Zo doet je kind wel wat je zegt

Ik kan haar wel slaan. Ik sta in de deuropening van haar kamer met het boek in mijn hand dat ik van mijn ouders kreeg voor mijn afstuderen. Ze heeft er een paar pagina’s uitgescheurd. “Waarom?”, roep ik. “Om op te tekenen”, schreeuwt ze wanhopig. “Als je twee bent kan dat, maar niet als je zeven bent”, schreeuw ik terug.

Wat me nog woester maakt is dat we verdorie de dag ervoor nog het halve tekenspullenassortiment van de Hema hadden ingekocht. “Verwend nest”, zeg ik ook nog. Ik zeg dat ze straf krijgt, de allerergste die ik kan bedenken, want aan slaan doen we natuurlijk niet. Maar ook erg is een week lang geen televisie kijken. En ik ben ook zo kwaad dat ik vastbesloten ben het ook die hele week vol te houden. Zo!

Je kunt ze uittekenen op weekendochtenden, mijn dochter (8) en haar broer van tien. Als wij uitslapen, liggen zij onder een dekentje op de bank beneden schermdingen te doen. Zij Netflixt er zo twee kinderfilms doorheen. Broer Minecraft op de iPad. Ze lusten er ook door de week wel pap van; we moeten de bedden regelmatig controleren op verstopte afspeelapparatuur, van telefoon tot laptop en al dat andere waarop je kunt gamen of kijken. Met de regel dat kijken en gamen vanaf vijf uur ’s middags pas mag wordt dus stelselmatig de hand gelicht.

Onze kinderen kijken en spelen, stiekem en openlijk, dus meer dan goed voor ze is. Een weekje cold turkey afkicken kan dus helemaal geen kwaad. Afgezien van de gunstige bij-effecten voor de conditie, is het ook goed voor hun sociale leven. Ik heb het idee dat mijn dochter sinds Netflix haar een oase aan kinderfilms biedt, liever ’s middags geen vriendjes meer uitnodigt. Daarentegen zit ze  te wachten tot om vijf uur de televisie aan mag, wat de regel is. Wij zitten er niet echt bovenop, want het komt ons ook wel erg goed uit, als Echtgenoot en ik zelf weer eens om professionele redenen gekluisterd zitten aan de laptop.

‘Bedenk zelf maar wat’

“Wat kan ik doehoehoen?” Ze staat ondersteboven op de bank. Het is maandagmiddag vijf uur, op de tweede dag van de tv-loze week. Normaal had ik gezegd: je mag wel even tv kijken. Maar nu zeg ik: “Bedenk zelf maar wat. Als het maar geen televisie is.” Ze vraagt het nog vijf keer en als ik uiteindelijk besluit de computer dicht te klappen, wandelt ze met een lesboekje en haar nieuwe vulpen naar de keukentafel en begint met haar tong uit de mond heel braaf schrijfoefeningen te maken en gaat daarna de bijbehorende plaatjes kleuren.

Natuurlijk had ik spijt van mijn woede-uitbarsting. Dus om het leed te verzachten heb ik voor de woensdagmiddag beloofd samen cupcakes te bakken. Die gelegenheid wordt met beide handen aangegrepen door meteen twee klasgenootjes en een buurjongetje in te vliegen en dus is het de hele middag feest, met de bijbehorende rotzooi. De visite gaat wel als makke lammetjes met een schaaltje zelfgebakken taartjes met vader en moeder mee naar huis. Normaal zou ter afronding van de speeldate de televisie of de Wii aan staan en spelen zich vaak hele en halve drama’s op om de visite daarvan los te rukken.

Het is niet per se de televisie zelf die van ieder kind een draak maakt, vindt Laura Groenendijk, gezinscoach bij de Opvoedpoli. Het is de omschakeling van het moeiteloos vermaakt worden naar jezelf weer vermaken die kinderen zo lastig vinden. Van televisie en gamen gaan kinderen in de relaxstand. Gaat de tv uit, dan moeten ze weer actief worden en kinderen die moeite hebben met die overgang kunnen daar dan een drama van maken.

Zonder schermpjes betere sociale vaardigheden

Specialist media-opvoeding Peter Nikken weet dat van een schermpjes-detox kinderen wel leuker worden. Ze zoeken andere bronnen als televisie en games er niet zijn en gaan dus samen spelen en buiten spelen. Dat laatste is natuurlijk goed voor het gewicht en de motoriek. En in experimenten op scholen en in klassen waarbij de televisie en games op rantsoen gingen, ontwikkelden kinderen hun sociale vaardigheden beter. Ze werden aardiger tegen elkaar en pestgedrag werd minder, aldus Nikken.

Met Leonoor is ook de rest van ons gezin in de detox gegaan. Voor bedtijd geen televisie aan, betekent dat we zelf na het eten ook allemaal nuttige dingen doen. Na het eten lezen we het avondblad nog eens extra goed en vouw de was met een fijn muziekje op. We hebben ineens zeeën van tijd. En ’s avonds blijft het apparaat ook vaker uit en lezen we een goed boek of gaan naar de kroeg op de hoek.

Het is mijn echtgenoot die op dag vier begint te marchanderen. Want, ach, ‘de leuke filmpjes’ van De TV Draait Door, die kunnen toch wel even? En als de kinderen toch naar bed zijn, waarom dan niet even de rest van de show kijken? Dit draait uit op een binge-sessie van drie afleveringen uit de DVD-box van Breaking Bad. De laaste dag van de tv-loze week vieren we met z’n allen voor de zaterdagse familiefilm van RTL4 onder het mom van qualitytime. Daarna nemen we ons voor te minderen met de televisie, maar nadat opa en oma zijn langs geweest en op de woensdagmiddag de beeldschermtijd weer flink hebben opgevoerd zijn we weer terug bij af.

Zelfregulatie

Minder drinken, minder eten, meer sporten en minder televisiekijken. Niets is menselijker dan jezelf in toom proberen houden. En niets menselijkers dat dat heel vaak glorieus mislukt. Volgens psycholoog Aukje Verhoeven van het Self Regulation lab van de Universiteit van Utrecht is dat zo moeilijk omdat dingen als een zak chips leegeten als je thuiskomt van je werk, of bij een rustig momentje altijd je telefoon checken vaak automatisch gaan. Zo hoeft het brein niet iedere keer in werking gezet te worden. Behalve energiebesparend is dat ook nog eens heel handig van Moeder Natuur. “Stel je voor dat je bij autorijden steeds moet bedenken hoe je het moet doen”, merkt Verhoeven op. Iets veranderen kost daarom moeite, want dat automatisme moet je doorbreken. Om die reden wordt wilskracht ook vaak vergeleken met een spier en die kan moe worden.

Een manier om het jezelf makkelijker te maken, is een strategie bedenken. Verhoeven doet onderzoek naar de implementatie-intentie, die werkt als een mentaal geheugensteuntje. De psychologen noemen het een ‘als-dan’-plan. “Je kunt bedenken: als ik thuiskom en op de bank plof dan neem ik een appel” Of: “Als ik thuis kom en een zak chips opentrek, dan neem ik een bakje of een handje en leg de rest van de chips terug in de kast.” Zo koppel je nieuw, gewenst gedrag aan een moeilijke situatie en is de kans groter dat je een nieuwe, betere gewoonte beter volhoudt. Slim is het daarbij niet meteen je hele leven om te gooien, maar per keer slechts een slechte gewoonte aan te pakken. Die wilskrachtspier raak anders te snel uitgeput.

Impulscontrole

Voor kinderen is het nog moeilijker om iets anders te doen dan wat ze moeten doen. Het gebied in de hersenen dat te maken heeft met impulscontrole, is nog niet volledig ontwikkeld. “Dat is pas ‘af’ als ze 25 zijn”, zegt Marijn Stok die samen met Aukje Verhoeven werkt bij het Selfregulation Lab. Ze kunnen nog niet overzien dat iedere dag huiswerk maken leidt tot een diploma dat zicht geeft op een betere toekomst en ook niet dat je van veel eten dikker wordt. We moeten ze dus helpen. Dat kan dus met die implementatie-intentie, maar ook met het belonen van goed gedrag. Veel ouders doen dat al, van peuter af aan. Onze kinderen krijgen dan al stickerschema’s, planborden en cadeausystemen voor hun kiezen om ervoor te zorgen dat ze braaf hun bordjes leegeten en op een potje en.

Gezinscoach Laura Groenendijk vindt belonen een goede manier om een kind te helpen zijn leven te beteren. Dus: op een week lang zonder zeuren naar bed gaan kan een uitje met het gezin volgen. Namelijk: “Het hoeft niet altijd materieel te zijn. Het kan ook zijn dat een kind het heel leuk vindt om samen met jou iets te doen.” Marijn Stok kent nog meer strategieën bestaan om bij kinderen goede voornemens in te voeren. Een daarvan is modeling, het ouderwetse geven van het goede voorbeeld. Je kind kijkt zijn gedrag af van jou, ook het slechte. Uit onderzoek blijkt dat wat je doet meer invloed heeft op het gedrag van een kind dan wat je zegt. “Je kunt je kind wel gezond eten voorschotelen, maar als je zelf daarna pizza gaat eten dan geef je een gemengde boodschap”, zegt Stok.

Opvoeddeskundige Marina van der Wal weet dat ouderlijke autoriteit alleen werkt als je iets écht niet vindt kunnen. Als voorbeeld noemt ze het verkeer. “Je wilt natuurlijk niet dat ze doodgereden worden, dus als je daarop corrigeert dan luisteren ze wel.” Volgens haar zijn ouders voor de rest veel te krampachtig bezig met zelfopgelegde regels over televisiekijken en eten en dat het daarom zo frusterend is om ze te handhaven. “De moet je afvragen: wil ik dit wel echt?” Van der Wal zegt dat kinderen het door hebben dat je zelf ook niet altijd zin hebt om naar verantwoorde televisieprogramma’s te kijken en ook niet altijd zin om gezond te koken. “Ze voelen dat haarfijn aan en dan begint het onderhandelen.” Sterker: Van der Wal is ervan overtuigd dat ze het door hebben als je je braaf gedraagt maar diep in je hart ook liever iets anders wil. Bijvoorbeeld zelfs al als je nooit televisie kijkt, maar slappe programma’s als All you need is love toch stiekem toch leuk vindt. “Dan al kun je niet heel consequent zijn en pakken ze de ruimte.”

Regels en handhaven

Maar wacht even: onderhandelen? Overleggen over belonen? Ruimte pakken? Waarom niet gewoon de regels opleggen en met harde hand handhaven? Ofwel: good old discipline? Als kinderen van de jaren zestig en zeventig zijn ouders een beetje allergisch voor het woord, zegt filosoof Marli Huijer, die een boek schreef over dit onderwerp. Want discipline moet er wel zijn, zonder dat geen schooldiploma of sportprestaties.

In de maatschappij gaan volgens Huijer de laatste jaren dan ook steeds vaker stemmen op voor het terugbrengen van orde en tucht, op scholen en in gezinnen omdat ‘we’ te ver zijn doorgeslagen. Kinderen zijn veel te brutaal en ouders overleggen over alles, waardoor het niet goed met die kinderen afloopt, is het beeld. Maar volgens Marli Huijer kunnen we niet meer terug naar rust, reinheid en regelmaat, omdat er geen absolute waarheid meer is waar iedereen zich aan houdt. “Vroeger vertegenwoordigde je zuil één mening over hoe kinderen opgevoed moesten worden. Maar nu zijn ouders het bijvoorbeeld al niet met elkaar eens over welke vorm van onderwijs nou goed is. Of vindt de ene ouder dat zijn kinderen pertinent niet voor hun achttiende mogen drinken, de andere ouder vindt dat juist gezellig.” Maar ook vindt Huijer dat autoritair opvoeden niet hoort bij een democratie. “Onze samenleving is gebaat bij zelfstandig denkende mensen.”

Overlegdiscipline

Marli Huijer is daarom niet voor een van bovenaf opgelegde discipline, maar een overlegvorm daarvan. Daarin maak je onderling afspraken, denk aan om het sporten vol te houden afspreken dat je iedere week samen gaat. Ter illustratie vertelt ze over een onrustige klas op de hbo-opleiding waar ze les geeft. Ze vroeg de studenten anoniem op te schrijven wat zij moest doen om ze rustig te krijgen. “Ze kwamen zelf met suggesties. Ik moest sommigen uit elkaar zetten en strenger zijn met de mobiele telefoons. Als ik dat ze had opgelegd, dan hadden ze dat niet gepikt.” Het kan ook de andere kant op werken, bijvoorbeeld als je kind vindt dat je niet mag roken of te veel werkt.

“Draai het eens om”, suggereert ook Marina van der Wal. “Bekijk wat jij voor je kind wilt, zodat hij een beter mens kan worden in plaats van naar welk gedrag gewenst of ongewenst is.” Zo vond zij op een gegeven moment dat haar oudste best wat socialer mocht worden. “Als je je kind dan daarbij helpt, dan is het veel makkelijker om regels en grenzen te hebben en ze te handhaven. En dan blijken er andere dingen belangrijker te zijn dan je bord leegeten.”

Met deze wijsheid in het achterhoofd piekeren we dus nog even door over wat wij dan willen voor de dochter. Van de juf weten we inmiddels dat ze niet zo van veranderingen houdt. En dat ze altijd als een spons alle indrukken opzuigt en enige verwerkingstijd dus regelmatig nodig is. De televisie volgens de implementatie-intentie theorie van de Utrechtse psychologen dus maar inwisselen voor een uurtje op bed relaxen met de Donald Duck? En wat zullen we eens bedenken ter motivatie van de oudste, die per se op gitaarles wilde maar stelselmatig weigert te oefenen, ook niet onder druk van dreigementen of vleierij? En terwijl ik dit verhaal zit te maken, klimt hij op de bank om zijn de gitaar te pakken die aan de muur hangt. Even laten hoor ik boven het doffe gedreun van steeds hetzelfde akkoord. Hij oefent! Uit zichzelf! Soms hoef je dus ook helemaal niets te doen.

Image by StockSnap from Pixabay