“Mijn mama eet meestal alleen sla…”, vertelt een logeetje tijdens het avondeten. “Want van pasta word je dik, daar zitten veel calorieën in.” Het meisje is acht jaar en kijkt me veelbetekenend aan. Ik zie het steeds vaker. Jonge meisjes op de basisschool, die alles weten van voeding, calorieën, vet, etc.
Wat is er aan de hand? Waarom denken zulke jonge meisjes hierover na? Natuurlijk speelt de media een rol met haar nadruk op slank en dun, maar moeders geven zelf ook het verkeerde voorbeeld. Wat doet het met dochters, zo’n sla-etende moeder? Fleur (35, getrouwd en moeder van twee dochters van 4 en 5) groeide op met een moeder die altijd bezig was met haar lijn. Fleur: “Als klein kind had ik het niet zo in de gaten, maar ik wist wel dat mijn moeder zichzelf altijd te dik vond en dat ze regelmatig allerlei diëten uitprobeerde, maaltijdvervangers, speciale dieetpillen… Rond mijn vijfde kreeg ik door dat ze wel erg vaak moest spugen. Bijna dagelijks hoorde ik haar, in het toilet op de bovenverdieping. Ze rook ook vaak een beetje uit haar mond naar ammoniak. Als kind geloofde ik wat ze zei: dat ze zich gewoon niet zo lekker voelde. Ik heb heel lang gedacht dat het normaal was dat grote mensen zo vaak moeten overgeven. Het onderwerp is thuis nog steeds onbespreekbaar, maar ik begrijp ondertussen dat mijn moeder Boulimia Nervosa had.”
Vraatzucht
Boulimia Nervosa, ook wel ‘vraatzucht’ genoemd, is een eetstoornis waarbij overmatig eten gecompenseerd wordt met braken, laxeren of perioden van streng lijnen. Mensen met boulimia eten en compenseren vaak stiekem, en hebben doorgaans een normaal gewicht. De stoornis kan daarom heel lang ongemerkt blijven bestaan. Eric van Furth is directeur van Centrum Eetstoornissen Ursula, een van de grootste en meest gespecialiseerde centra voor de behandeling van eetstoornissen in Nederland. Volgens van Furth heeft ongeveer 1% van de bevolking in Nederland een eetprobleem, variërend van anorexia en boulimia nervosa tot binge eating disorder oftewel eetbuienstoornis. Van Furth: “De grootste groep mensen heeft last van binge eating disorder, het eten van grote hoeveelheden voedsel zonder direct te compenseren door over te geven of laxeermiddelen te slikken zoals bij boulimia nervosa. Bij mensen met dit eetprobleem zie je wel vaak een verstoord eetgedrag zoals overdag vasten, overmatig sporten en/of veelvuldige pogingen tot lijnen.”
Misschien heeft de sla-etende moeder van school daar wel last van? Als 1% van de bevolking een eetprobleem heeft -grofweg 160.000 mensen- dan lopen er vast ook heel veel moeders mee rond. Marieke (25, relatie) is zo’n moeder. Ze heeft een dochter van twee. Marieke: ‘Mijn eetprobleem begon acht jaar geleden. Van de ene op de andere dag besloot ik te gaan lijnen. Nog diezelfde avond at ik een zak chips leeg en voelde me zo schuldig, dat ik mijn vinger in mijn keel stak. Ik ging dit steeds vaker doen en een half jaar later at ik nog nauwelijks en wat ik at, gooide ik er meteen weer uit. Ik was alleen nog maar bezig met afvallen. Soms at ik niet meer dan een mandarijn per dag. Tot ik zwanger raakte. Een ommekeer! Ik droeg immers nieuw leven in me. Ik zocht hulp bij het Riagg en het ging beter. Toch is mijn probleem nooit helemaal weg gegaan. Ik eet wat meer, maar ben nog steeds erg bezig met mijn gewicht en mijn zelfbeeld is nog altijd slecht. Ik merk ook dat ik steeds vaker doorsla en het moeilijk vind om te stoppen met eten. Ik ben als de dood voor een terugval.”
Stiekem overgeven
Ook Anneke (38, single moeder van een dochter van 10) worstelt al bijna twintig jaar met een eetstoornis. Net als Marieke ging het beter toen ze zwanger werd, maar sloop het probleem er toch langzaam weer in. Anneke: “Eigenlijk is het nooit helemaal weg geweest. Het sluimerde altijd op de achtergrond. Ik begon met lijnen op mijn 16e en toen ik op kamers ging, sloeg het door naar boulimia: eetbuien en overgeven. Niemand wist ervan, het was mijn deep dark secret. Tot ik zwanger werd, en hulp zocht in de vorm van een praatgroep. Dat hielp en een aantal jaar ging het beter. Tot de eetbuien er langzaam weer inslopen. Als ik stress had, of moe was, of me verveelde…. Eetbuien zijn mijn uitlaatklep voor alles. In de loop der jaren heb ik heel wat psychologen en therapeuten gezien. Elke nieuwe benadering hielp wat, maar helemaal weg zijn de eetbuien nooit gegaan.”
Volgens Eric van Furth is dit een veel gezien scenario. Van Furth: “Boulimia en Anorexia Nervosa beginnen vaak in de pubertijd. Zonder hulp kunnen deze stoornissen chronische vormen aannemen en doorzetten in het moederschap. Een zwangerschap an sich heeft vaak een positieve uitwerking. We zien ten eerste dat in bijna alle gevallen zwangerschappen bij vrouwen met een eetstoornis goed verlopen. De feutus zorgt goed voor zichzelf. Daarbij geeft een zwangerschap kracht en veel vrouwen zetten alles op alles om de eetstoornis van zich af te schudden. Door het naderende moederschap is de wil om gezond te zijn, extra groot. Helaas is er een groep bij wie dit niet lukt. Zij lijden onder alle veranderingen, tolereren het zwaarder worden met moeite en zullen na de bevalling de strijd met hun lichaam voortzetten. Of we zien, zoals bij Marieke en Anneke, dat het eten een kwetsbare plek blijft. Het gaat dan een periode goed, waarna er toch weer een terugval komt. Dit kan allerlei oorzaken hebben, zoals stress of andere moeilijke omstandigheden.”
Veel moeders die vroeger te maken hadden met een eetprobleem, lopen dus de kans om terug te vallen. Natuurlijk heeft niet iedereen die vaak aan de lijn doet meteen een eetprobleem. Er is een groot grijs gebied tussen ‘normaal’ en ‘ziekelijk’ eetgedrag. Maar feit blijft dat ‘raar’ doen met eten, effect heeft op kinderen. Eric van Furth: “Als het voorbeeldgedrag van ouders niet gelijk is aan het wenselijke gedrag, dus als moeder nooit mee eet, of altijd heel weinig eet, is er een kans dat kinderen dit oppikken en overnemen. Daarnaast speelt ook erfelijkheid een rol bij eetproblemen. In een gezin waar een eetstoornis voorkomt, hebben de kinderen een verhoogde kans.”
Van moeder op dochter
Fleur weet uit ervaring hoe groot de invloed kan zijn van een moeder met raar eetgedrag. Fleur: “Het ‘rare’ was vooral dat de boodschap tweeledig was. Mijn moeder wilde altijd afvallen, maar tegelijkertijd hield ze er een Bourgondische levensstijl op na. We aten elke avond drie gangen,’s middags smeerde ze toastjes en werd de wijn open getrokken, ook als ze zelf aan de lijn deed. Wij moesten maat houden, kregen normale porties en mochten af en toe snoep en chips in het weekend. Maar ondertussen aten en dronken mijn ouders in overvloed. Blijkbaar was het alleen okay om heel veel te snoepen, eten en drinken als je groot was… Mijn zussen en ik hebben allemaal op een andere gereageerd op deze dubbele boodschap. Mijn jongste zusje kreeg boulimia, maar ging er succesvol voor in behandeling. Mijn oudste zus heeft het eetgedrag van mijn moeder overgenomen, zonder het overgeven en dieten. Ze heeft behoorlijk wat overgewicht. Bij mij was de invloed in eerste instantie heel praktisch. Toen ik uit huis ging, kon ik helemaal niet koken. Mijn moeder had ons amper in de keuken gelaten. Ik at elke avond bij de snackbar, kon totaal geen maat houden en kwam kilo’s aan. Na een jaar was ik het zat, ging lijnen en sindsdien heb ik een redelijk stabiel en gezond gewicht. Ik merk wel een kilo erbij, meteen onzekerheid en minderwaardigheidsgevoelens met zich mee brengt. Die extreme reactie, herken ik van mijn moeder. Gelukkig kan ik nu met eten aardig maat houden. Drinken geeft nog wel eens een probleem.”
Niet mis dus, de invloed van raar eetgedrag! Is de immer dietende moeder zich hier wel van bewust? Annemarie in ieder geval wel. Annemarie: “Ik doe heel erg mijn best om het goede voorbeeld te geven. Gelukkig kan ik normaal eten en krijgt mijn dochter aan tafel een gewoon voorbeeld. Toch voel ik me enorm schuldig naar mijn dochter toe. Ik wil een gezonde moeder zijn, en niet eentje die ’s avonds stiekem overgeeft op de wc. Ik ben als de dood dat ze een keer wakker wordt als ik bezig ben. Het ergste scenario? Dat zij zich zorgen maakt om mij! Daarom ga ik binnenkort weer in therapie en hopelijk kom ik er deze keer voor eens en altijd vanaf.” Ook Marieke is zich bewust van het effect op haar dochter. Marieke: “Het is lastig om in te schatten wat kinderen ergens van mee krijgen. Mijn dochter is nog zo klein. Ze begrijpt niet wat er precies aan de hand is, maar heeft meer door dan ik eerst dacht. Laatst voelde ik me heel slecht omdat ik voor mijn gevoel veel te veel had gegeten. Ik moest er van huilen. Mijn dochter kwam naar me toe en sloeg haar armpjes om me heen. Op zo’n moment breekt mijn hart. Een dochter zou haar moeder niet zo moeten zien…”
Focus op wie je bent, niet hoe je eruit ziet
Eric van Furth ziet het veel in de praktijk. Moeders met een eetprobleem, die zich zorgen maken om hun kinderen. Wat kunnen zij doen om ervoor te zorgen dat hun dochters opgroeien zonder dezelfde hang-ups over hun gewicht? Eric van Furth: “Boulimia nervosa en binge eating disorder zijn redelijk makkelijk te verbergen. Een eetbui kun je ‘s avonds hebben buiten het zicht van de kinderen. Anorexia, niet kunnen eten, is een stuk zichtbaarder. Zoals Marieke al aangaf, is het een groot probleem als kinderen zich zorgen maken om hun moeder. Een kind hoort zich bezig te houden met zijn of haar eigen leven, en zich geen zorgen te maken om moeder. Als het toch zover gekomen is, is het extra belangrijk dat moeder hulp zoekt. Zo laat ze namelijk zien dat ze haar probleem serieus neemt en er iets aan wil doen. Het is de enige manier om de zorgen bij kinderen weg te nemen. Een ander probleem dat speelt bij moeders met een eetprobleem, is de enorme focus op uiterlijk die er vaak bij komt kijken. Vaak zijn vrouwen met verstoord eetgedrag extreem bezig met hun lichaam, en wat er niet goed aan is. Het feit dat moeder steeds aan de lijn doet, is al een duidelijke boodschap op zich. Opgroeiende meisjes die zien dat hun moeder niet blij is met haar lichaam, zullen zichzelf ook eerder kritisch bekijken. Het beste is natuurlijk een moeder die goed in haar vel zit, maar heel belangrijk is ook dat ouders laten merken en zeggen dat ze hun dochters waarderen om wie ze zijn en niet hoe ze er uit zien. Zo ontwikkelen meisjes zelfvertrouwen en een gezonde houding ten opzichte van hun lichaam. Het is daarbij het best om de focus te leggen op wie je bent en je gezondheid, in plaats van op uiterlijk en gewicht.”
Fleur kan zich helemaal vinden in dit advies. Fleur: “Ik vond mijn moeder als kind prachtig en begreep niet waarom ze zichzelf altijd zo afkraakte voor de spiegel. Ik vond dat heel naar. Nu ik zelf moeder ben, let ik heel erg op hoe ik me gedraag ten opzichte van kinderen wat betreft uiterlijk en eten. Ik zal nooit zuchten voor de spiegel dat ik er niet uit zie of zeggen dat ik te dik ben, of iemand anders, waar de kinderen bij zijn. Ik ben ook voorzichtig met vrouwenbladen, want ik merkte jaren geleden dat ik vaak een beetje treurig word van al die perfecte vrouwbeelden. Ik probeer vooral de aandacht te vestigen op vrouwen die bekend zijn omdat ze talent hebben, en niet alleen omdat ze mooi zijn. Als ik mijn dochters tijdens hun spel tegen een pop hoor zeggen: ‘Jij mag geen snoepjes meer want dan word je dik!’, dan corrigeer ik dat door te zeggen: ‘Het geeft niet als ze wat dikker wordt, maar het is niet goed voor haar tandjes!’. Ik wil mijn kinderen meegeven dat ik lekker in mijn vel zit, en dat het belangrijker is om je fit en gezond te voelen, dan dun en mooi. Heel cliché misschien, maar ik wil ze leren dat ware schoonheid van binnen zit.”
Meer info
Meer info over Centrum Eetstoornissen Ursula: www.centrumeetstoornissen.nl
Forum voor mensen met een eetprobleem: www.proud2bme.nl
Praatgroepen voor mensen met eetproblemen: www.anonieme-overeters.nl
Meer info: www.nationaalkompas.nl
Er zijn verschillende soorten eetstoornissen zoals anorexia nervosa, boulimia nervosa en binge eating disorder. Uiteindelijk gaan ze allemaal over hetzelfde: over eten en niet eten, over angst om dik te worden, over dwang. Een eetstoornis heeft te maken met een verstoorde en obsessieve manier van omgaan met eten. P een dieper niveau hebben eetstoornissen ook te maken met de manier waarop je omgaat met jezelf, anderen en de wereld om je heen. Vaak heeft het te maken met een negatief zelfbeeld en lichaamsbeeld, met te weinig zelfvertrouwen, onzekerheid, angst, schaamte, schuld en eenzaamheid. Naar schatting lijden ruim 185.000 mensen (excl. diegenen die niet in behandeling zijn) in Nederland aan een eetstoornis.
(bron: www.humanconcern.nl)
Image by mohamed Hassan from Pixabay
