Als op hol geslagen dertig-tons diesels denderen twee grote vervoersproblemen op ons land af. Het ene is een ongekend verkeersinfarct waardoor het complete wegtransport vastloopt, een alles ontwrichtend schrikbeeld dat Luigi Comencini al in 1979 schetste in zijn file-film L’Ingorgo. Het andere is veel prozaïscher en werd vorige week tot veler verbazing door VVD-voorman Klaas Dijkhoff aan de orde gesteld: Als benzine als belangrijkste autobrandstof wordt ingeruild voor elektriciteit, valt de benzineaccijns als bron van inkomsten voor de overheid weg. Maar die inkomsten zijn, behalve voor het op peil houden van het wegennet, juist hard nodig om iets aan de dreigende congestie te doen. Gelukkig is het accijnsprobleem verrassend eenvoudig oplosbaar en komt in het verlengde daarvan zelfs een fatsoenlijke vorm van rekeningrijden in zicht.
Kilometerteller
Ongeacht waarop hij rijdt heeft iedere auto een kilometerteller en moet hij eenmaal per jaar APK-gekeurd worden. Die twee gegevenheden volstaan voor de oplossing van het accijnsprobleem. Bij de keuring wordt de kilometerstand door de keurmeester afgelezen en doorgegeven aan de belastingdienst, die vervolgens de eigenaar van het kenteken een keurige aanslag doet toekomen – het kilometertarief kun je afleiden uit het gemiddelde verbruik van benzinewagens. Accijns betaald. Ook bij wijziging van de tenaamstelling van het kentekenbewijs bij koop en verkoop wordt de kilometerstand op die manier afgelezen en doorgegeven. Om nare financiële verrassingen te voorkomen, kan de belastingdienst het overbekende model van de inkomstenbelasting gebruiken: Wie een auto koopt, geeft op hoeveel hij of zij per jaar denkt te gaan rijden, en krijgt per direct een voorlopige, in maandelijkse termijnen te betalen aanslag.
Dit artikel lees je gratis. Als het bevalt kun je onderaan een kleine bijdrage doen, zodat ik dit soort artikelen kan blijven schrijven
Een laatste verfijning is een apart kilometertarief voor stekkerhybrides, die immers van beide walletjes eten. Ook dat werkt eenvoudig op kenteken. Voor benzine- en dieselwagens verandert er voorlopig niets, die betalen aan de pomp. Wel zou je, naarmate hun aandeel slinkt, kunnen overwegen om de benzineaccijns alvast te laten vervallen en alle auto’s onder het kilometerregime te brengen. Dat heeft als nadeel dat voor de laatste fossiele diehards de prikkel wegvalt om een zuinige auto te rijden.
Alomvattende surveillance
Dan rekeningrijden. Dat dient verschillende doelen. Ten eerste het koppelen van kosten aan het gebruik van mobiliteitsfaciliteiten in plaats van aan het bezit van een vervoermiddel. Dat doel wordt met accijnsheffing prima bereikt. Maar zij die in rekeningrijden geloven, willen er ook verkeersstromen mee sturen. Tegenstanders wijzen op twee grote bezwaren. Ten eerste de benodigde complexe infrastructuur met, al naar gelang het voorgestane systeem, fysieke of virtuele tolpoortjes in combinatie met het overal en altijd aflezen van kentekens, dan wel registratiekastjes of transponders in alle auto’s. Gezien het kennelijke gebrek aan talent van de overheid inzake het beheersen van complexe ITC-systemen is dat een weinig aantrekkelijk vooruitzicht.
In alle tot nu toe voorgestelde varianten grijpt rekeningrijden bovendien diep in in de privacy van iedere onschuldige automobilist. Tijd en plaats van al je verplaatsingen worden centraal vastgelegd om te kunnen bepalen wat je de staat verschuldigd bent. Er zijn nu al instanties die likkebaardend uitkijken naar de bijna alomvattende surveillance die zoiets mogelijk maakt, al is het maar onder het mom van bevordering van ieders veiligheid. Het onontkoombare verschijnsel function creep, in goed Nederlands het opzoeken van de grenzen, doet de rest.
Transponders
Toch is een eenvoudiger, goedkoper en privacybestendig systeem van rekeningrijden best mogelijk. In plaats van kentekens af te lezen of auto’s van een transponder te voorzien die verraadt waar je op welk tijdstip bent, staan de transponders langs de weg en verraden ze aan een aan de kilometerteller gekoppelde ontvanger in de auto wat vanaf het moment van passeren het kilometertarief is. De kilometerteller vermenigvuldigt de afgelegde kilometers met het geldende tarief en houdt het totaalbedrag bij. Dat is alles. Bij het uitlezen van de kilometerstand bij de Apk-keuring verschijnt alleen het verschuldigde totaal, eventueel uitgesplitst naar tarieven. Dat volstaat. Omdat er ook werkelijk niet meer gegevens zijn, blijft ieders privacy gewaarborgd. De eigenaar kan gewoon op de ouderwetse manier zien hoeveel hij gereden heeft, en de overheid hoeft alleen maar te zorgen voor de correcte instelling van zijn eigen transponders.
Een zo eenvoudige voorziening is ook gemakkelijk in meerdere landen te realiseren, zodat ook buitenlandse bezoekers vanzelf meebetalen – aan hun eigen overheid, dat wel. Maar daar wordt dan vast wel een verdeelsleutel voor gevonden. Want over geld kissebissen, dat is iets waar overheden juist wél goed in zijn.
