In november 2016 zegt Niks hierover in commentaar: ‘Na de deconfiture van Holborn eind 1975 ben ik begin 1976 op 34-jarige leeftijd in dienst getreden bij Ahold als directeur en lid van de directie van de divisie Levensmiddelenindustrie Ahold. Binnen de directie van deze divisie was ik verantwoordelijk voor Marvelo, het productiebedrijf voor koffie, thee, chocolade, pindakaas, deegwaren en drop, de industriële bakkerijen in Zwanenburg en Tilburg en Albert Heijn Grootverbruik.’
Op 10 september 1976 meldt de rubriek Komen en Gaan van De Financiële Telegraaf: ’De heer J. M. K. Niks (34) is per 6 september benoemd tot directeur van Ahold Produktiebedrijven en Grootverbruik. Per 1 april was de heer Niks in dienst getreden bij Ahold, terwijl hij daarvoor drie jaar lang directeur was van het bouwbedrijf Lelystad Holborn.
In zijn nieuwe functie zal de heer Niks in het bijzonder worden belast met de ondernemingsstrategie en de commerciële en financieel-economische zaken. Hij ziet de overgang van een bouwbedrijf naar een organisatie als Ahold niet als iets dat problemen zal opleveren. ‘Bovendien,’ zo zei hij ons desgevraagd, ‘was wat mijn scholing betreft Holborn eigenlijk meer een vreemde branche voor mij dan Ahold.’
Niks’ bij Ahold fabrieken
Inderdaad was gaan pionieren met Holborn voor een McKinseyaan geen gebruikelijke stap. Een topfunctie bij Ahold ligt dan meer voor de hand. Hans Niks gaat het ‘corporate’ bedrijfsleven versterken. Wel krijgt hij bij Ahold wederom leiding over fabrieken, en heeft nu de ervaring van Holborn.
Bijna 2,5 jaar na indiensttreding, in januari 1979, figureert Niks in een groot artikel in De Financiële Telegraaf met als titel ‘Ahold Groep ontplooit nieuwe activiteiten’:
‘Albert Heijn Grootverbruik gaat volgens directeur J.H.K. Niks (tweede voorletter H. ipv M.) van Levensmiddelenindustrie Ahold een enerverend jaar tegemoet. De groep Protestants-Christelijke Ziekenhuizen (127 zieken-, verpleeg- en bejaardentehuizen) meldde zich eind 1978 aan als klant.
Bij Marvelo, de kruidenierswarenfabriek in Zaandam, wordt dit jaar begonnen met de uitvoering van een renovatieplan. Voorts zal de dropfabriek aanzienlijk worden verbeterd en uitgebreid.’
In april 1979 komt Ahold in het jaarverslag met gunstige resultaten over 1978 van het onderdeel van Niks: ’De levensmiddelenindustrie van Ahold zette vorig jaar ƒ385 miljoen om, waarvan ƒ100 miljoen aan derden. Vooral dat laatste noemde de heer Heijn een verheugende ontwikkeling.’
Teruggang
Een jaar later is de stemming gezakt volgens het jaarverslag. Darin wordt niet Niks, maar een collega opgevoerd als baas: ’Hoewel 1979 voor de levensmiddelenindustrie Ahold niet als topjaar de historie in zal gaan, is president-directeur R. Zwartendijk positief gestemd wat betreft de te ontwikkelen plannen, zodat hij 1980 toch met vertrouwen tegemoet ziet.’
Maar het vertrouwen wordt niet bevestigd. Over 1980 meldt het jaarverslag: ‘De levensmiddelenindustrie Ahold zag bij een lichte omzetstijging tot ƒ 394 mln. het resultaat achterblijven.’
Kortom, het onderdeel waar Hans Niks medeverantwoordelijk voor is, heeft het moeilijk en ziet uiteindelijk de winst afnemen. Economisch begint het met Nederland dan bergafwaarts te gaan.
Niet naar de Raad van Bestuur
Ofschoon Hans Niks op een positie vlak onder de Raad van Bestuur zit en gezien zijn leeftijd een ‘high potential’ is, dringt hij bij Ahold niet door tot het hoogste echelon.
In Het Ahold Drama, de concerngeschiedenis, voert Jeroen Smit een kwartet ‘jonge honden’ ten tonele: Leon Coren, Peter van Dun, plus Frits Ahlqvist en Rob Zwartendijk. ’Het viertal krijgt uitzicht op een zetel in de Raad van Bestuur’. Nyks, toch een McKinseyaan en ambitieus, komt in dit ‘high potential’ rijtje niet voor.
Ahlqvist, Van Dun, Zwartendijk en Coren weten inderdaad later het hoogste niveau te bereiken. Ofschoon Coren vroeg overlijdt en door Cees van der Hoeven, later de flamboyante en bekritiseerde voorzitter, wordt opgevolgd.
Niks onvindbaar en ‘vergeten’
Hoe is het afgelopen met Hans Niks bij Ahold? De huidige woordvoerder van Ahold meldt op een eerste vraag dat hij Hans Niks niet kan terugvinden in de analen van Ahold. Na een moeizame speurtocht in krantenarchieven keer ik terug met de bewijzen.
In 1979 is Niks immers nog de baas die over de productiebedrijven van Ahold het woord voert in het artikel in De Telegraaf. Echter, het jaar daarop treedt Zwartendijk naar buiten als directeur van de productiebedrijven. Hij zou snel toetreden tot de Raad van Bestuur.
De baas van Niks destijds in het Ahold-bestuur was Hans van Meer. Dit is de man die aan de basis stond van het succes van Ahold bij de overgang van de Heijn-dynastie naar een leiding met meer externe bestuurders.
Van Meer woont nu in Florida en is inmiddels de negentig gepasseerd. ‘Natuurlijk herinner ik me die tijd met Hans Niks nog goed. Maar belt u me volgende week als ik in Nederland ben.’
Een week later, in Aerdenhout, zegt Van Meer niet te willen meewerken aan dit artikel. Waarom niet? ‘Het staat me allemaal niet meer helder voor de geest.’
Een week geleden herinnerde hij zich de periode nog zo goed. Tastte de vliegreis zijn geheugen in ernstige mate aan? Van Meer moet daar wel om lachen. Hij heeft zich laten informeren, dat is duidelijk.
Niks mocht vertrekken
Rob Zwartendijk (1939) heeft geen last van acuut geheugenverlies. Hij had een glanzende loopbaan bij Ahold van 1977 tot 1999. Vanaf 1981 in de Raad van Bestuur, tussen 1989 en1999 vanuit Nederland verantwoordelijk voor Ahold USA. Na zijn pensionering bij Ahold werd Zwartendijk nog president-commissaris bij Nutreco, Numico, SNS Reaal, Randstad, Blokker en recent bij Douwe Egberts. Zwartendijk wees in NRC in 2012 op de voordelen van het ‘old boys network’ waar het bedrijfsleven en dus de B.V. Nederland volgens hem belangrijke vruchten van kan plukken.
De samenwerking met Hans Niks herinnert Zwartendijk zich nog goed, temeer daar Hans een persoonlijke kennis en bijna-vriend was.
Hij geeft uitsluitsel over de veranderingen in de leiding van het onderdeel van Niks bij Ahold: met de ervaren Piet Vink en nieuwkomer Hans Niks vormde Zwartendijk eind jaren zeventig de driehoofdige leiding van Ahold- divisie LIA met ondermeer de levensmiddelenfabrieken, de productiebedrijven, AC-restaurants en vakantieparken.
De Raad van Bestuur, in het bijzonder Hans van Meer, koos vanaf 1980 voor een eenhoofdige leiding van LIA. Dat werd Zwartendijk. Vink kon met pensioen, Niks mocht vertrekken bij Ahold.
Zwartendijk: ‘Ik vond die driehoofdige leiding onprettig, want het was moeilijk om een koers uit te stippelen. Er was geen taakverdeling en je kunt niet met drie generaals een leger leiden. Ook karakters die niet overeenkwamen speelden een rol.’
Winnen met squashen
Niks was een aanstormend talent, maar waarom stootte hij niet door naar de hoogste regionen? ‘Dat had ook te maken met de cultuur van het bedrijf. Hij sloot niet helemaal aan bij die cultuur van Ahold en ik paste er beter. In die hoek ligt het’, aldus Zwartendijk, die voor de feiten verwijst naar Van Meer.
Het karakterverschil met Niks weet hij goed te duiden: ‘Buiten het werk kon ik goed met hem opschieten. Maar zakelijk was dat moeilijker. Hij had andere opvattingen dan ik en ging anders met mensen om. Hans had een meer theoretische aanpak, denk ik.’
Hoe kun je zakelijk problemen hebben en privé niet? Zwartendijk: ‘Zakelijk moet je allerlei besluiten nemen, privé niet. Hooguit hoe laat je gaat sporten en in welk restaurant je gaat eten. Zakelijk heb je discussies: gaan we restaurants, vakantieparken en fabrieken verkopen of niet. Als je elkaar niet kunt overtuigen en niet naar elkaar kunt luisteren, wordt het een beetje moeilijk.’
Ze squashten ook samen. ‘Ik was redelijk goed, maar hij moest en zou mij verslaan. Dat was spannend. Buiten mijn medeweten nam hij lessen en uiteindelijk heeft hij zo zijn best gedaan dat hij me heeft verslagen.’
Paste niet bij familie Heijn
Een curieus detail over fanatisme, ofschoon dat volgens Zwartendijk het gezamenlijke plezier allerminst schaadde. ‘We woonden beide in Blaricum en dat scheelde. Af en toe dronken we koffie of gingen met de vrouwen uit eten.’
Zwartendijk kon het ook goed vinden met de gebroeders Heijn, paste wellicht beter bij de cultuur van Ahold dan de rationele Niks. ‘Een retailer is per definitie een ‘mensenman’. Hans was anders, een hele slimme man die mooie, goede plannen bedacht maar toch wat minder met de mens bezig was. Ik was en ben meer een people-manager.’
Toen Zwartendijk in de Raad van Bestuur van Ahold kwam, volgde Niks hem niet op als baas van LIA. Ook werd Nyks geen functie gegund in de Amerikaanse expansie die Ahold juist begon. Het concern kreeg het advies daartoe notabene van Max Geldens, eerder de baas van Hans Niks bij McKinsey. Terwijl Niks zelf bij McKinsey VNU adviseerde om in de VS uit te breiden, kreeg hij bij Ahold kennelijk geen rol in de Amerika-expansie.
‘Hoe dan ook gelijk krijgen’
Niks nam zelf ontslag bij Ahold, volgens Zwartendijk: ‘omdat hij een andere toekomst wenste te zoeken’. Omdat hij werd gepasseerd? ‘Wellicht heeft dat een rol gespeeld. Zou kunnen.’
Het onderling contact bleef aanvankelijk, maar Zwartendijk heeft hem nu al zeker vijftien jaar niet gezien. ‘We zijn uit elkaar gegroeid.’
Zwartendijk kent Pretium; hij werd op aandringen van Niks lid van het loyaltybedrijf. De media-aandacht, vele rechtszaken en klachten over het bedrijf zijn hem onbekend, zegt hij.
Zwartendijk vat de eigenschappen van Hans Niks als volgt samen:
‘Heel intelligent en een vechter. Als hij een mening heeft, wil hij die te vuur en te zwaard verdedigen. Ik denk dat het moeilijk voor hem is om te verliezen. Hij wil coute que coute gelijk krijgen.
Dat vind ik soms een beetje vermoeiend, want de wereld is niet zwart-wit. Je moet ook de andere kant van het verhaal kunnen begrijpen en je eigen mening bijstellen.’
‘Scherp denker’
Fred Lachotzki, bekend strategieconsultant en voorheen docent aan Nyenrode, werkte van 1971 tot 1984 voor Ahold. Uit die periode kent hij Hans Niks, maar ook al eerder als student op Nyenrode eind jaren ‘60. Niks was van een twee jaar oudere lichting, aldus Lachotzki.
‘We waren redelijk goed bevriend als jonge gezinnen en van de latere periode-VNU ken ik hem uit het circuit van mensen die voor Nederlandse ondernemingen in Amerika werkzaam waren.’
Lachotzki herinnert zich Niks als ‘slim, intelligent, een scherpe denker en heel ambitieus.’ Met die ambities liep het spaak bij Ahold. ’Misschien kon hij daar niet die carrière maken, die hij voor ogen had. In elk geval zag hij grotere mogelijkheden bij VNU, want hij kon naar Amerika en met een Amerikaanse vrouw was dat een mooi perspectief.’
Dat Hans Nyks inmiddels als ondernemer en eigenaar van Pretium Telecom doelwit was van consumentenwoede en heel veel rechtszaken voert, is Lachotzki ontgaan.
*) Deze artikelenserie kwam mede tot stand met steun van het het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten
