Allemaal heel terloops, zonder conflict, zonder stemverheffing, zonder drama. En dat je dan toch drie keer zeven kwartier aan hun lippen gekluisterd bent. Het overkwam me vrijdag in het Amsterdamse theater Frascati bij een niet helemaal uitverkochte voorstelling van het Amerikaanse Public Theatre. Er zijn nog kaarten, zorg dat je die te pakken krijgt. Het Holland Festival heeft namelijk een verborgen schat uit de States gehaald.
Six Feet Under
Informeel en zonder opsmuk acteren, we dachten lange tijd dat wij, nuchtere hollanders, daar het patent op hadden. Duitsers zetten alles aan, Engelsen spreken hun woorden prachtig uit, Fransen overdrijven. En in het Amerikaanse theater gaat het nogal van dik hout. Kennelijk hebben ze daar afgelopen decennia toch niet stilgezeten. Als je dat niet in het theater hebt kunnen bijhouden, denk dan aan een serie als Six Feet Under. Of Law and Order. Zulk acteren: antidramatisch bijna. Omdat er acteurs op het toneel staan die perfect kunnen laten voelen wat er allemaal achter hun façade verborgen zit. Acteurs die met een enkele oogbeweging, een verholen lachje een wereld kunnen blootleggen. En weer toedekken. Daar gaat theater over en daar gaat grote literatuur over.
Denk bij The Gabriels ook aan schrijver Jonathan Franzen. Diens uiterst secure, vuistdikke meesterwerken (Vrijheid, De Correcties) voeren je ook binnen in de wereld van de Amerikaanse middenklasse. De familie Gabriel is zo’n middenklassefamilie. Mensen met een aardige opleiding, een mopje culturele bagage, een fijn familiehuis in een klein plaatsje, niet echt boers platteland, ver genoeg van de grote stad om geen suburb te zijn en voorzien van voldoende frisse lucht om niet ziek te worden. Zo’n familie die tot 2007 kon denken dat ook zij onbegrensde mogelijkheden bezat om het aardse paradijs te betreden.
De kennis van nu
Schrijver en regisseur Richard Nelson maakte in het verkiezingsjaar 2016 drie stukken met dezelfde cast, in dezelfde keuken. Niet geheel toevallig was 2016 ook het jaar waarin de Amerikaanse geschiedenis een dramatische wending zou ondergaan, maar dat wist Nelson niet toen hij aan dit project begon. Wel dat er iets in de lucht hing.
Mooi is dat die drie stukken met de kennis van nu worden opgevoerd. Dat geeft ze iets naïefs en een pijnlijk optimisme mee. Het zou ondenkbaar zijn deze stukken nu nog zo te schrijven of op te voeren. 2016 was dan wel een verkiezingsjaar, maar ook een jaar waarin de wereld zich nog met de eigen sores kon bezighouden en de politiek daar slechts marginaal iets aan zou gaan veranderen.
Rekening
Vrijwel geen politieke discussies dus, in The Gabriels. De naam Trump valt twee keer, die van Clinton wat vaker. Maar altijd in een veel ruimere context, en nergens plat. Het is eigenlijk zo, dat hoe minder deze mensen over de politiek praten, hoe duidelijker het wordt dat hun leven tot in de kleinste haarvaten bepaald is door die politiek en er uiteindelijk ook door verwoest is en zal worden.
Want dat kleine, gezellige keukentafelbestaan is een ruïne. De beroemde vergeten middenklasse, de mensen die in de jaren negentig dachten dat de stagnerende groei van de babyboomergeneratie met een paar cadeauhypotheken en verrassingscreditcards van de geliberaliseerde casinobanken wel was op te vangen, die middenklasse betaalt 10 jaar na de crisis van 2007 nog steeds de rekening. Een situatie die onherroepelijk zal leiden tot een nieuwe crisis.
Perfecte spiegel
De achteloze keukentafelgsprekken, de ontroerende herinneringetjes, de dingen die ze verbergen, zonder dat voor elkaar te verbergen: The Gabriels is hyperrealisme waarbij je als toeschouwer nu eens niet slimmer bent dan de personages, niet meer weet dan zij. Een perfecte spiegel dus. Dit kan elke familiebijeenkomst zijn, overal in onze middenklassewereld.
The Gabriels gaat over ons, veel meer dan de honderd jaar oude, maar vergelijkbare Europese meesterwerken van Anton Tsjechov of Henrik Ibsen of Strindberg. Omdat niet alleen de afgrond zelf, maar vooral de manier waarop we voor elkaar die afgrond verborgen houden zoveel dichterbij staat.
Goed om te weten
The Gabriels is nog te zien: vanmiddag (10 juni 2017) en zondag 11 juni 2017. Inlichtingen en reserveren.
