Job is 29 en besloot, na een ‘pauze’ van ruim tien jaar, opnieuw voor zijn autorijbewijs B te gaan. Omdat hij, weliswaar lang geleden, al wat ervaring had opgedaan, besloot hij voor een spoedcursus te gaan waarin hij in maximaal drie weken zijn rijbewijs op zak kon hebben. ‘Inmiddels zijn we anderhalf jaar en vele duizenden euro’s verder’, aldus Job. Nadat ik in januari 2016 mijn theorie-examen met succes aflegde, begonnen de lessen. Tot mijn spijt wist ik de eerste keer niet te slagen en ook de drie keren daarna liepen teleurstellend voor mij af. Tussen de in totaal vier examens zat één perfecte rit en drie waarbij ik het advies kreeg meer vooruit te denken, situaties beter in te schatten. De controle van het voertuig is nooit een probleem geweest, het was vooral het inschatten van situaties op afstand. Tijdens normale lessen nooit een issue maar bij examens kreeg ik last van de bekende zenuwen. Lichtjes, maar toch ze waren er. Elke keer weer. En dat terwijl ik deze doorgaans nooit heb. Vroeger tijdens mijn schoolexamens niet en later ook nooit bij sollicitatiegesprekken of deadlines op het werk. Het afrijden was er echter een uitzondering op. Faalangst noemen instructeurs het graag, ik hou het liever op ‘te gefocust zijn’.
Met de vele kosten die de examens en de daartussen geplande lessen met zich meebrachten, besloot Job voorlopig een tijdje te stoppen met lessen. Enige tijd later pakte hij het toch weer op, het niet willen accepteren dat het maar niet lukte de zenuwen in bedwang te houden. ‘Begin juli 2017 stond examen nummer vijf in de planning. Een zogeheten BNOR (staats)examen voor cursisten die het de eerste vier keer niet redden. Geen keuze maar een verplichting en ook nog eens 290 euro in plaats van de eerder betaalde 250 euro per (normaal) afgelegd examen ervoor. Bovendien moest de tussentijdse toets, waarbij men van bijzondere verrichtingen kan worden vrijgesteld, opnieuw worden gedaan. Om het zekere voor het onzekere te nemen, boekte ik 9 extra lessen van 50 euro per stuk bij om perfect voorbereid aan de start van het BNOR examen te verschijnen. Een behoorlijk kostenplaatje maar ik wilde wederom niets aan het toeval overlaten. Temeer omdat mijn theorie maar anderhalf jaar geldig was en deze op 11 juli, vier dagen na mijn geplande vijfde examen, zou aflopen. Zou ik die datum voorbij laten gaan dan was praktijkexamen doen niet meer mogelijk, alvorens nogmaals het theorie-examen af te leggen. De rijschool accepteerde in eerste instantie dit gekozen aantal lessen niet en stond erop dat ik er meer boekte, maar dat heb ik geweigerd. Op zo’n school moet natuurlijk ook de kachel kunnen blijven roken maar naar mijn mening heb ik daar, met duizenden uitgegeven euro’s, al meer dan voldoende aan bijgedragen.’
De twee instructeurs waar Job afwisselend mee reed waren uitzonderlijk positief over de rijkunsten van hun leerling. Eén van de docenten: ‘Ik zou Job mijn eigen auto nog toevertrouwen want hij kan met gemak alleen de weg op. Het is echter zaak dat hij tijdens het examen zijn zenuwen in bedwang houdt en geen dingen gaat doen die hij tijdens reguliere lessen ook niet doet. Ik heb er wel vertrouwen in.’ Onderdeel van het BNOR examen is de mogelijkheid om tijdens de rit een pauze van vijf minuten in te lassen en om te vertrekken vanaf een rustige locatie, zonder medecursisten die eveneens examen komen doen. Zodoende kan met het examen op een kalme manier en met een opbeurend gesprek worden aangevangen. Job: ‘Ik merkte dat dit mij goed hielp. De examinatrice was een sociale vrouw die aangaf begrip te hebben voor mijn situatie en geen perfecte rit te verwachten, omdat we altijd mensen blijven. Ze stelde me echt op mijn gemak en als ik al niet zeker was van mijn zaak dan was ik dat nu wel: dit zou een fijn examen worden met een nog fijner resultaat. Dat mocht ook wel. Ik had er genoeg tijd, moeite en vooral geld ingestopt. Een totaalbedrag waar je normaal gesproken een auto voor koopt.’
Stugge houding
De gemoedelijke sfeer in het Van der Valk hotel te Ridderkerk sloeg vlak voor het plaatsnemen in de lesauto echter radicaal om, toen de examinatrice Job om zijn paspoort of Identiteitsbewijs vroeg en hij zich realiseerde deze pardoes te zijn vergeten. Job: ‘Ontzettend stom natuurlijk. De vier keren hiervoor heb ik hem wel bij me gehad maar nu was dat niet het geval. Aan alles was gedacht. Het ingevulde zelfreflectie formulier, het vroeg naar bed gaan de avond ervoor en zelfs de rustgevende pilletjes van Valdispert, wellicht ten overvloede, waren ingenomen. Maar het paspoort lag nog thuis! Toen ik dat de examinatrice in alle schrik vertelde, was haar antwoord dat het dan ophield. Zonder ook maar een seconde na te denken zei ze: ‘Dan kan ik verder niks meer voor je betekenen.’ Ik zal de eerste zijn om toe te geven dat ik het paspoort natuurlijk bij me had moeten hebben en ik zal ook de laatste zijn om te beweren dat het niet in de voorwaarden van het CBR staat omschreven, maar een beetje coulance was wel op zijn plaats geweest.’
Ook rijinstructeur Vincent die alle laatste lessen met Job had gereden ter voorbereiding op het BNOR examen wist niet wat hij hoorde: ‘Job had voldoende gegevens bij zich om aan te tonen dat hij is wie hij is. Bankpasjes, creditcards en zelfs een Ov-abonnement waar zijn naam en pasfoto op staan afgedrukt. Bovendien is hij heel goed te Googlen en kun je op zijn naam tientallen websites en foto’s van en over hem en zijn werk vinden. En dan niet te vergeten ikzelf als instructeur. Ik ken Job goed en kon, als vertegenwoordiger van de ANWB, verklaren dat hij de persoon is die hij beweerde te zijn. Tot slot staat Job ook nog eens in totaal vijf keer geregistreerd in het systeem van CBR dat de examinatrice op een iPad voor zich had liggen. Eén keer als geslaagd theorie cursist en vier keer als gezakt praktijk cursist. Inclusief beoordelingen van die bewuste ritten, werkelijk alles was opgeslagen!’
Het mocht echter niet baten. Ook niet toen Job voorstelde de vijf minuten pauze in het BNOR examen, één van de onderdelen waarvoor je als leerling verplicht extra betaald, te benutten om tijdens het examen zijn paspoort uit huis te halen. Zijn woning lag namelijk op een steenworp afstand van de vertreklocatie die bewuste ochtend. ‘Ik zit nu flink met gebakken peren want mijn theorie is inmiddels verlopen. De hele reden om dit dure traject van nog eens 9 extra lessen en een examen op deze manier en op deze data op poten te zetten viel hiermee in het water. ‘Je hebt deze hele reeks hierdoor voor niks gedaan’, zei mijn instructeur na afloop gefrustreerd. Ik weet dat het tonen van een ID-kaart of paspoort in het leven is geroepen om fraude tegen te gaan, maar als je overduidelijk kunt aantonen de persoon in kwestie te zijn en je laat iemand in een uitzonderlijk geval als dit, waarbij de theorie dreigt te verlopen, geen examen doen, dan schiet je je doel waarvoor de regels in den beginne zijn opgesteld wel een beetje voorbij. In dit land krijgen vluchtelingen met hoogstens een nooddocument nog eerder een sociale huurwoning toegewezen, dan dat een Nederlander die netjes zijn belastingen en alle rekeningen aan zijn rijschool betaald, maar toevallig een document niet bij zich heeft, examen mag doen. Het CBR heeft mij flink teleurgesteld in deze starre en stugge manier van handelen en doet mij eerder denken aan een koude fabriek dan aan een organisatie waar enig begrip en menselijkheid kan worden opgebracht voor een situatie als deze. Je bent een nummertje tussen de vele andere cursisten en omdat de organisatie regelmatig onderbezet is en de vraag voor examens niet aankan, zit er tussen het ene examen en het andere soms wel twee maanden wachttijd. Op die manier voel je je als leerling haast wel verplicht om weer een aantal extra lessen a 50 euro te bestellen om in de tussenliggende periode niet teveel achterop te raken en onvoorbereid aan weer een nieuw examen te beginnen.’
Poging tot restitutie van het examengeld zijn geweigerd en ook een verzoek tot verlenging van zijn theorie zodat er op korte termijn een herkansing kan plaatsvinden is afgewezen. En dat terwijl het CBR in november 2011 na tussenkomst van de Nationale Ombudsman nog wel een vergoeding van 500 euro toewees aan een cursiste die ook haar Identiteitsbewijs niet bij zich had. Een woordvoerder zei destijds: ‘We gaan nadenken over hoe voortaan met dit soort bijzondere situaties om te gaan. En dan te bekijken of we mensen dan een praktische oplossing kunnen bieden, zoals een verschuiving van het examenmoment.’ Zes jaar na dato is er in de praktijk dus nog niets veranderd. Ook administratief medewerkers van de rijschool geven aan er vaak maar moeilijk doorheen te komen bij het CBR en vaker dan gewenst met hen aan de telefoon te hangen.
Job heeft zich inmiddels noodgedwongen aangemeld voor een nieuw theorie-examen en maakt hierbij gebruik van de beruchte ‘Turbo-Theorie’ lessen, waarin leerlingen in één dag tijd worden klaargestoomd voor een examen later die dag. ‘Ik weet dat men daar bij de ANWB en het CBR geen fan van is, maar ook hierbij wil ik het zekere voor het onzekere nemen en dan maar honderd euro uittrekken voor zo’n lesdag. Barendrecht zat op korte termijn vol en dus wijk ik uit naar Den Bosch waar ik geen andere optie zie dan te overnachten in een hotel, zodat ik de volgende dag op tijd in het klaslokaal aanwezig kan zijn. Dat praktijkexamen moet daarna zo snel mogelijk weer worden ingeboekt.’
Juristen van het Nederlands Juridisch Loket hebben op verzoek de situatie van Job bekeken en geconstateerd dat een paspoort weliswaar aanwezig moest zijn, maar dat hem men naar alle redelijkheid en met de geschiedenis die de leerling bij de organisatie heeft, de mogelijkheid had moeten kunnen bieden het document ook na het examen te kunnen tonen. Een beetje menselijkheid was in dit uitzonderlijke te prijzen geweest. Temeer om dat de bewuste examinatrice aangaf de gehele dag in het bewuste hotel aanwezig te zijn. Instructeur Vincent leeft mee met Job en heeft aangeboden zijn best te doen zoveel mogelijk lesuren voor hem vrij te maken, ter voorbereiding op het vijfde examen. Al voelt dat inmiddels meer aan als het zesde.
