De nieuwe filmdocu over Kurt Cobain, Montage of Heck, moest voor regisseur Brett Morgen een achtbaan, een trip door het leven van de Nirvana-zanger zijn. Dat liever dan een droge documentaire met tachtig geïnterviewde betrokkenen en een chronologische, informatieve opbouw.
In die opzet is hij geslaagd. De film neemt ons mee door opnamen van de kleine Cobain, via diens groeiend duistere tekeningen naar zijn tijd bij Nirvana en vele intieme beelden die hij en zijn vrouw Courtney in de laatste jaren thuis maakten. Dichterbij de lijdende rockheld kun je niet komen.
Verlangen naar een gezin
Montage of Heck zoekt het dichtbij het gezinsleven van de ster. Eerst in de onbezorgde jongeste jaren in een (volgens Kurts moeder) heerlijk dorp en een tijd van economische groei. Kort daarna in de echtscheiding van Cobains ouders, die een rebellie in hem wakker maakt die hem uiteindelijk praktisch dakloos maakt, want hij zwerft van huis naar huis en wordt een onhandelbare jongen.
Later zien we hoe een (net iets te) succesvolle zanger zich terugtrekt met zijn nieuwe vrouw Courtney. Die laatste heeft de regisseur onbeperkt toegang gegeven tot alle videobeelden uit die tijd. We zien Kurt gelukkig. Hij is waar hij wil zijn als zij samen vals Amazing Grace voor hun dochtertje zingen, als zij naakt naast hem staat terwijl hij zijn baard afscheert en als ze lachend de roddelbladen over zichzelf voorlezen. Kurt heeft het gezin waar hij naar verlangt, maar ligt tegelijk op ramkoers, want op geen van de beelden verschijnt het koppel helemaal nuchter. De dwaze verliefden zijn net zo goed ontspoorde junkies.
Wie of wat vermoordde Kurt Cobain?
Geen biograaf of documentairemaker ontkomt aan de vraag naar de achtergrond van Kurt Cobains sterven. Was het een geteisterde ziel? Was het de roem, de drugs, een vrouw? Iets uit zijn biografie? Natuurlijk ligt het antwoord in het midden. Is het een combinatie van deze factoren. Zijn talent en duisternis leidden hem naar het publiek en de publiciteit, waar hij niet mee en niet meer zonder kon leven. Drugs, ziekte en wanhoop zullen de man hebben gedreven tot zijn laatste, trieste daad.
Naast de focus op Kurts diepe zoektocht naar een normaal, gelukkig gezin legt Montage of Heck ook diens extreme gevoeligheid voor veroordeling en vernedering bloot. De grote waardering van de jonge generatie ging in het begin gepaard met negatieve recensies, die hem zeer aangrepen. Op het hoogtepunt van de roem was het aantal negatieve publicaties over Cobains privéleven niet te tellen. Zijn hevige reactie daarop bracht hem in de spagaat van een haat-liefde verhouding met de massamedia, het publiek, en maakten zijn zoektocht naar een thuis uiteindelijk onmogelijk. In die zin heeft het publiek, hebben wij, Kurt Cobain vermoord.
Vreemde bioscoopervaring
Het voelt onnatuurlijk om in een bioscoop, tussen licht elitair cultureel publiek, te kijken naar de (zelf-)destructie van een rockster die overal tegenaan trapt. Juist doordat de documentaire Cobain zo dichtbij brengt, groeit het gevoel dat er iets niet klopt. Terwijl Kurt versterkers omgooit, in het drumstel springt, zijn gitaar sloopt en stoned met zijn baby rondloopt gaat de man naast mij twee keer kalmpjes naar het toilet. Tijdens the final scream van Kurt zie ik hem geeuwend in zijn comfortabele stoel zitten.
Het irriteert me dat ik zo'n roller coaster in zo'n rustige, bloedeloze setting moet doormaken. Ik kijk naar mijn na die tweeënhalf uur allang lege bierglas en vraag me af wat er zou gebeuren als ik het spontaan op de vloer kapot zou gooien. In de geest van Nirvana. Ik zou vreemd worden aangekeken. Verwijtend. Ik zou misschien door een personeelslid worden gewezen op de kosten die deze daad van vandalisme met zich meebrengen. Het glas houd ik in mijn hand, en ik ga na de film ook vredig mijn blaas legen.
Niet voor het publiek geschikt
Dan besef ik dat mensen als Kurt Cobain voorbestemd zijn om door het publiek vermoord te worden. De manier waarop hij zijn diepe ziel kunstig wist te etaleren maakte het onvermijdelijk dat het publiek gefascineerd zou worden door zijn muziek. Het onbegrip van het publiek – stupide adoratie of bekrompen afwijzing – zou zijn eenzaamheid vergroten. Voor een mens als Kurt Cobain is geen lange levensduur weggelegd op deze wereld.
Dat wordt bewezen door het feit dat Montage of Heck nu een cultureel verantwoord uitje is. De rebel die alles verachtte, alles wilde afbreken, wordt nu door het maatschappelijk middenveld mild geïnteresseerd bekeken en geanalyseerd. Jaren na zijn dood is Kurt nog steeds niet verlost van het publiek. Het publiek dat hem wilde omarmen en wilde laten verdwijnen is niet anders dan het publiek dat vandaag in de bioscoop zit. Allen proberen wij stervelingen een onsterfelijk intrigerend personage als Kurt Cobain te neutraliseren door grip op hem te krijgen.
Wat niet lukt – en het gevoel van onbehagen waarmee ik in de bioscoop zat maakt Montage of Heck een meer dan geslaagde biopic van de man die wij 27 jaar in ons midden mochten hebben.
