk spoor je daarin verder ook volgt, het is altijd het juiste op dat moment. Waarnemen en ervaren betekent vooral aan den lijve ondervinden.
Esser gaat ervanuit dat we ‘een bron van innerlijke wijsheid’ bezitten, een aanname die niet iedere lezer zal bekoren. Ook new age-begrippen als ‘je hart volgen’ en de ‘subtiele wereld van energie’ komen voorbij. Daarnaast veronderstelt ‘dingen zien zoals ze zijn’ dat er een juiste manier van waarnemen is die de werkelijkheid ontsluiert. Dat klinkt ambitieus. Maar ook als deze vermoede entiteiten geen deel uitmaken van je belevingswereld, is de boodschap duidelijk. Esser breekt in doorgaans heldere en toegankelijke taal een lans voor meer alledaagse aandacht. En daar valt nog een wereld te winnen in een door de ratio gedomineerde samenleving.
Meer lezen over hoe we betekenis geven aan ons leven? Schrijf je hier in.
Dit artikel Wat je zoekt is dichterbij dan je denkt verscheen eerder op Jolanda Breur | Journalist en cultuurvorser.
De eenvoud van aandacht. Wat je zoekt is dichterbij dan je denkt, Cathelijne Esser. Scriptum, 222 blz. € 17,50
