Kosten noch moeite zijn gespaard om van de Grote Marktstraat in Den Haag een aantrekkelijke winkelstraat te maken waar auto’s en trams uit verbannen zijn. De hoogwaardigheid van de afwerking staat buiten kijf. Aan de functionaliteit valt nog wel te sleutelen.
Wie begin jaren negentig voor het laatst in de Grote Marktstraat in Den Haag was wacht een verrassing. De door elkaar heen wurmende auto’s, trams, bussen, voetgangers en fietsers zijn verdwenen. Het is leeg op straat. De auto’s en bussen zijn verbannen naar de centrumring en de parkeerroute, en de trams rijden al jaren door de tramtunnel. Het sluitstuk van deze operatie is de definitieve inrichting van de straat zelf naar het ontwerp van Lana Du Croq (duCroq and van Zutphen architects).
De Grote Marktstraat is een gekke straat. Hij is niet organisch gegroeid, maar gemaakt als verkeersdoorbraak in 1912. Door onteigening van een brede strook wilde men een eenduidig beeld langs de straat mogelijk maken. Meer dan 100 jaar later moet je echter constateren dat er zeer verschillende gebouwen zijn gerealiseerd en dat de afmetingen van de straat niet uniform zijn. De Grote Marktstraat kronkelt, versmalt, verwijdt en is nergens hetzelfde.
Bij regen en felle zon
Het plan van Du Croq speelt hier op een slimme manier op in. Door de loper van betonnen terrazzotegels niet van gevel tot gevel te leggen maar als vrijliggend vlak te behandelen krijgt die een heldere vorm. Dat beeld wordt versterkt door het uitgefreesde motief. Helaas spiegelt het materiaal bij regen en felle zon waardoor het gevaarlijk glad lijkt. Langs de randen zijn de overgebleven passtroken opgevuld met de in het centrum van Den Haag gebruikelijke klinkers. Deze stroken maken leidingen toegankelijk en voorkomen gekke aansluitingen van het terrazovlak. Het fietspad ligt, nog net in het vlak van de roze terrazotegels, aan de schaduwkant van de straat. Er blijft zo veel flaneerruimte in de zon over. Verkeersborden, paaltjes, bankjes en afvalbakken zijn zo veel mogelijk verbannen uit het straatbeeld.
De rust die het plan uitstraalt bedriegt. Er is sinds de toekenning van de opdracht aan Du Croq in 2007 hevig strijd over gevoerd. Een korte opsomming: het afsluiten van de straat voor fietsers op drukke momenten (plannetje van gemeente, niet gelukt); het weren van geparkeerde fietsen (lukt soms, als de zes fietscoaches er zijn); het verwijderen van de kiosken uit de straat (is gelukt). De grootste tegenvaller is echter de verloren strijd met de zwaartekracht en de aannemerij.
De kroonluchters die Du Croq bedacht tijdens de selectiefase waren, ook na jaren tekenen, te zwaar om op te hangen. Geen aannemer die er zijn vingers aan wilde branden. Door het ontbreken van die kroonluchters komt haar idee van een ‘balzaal voor de stad’ niet van de grond. De nieuwe verlichting mist massa en is te gelijkmatig over de straat verdeeld. In een balzaal creëert de kroonluchter een centraal dramatisch hoogtepunt. De nieuwe verlichting in de Grote Marktstraat doet dat niet. De lampen zijn op regelmatige afstanden van elkaar opgehangen, op elke gewenste kleur instelbaar en individueel aan te sturen. Dat doet meer denken aan een festivallocatie.
De asymmetrische opzet van de doorsnede is wel geslaagd. Alleen ter hoogte van de Bijenkorf en Hema is de smalle stoep aan de schaduwkant te krap. Zeker ter plekke van een ingang van de tramtunnel maar ook ter hoogte van de beeldengalerij die aan deze kant is gehandhaafd. De beelden waren misschien beter af geweest aan de overkant, in de zon. Daar is ook meer ruimte om deze te bewonderen dan ingeklemd tussen het winkelpubliek en het fietspad.
Subtiele randen
De bezoeker van nu kan zich nauwelijks voorstellen dat er vroeger slechts twee kleine stoepen waren. Het is altijd druk in de Grote Marktstraat. En toch voelt het leeg. Het is iets dat ook bij andere brede autoloze straten opvalt. Eentonigheid in functie levert een armoe in doorsnee op. De straat voelt als (hier weliswaar hoogwaardige) vlakvulling. Het enige hoogteverschil in de Grote Marktstraat zijn de afgeschuinde randen langs het fietspad, ook uitgevoerd in terrazzo. Die rand is dermate subtiel dat voetgangers het vaak niet doorhebben als ze op het fietspad lopen. Diezelfde subtiliteit is terug te zien bij de kruising van de Grote Marktstraat met de Wagenstraat. Hier kruist een grote stroom voetgangers de fietsroute. Normaal gesproken zou deze stroom het doorlopende fietspad oversteken maar de ontwerpers lossen het anders op. Het fietspad komt juist even omhoog tot het niveau van de stoep en verdwijnt zo kort in het terrazo-flaneervlak.
Aanmoediging tot verblijven ontbreekt bijna geheel. Er is in de hele straat geen boom of plant te ontdekken die schaduw of rust kan bieden. Er zijn alleen banken die aansluiten op de ingangen van de tramtunnel en parkeergarage die op verschillende plaatsen in de straat omhoog komen. Ondanks het vrolijke geperforeerde motief nodigen de metalen oversized banken niet uit tot zitten. Ze voelen net zo kil als het terrazzo.
Stevige bodem
Natuurlijk wil je in die leegte je fiets parkeren voor de winkel van je keuze. Het is naïef om te denken dat door het weglaten van voorzieningen voor stalling van de fiets er dan ook geen fietsen worden neergezet – zelfs als je, zoals de gemeente eerder wilde, de fietsroute afsluit op drukke momenten.
Het plan van Du Croq is echter toch een grote verbetering ten opzichte van eerdere – ook de tijdelijke – inrichtingen van de Grote Marktstraat. Het legt een stevige bodem en kan als basis dienen voor kleinere doordachte aanpassingen die de straat menselijker kunnen maken. Bijvoorbeeld door het toevoegen van verblijfselementen en groen. Belangrijk is dat men daarbij niet de hoogwaardige kwaliteit van afwerking loslaat.
Naschrift
Inmiddels is bekend dat de gemeente inderdaad meer groen in de Grote Marktstraat gaat toevoegen. Er komen bomen in verplaatsbare bakken. Evenementen blijven zo mogelijk.
Daarnaast is de discussie over het fietspad nog niet verstomd. Verschillende organisaties hebben laten weten toch voorstander te zijn van een totale afsluiting voor fietsers. Of in ieder geval op drukke momenten de straat af te sluiten. Op dit moment worden daarom alternatieve routes onderzocht. Het meest exotische voorstel is het openstellen van het eerste niveau in de parkeergarage onder de Grote Marktstraat voor fietsers. De kans dat dat gaat gebeuren lijkt echter klein. Dan moet immers de exploitant van de garage worden uitgekocht.
Dit artikel verscheen eerder in tijdschrift Blauwe Kamer / Foto’s: Ossip van Duivenbode
