Hopend op een overwinning ontwikkelde de Republikeinse denktank Heritage Foundation namelijk een conservatief plan met de titel ‘Project 2025’. Het telt meer dan 900 bladzijdes en het vormt de blauwdruk voor een ingrijpende herstructurering van de Amerikaanse overheid. Trump beweert niets met Project 2025 te maken te hebben, maar bij het project zijn ten minste 140 van zijn (oud-)medewerkers betrokken. Trumps houding lijkt vooral een strategie om aarzelende kiezers niet af te schrikken: 57% van de Amerikanen zegt het plan namelijk geen goed idee te vinden. Dat heeft een reden.
Project 2025 streeft er namelijk bijvoorbeeld naar om de uitvoerende macht te vergroten, onder andere door maar liefst 50.000 (!) neutrale ambtenaren te vervangen door mensen die politiek loyaal zijn aan de Republikeinse agenda. Trump stelde deze grootschalige ontslagronde en herbenoeming al voor in 2020, maar toen werd zijn executive order niet uitgevoerd omdat zijn presidentschap afliep.
Door Republikeinse loyalisten op sleutelposities te plaatsen veranderen federale bureaus zoals het milieuagentschap EPA en het ministerie van justitie in politieke instrumenten. Hetzelfde geldt voor de rechterlijke macht. Project 2025 maakt het mogelijk voor Republikeinse presidenten om versneld conservatieve rechters te benoemen op alle overheidsniveaus. Trump benoemde zelf al drie conservatieve rechters in het Hooggerechtshof, wat resulteerde in een stevige conservatieve meerderheid. Als hij opnieuw aan de macht komt, kan hij deze trend voortzetten, als oudere liberale rechters met pensioen gaan of overlijden.
Een ander doel van Project 2025 is het versterken van religieuze, conservatieve waarden binnen overheid en maatschappij. De nadruk ligt daarbij op het integreren van christelijke uitgangspunten in beleid en wetgeving. Het plan streeft naar een terugkeer van ‘klassieke gezinswaarden’: mensen zorgen voor elkaar, en sociale zekerheid wordt afgebouwd. Programma’s als Medicaid (dat helpt bij het dekken van medische kosten voor mensen met een beperkt inkomen en middelen) worden geschrapt en wetten die werknemers beschermen worden opgeheven.
Ook beoogt Project 2025 het terugdringen van progressieve normen rond LGBTQ+-rechten en reproductieve rechten. Dit omvat het terugdraaien van recente LGBTQ+-wetgeving en het verder inperken van abortusrechten – zelfs in staten waar deze nog relatief goed beschermd zijn. Trump werkte tijdens zijn eerste termijn al samen met de religieuze rechterflank van de Republikeinse Partij. Dit droeg bij aan het omverwerpen van de gerechtelijke uitspraak Roe v. Wade, dat het nationale recht op abortus garandeerde.
Project 2025 wil ook de federale controle uitbreiden, onder het mom van het beschermen van ‘Amerikaanse waarden’. In de praktijk betekent dat een inperking van individuele vrijheden. Het plan bevat het verbieden van kritische rassentheorie, de leer die stelt dat de kansen van een individu mede worden bepaald door etniciteit. Ook verbiedt het progressieve curricula op scholen en universiteiten. Project 2025 streeft in plaats daarvan naar een nationaal ‘patriottisch’ onderwijsprogramma met een focus op conservatieve normen en waarden. Als klap op de vuurpijl: het ministerie van onderwijs wordt opgeheven.
Ook al ontkent Trump iets met Project 2025 te maken te hebben, volgens de Democraten maakt dat dus niets uit. In 2016 immers won Trump toch, iets wat hij zelf net zomin verwachtte als de media en veel kiezers en commentatoren. Concrete plannen hadden Trump en de Republikeinen niet voor zijn eerste termijn, maar dat is nu dus anders. Daarbij leeft bij Democraten de vrees dat Trump, net als de vorige keer, vooral blijft twitteren en golfen, en de Republikeinse partij ondertussen met een eventuele meerderheid in het Amerikaanse Congres met Project 2025 aan de slag kan gaan.
Want hoewel de presidentsverkiezingen tussen Harris en Trump de meeste aandacht trekken, zijn de verkiezingen voor het Huis van Afgevaardigden (435 zetels) en de Senaat (100 zetels, waarvan 34 dit jaar verkiesbaar) minstens zo belangrijk. Momenteel hebben de Democraten een nipte meerderheid in de Senaat, de Republikeinen een eveneens nipte meerderheid in het Huis. Als Trump wint en het congres ook volledig Republikeins zou worden, zouden ze tal van elementen uit Project 2025 er door kunnen duwen. Zelfs als Harris president zou worden en het congres Republikeins zou dat overigens kunnen, de macht van een president is en blijft beperkt. Met reden: want de scheiding der machten is er immers niet voor niets. Project 2025 is daar een directe bedreiging voor.
De uitvoering van Project 2025 hervormt namelijk niet alleen de bureaucratie, maar verandert ook ingrijpend de balans tussen de uitvoerende macht en de wetgevende macht – met verregaande gevolgen. In de plannen krijgt de uitvoerende macht (de president en zijn kabinet) ongekende controle over het bureaucratisch apparaat. De VS transformeert zo in een ander land, waar politieke loyaliteit de boventoon voert en conservatieve waarden domineren. Dit kan resulteren in een verdere beperking van vrijheden en sociale programma’s.
De uitvoering van Project 2025 betekent niet alleen een fundamentele herstructurering van de overheid, maar ook een gevaarlijke verschuiving in de machtsbalans. Wat op het spel staat, is niet alleen de toekomst van beleidskeuzes, maar de kernprincipes van de Amerikaanse democratie. De prijs van deze omwenteling kan onherstelbare schade betekenen voor de vrijheden en waarden die de Verenigde Staten ooit kenmerkten.
Een ingekorte versie van dit stuk verscheen deze week ook in het FD
