Eén op de twintig vrouwen heeft er last van. Het komt dus vaker voor dan je denkt, misschien heb je er zelf wel mee te maken gehad of één van je vriendinnen. Kans is groot dat je dat niet weet, want in de praktijk blijken vrouwen er onderling zelden over te praten. Pijn bij het vrijen is taboe. Er komt veel schaamte bij kijken. De meeste vrouwen denken namelijk dat het aan hen ligt, dat ze iets fout doen of dat er iets mis is met hun lichaam. Maar niks is minder waar! Pijn bij het vrijen komt heel regelmatig voor, en het is een lichamelijk aandoening. Maar waar hebben we het nu precies over?
Pijn bij het vrijen. In wetenschappelijk kringen ‘dyspareunie’ genoemd, wat letterlijk zoveel betekent als ‘slecht bij elkaar passende bedgenoten’. De definitie omschrijft het als een terugkerende of aanhoudende genitale pijn die samengaat met de coïtus. En dan bedoelen ze alles van schraalheid tot jeuk, irritatie, branderigheid, doffe of scherpe pijn, acuut of chronisch, licht of hevig, aan het begin, tijdens of na de seks, in en rondom de vagina. De meest voorkomende aandoening heet VVS: Vulvair Vestibulitis Syndroom, waarbij de ingang van de vagina geïrriteerd, branderig of schraal is, en het vrijen pijn doet. Aan de buitenkant is VVS niet altijd even goed zichtbaar. Misschien dat de huisarts het daarom vaak slecht kan plaatsen. Feit is in ieder geval dat veel vrouwen met een sussend praatje en een hormonenzalfje naar huis gestuurd worden. Maar pijn bij het vrijen gaat zelden zomaar over, weet Marjo Ramakers, arts/seksuloog NVVS en gespecialiseerd in ‘dyspareunie’. Ze ziet wekelijkse jonge vrouwen – twintigers en dertigers- met dit probleem in haar praktijk. We bespreken een aantal hardnekkige misvattingen over deze pijnlijke kwestie…
Het zit tussen de oren
Mannen kunnen heel onhandig reageren alsof je je aanstelt, de media doet net of iedereen altijd maar de meest wilde seks heeft, en áls je al met je klachten naar de huisarts gaat, krijg je vaak te horen dat er weinig te zien is… Niet zo gek dus, dat je gaat denken dat het tussen je oren zit! Anneke (32) heeft sinds een jaar last van pijn bij het vrijen. Anneke: “Ik ben enorm aan mezelf gaan twijfelen. Is het psychisch? Vroeger had ik nergens last van. Toen kreeg ik vorig jaar een schimmelinfectie. Niks ergs, ik had het wel vaker gehad. Een kuurtje en voilà. Maar sindsdien doet vrijen pijn. Tijdens en erna, dan is mijn vagina heel erg gevoelig. Ik kan dan niet eens een spijkerbroek aan, dat schuurt te veel. Ik dacht eerst dat ik vervroegd in de overgang was, omdat ik ook minder vochtig word tijdens de seks. Maar mijn cyclus is normaal. Ik begrijp er niks van. Volgens mij vriend ‘gebruik’ ik dit als excuus omdat ik geen zin heb om te vrijen. Ik héb ook minder zin. Maar dat komt door die pijn, niet andersom. Toch?”
Marjo: “Dit is een klassiek geval van VVS. De pijn ontstaat bij gemeenschap en blijft bestaan (en wordt erger) doordat vrouwen blijven vrijen, ondanks dat het pijn doet. Vrouwen blijven vaak lang rondlopen met pijnklachten. Of ze gaan naar de huisarts en/of gynaecoloog die niks kan vinden, behalve misschien wat pijnlijke rode plekjes en wat gespannen bekkenbodemspieren. Veel vrouwen denken daarom dat het ‘in hun hoofd zit’, of dat ze zich aanstellen… Vaak begint de gevoeligheid met schimmeltje. Vrijen voelt niet zo prettig, maar het lukt nog wel. Hier gaan de meeste vrouwen de fout in! Ze nemen het signaal van hun lichaam niet serieus. Of ze schamen zich voor het hebben van een schimmeltje, terwijl dit heel normaal is. Hoe het ook zij: ze negeren het onprettige gevoel en blijven het proberen, waardoor de gevoeligheid alleen maar erger wordt en de pijn toeneemt. De zin in vrijen neemt verder af, de angst voor de pijn wordt groter en zo ontstaat een vicieuze cirkel van angst voor pijn, niet kunnen ontspannen, niet opgewonden worden, nog meer pijn, nog meer angst, etc. Meestal leidt dit tot het volledig vermijden van seks. Het is volkomen normaal dat als je zo’n lange tijd pijn en angst hebt, dat dit ook iets ‘tussen je oren‘ doet .”
Het ligt aan mij
Het is ‘des vrouws’ om de hand in eigen boezem te steken. En om de dingen zelf te willen oplossen. Goede eigenschappen maar we slaan wel eens door. Extra lastig is dat we niet makkelijk praten over deze kwestie, want we schamen ons. We praten er niet over met onze partner, en ook niet met vriendinnen. Zonder klankbord trek je al snel verkeerde conclusies. Zoals: ‘Het is mijn schuld,’ of ‘Ik doe het fout’. Mira (35) leed in stilte aan pijn bij het vrijen. Mira: “Sinds een jaar doet het pijn. Ik vond het zo vervelend dat ik het eerst negeerde. Ik schaamde me ervoor. Ik dacht dat er niets mis was met mij, dat ik niet meer van seks kon genieten. Ik voelde me ook schuldig naar mijn man toe, want ik heb steeds minder zin en neem nog maar zelden initiatief. Ik kan me ook helemaal niet meer ontspannen, dus lig als een soort plank in bed. Voel ik me ook weer schuldig over. Ik wil dit probleem graag oplossen, maar ik weet niet hoe. Het wordt alleen maar erger…”
Marjo: “Alle vrouwen die met ‘pijn bij het vrijen’-klachten bij mij komen, denken stuk voor stuk dat het aan hen ligt. Ze voelen zich allemaal schuldig. Vaak laten ze hun vriend of man thuis en komen ze alleen naar mijn spreekuur met het idee: ik ga dit probleem even ‘fiksen’. Maar pijn bij het vrijen is een probleem van beide partners. Vrijen doe je immers samen: zonder zijn piemel heb jij geen pijn… Beide partners hebben bijgedragen aan het probleem, en beide kunnen bijdragen aan verbetering. Zij moet (beter) leren luisteren naar de signalen van haar lichaam. En haar grenzen aangeven: ‘nee’ zeggen als het niet goed voelt. Ook als vrouwen geen pijn hebben, voelen ze zich vaak verplicht om te vrijen als hun partner dat wil. Vrijen als je eigenlijk geen zin hebt en niet opgewonden bent, kan pijnklachten in de hand werken. ‘Geen coïtus’ is trouwens wat anders dan ‘niet vrijen’. Ook zonder penetratie kan je opwindende seks hebben… Hij moet ondertussen haar pijnklachten serieus nemen, ‘nee’ leren accepteren en niet aandringen. Hij moet niet verwachten dat zij pats boem zin heeft als hij dat heeft. Vrouwen en mannen zitten nu eenmaal anders in elkaar.”
Ik ben te nauw geschapen
We hebben er allemaal wel eens van gehoord. Die vriendin (van die vriendin) die een vriendje had met zo’n grote piemel, dat vrijen te veel pijn deed. Maar dit is echt uitzondering! Gemiddeld is een penis in erectie tussen de 12 en 17 centimeter lang en heeft hij een omtrek van 13 centimeter. Ook een wat groter exemplaar, past prima in je vagina. Er kan zelfs en baby doorheen! Al doen we dat niet dagelijks voor de lol natuurlijk. Een piemel daarentegen, willen we wel wat vaker. Voor Karina (23 jaar) is het echter geen lolletje. Karina: “Pijn is natuurlijk een relatief begrip. Het gáát wel, maar prettig is anders. Vooral het begin is lastig. Ik praat er met niemand over. Ik schaam me ervoor, het is immers niet normaal. Seks hoort toch lekker te zijn? Soms is het ook lekker. Als we er echt de tijd voor nemen en ik heel opgewonden ben. Dan gaat het makkelijker. Maar meestal doet het een beetje pijn en ik heb het gevoel dat het alleen maar erger wordt. Ik krijg steeds minder zin om te vrijen… Ben ik te nauw geschapen? ”
Marjo: “Als de vrouw erg nauw geschapen is en de man erg groot, kan dat soms leiden tot pijn. Maar dit komt zelden voor. Het lijkt erop dat Karina zich niet goed genoeg kan ontspannen. Dit heeft te maken met de bekkenbodemspier. Als je met een vinger naar binnen gaat, voel je de deze spier. Hij ligt onderin rondom de opening van de vagina als een kringspier en kan ervoor zorgen dat penetratie lastig gaat. Om iets toe te laten in de vagina moet je als vrouw deze vaginale kringspier durven en kunnen ontspannen. Er hoeft niets ‘opgerekt’ te worden. De spier geeft mee en maakt vanzelf ruimte voor de penis, maar bijvoorbeeld ook voor een tampon of vinger. De vagina lijkt in die zin op de mondholte. De schaamlippen sluiten de vagina af en de lippen sluiten de mond. De wangen liggen ontspannen net als de vaginawanden. Het verschil is dat je de mond helemaal open kunt doen, de vagina niet. De vraag is nu natuurlijk: hoe leer je (beter) ontspannen? Het begint bij bewustwording. Hoe werkt de bekkenbodemspier? Ook belangrijk is de focus van penetratie afhalen. Dus ook hier geldt: ga vrijen op andere ,manieren, wees creatief. Zo breng je rust terug in de slaapkamer. Zij kan zich weer (leren) ontspannen, en vandaar uit kunnen jullie verder samen werken aan verbetering.”
Ik kan me niet ontspannen
Om lekker te kunnen vrijen, moet je zin hebben, opgewonden zijn en kunnen ontspannen. Ontspannen is belangrijk omdat de bekkenbodemspieren rondom de ingang van je vagina anders in de weg blijven zitten. Bij extreem gespannen spieren, is geslachtsgemeenschap (bijna) onmogelijk. Maria (26) heeft er last van. Maria: “Vanaf het begin deed vrijen pijn. Het leek wel alsof we fysiek niet goed bij elkaar pasten. Ik kreeg altijd sterke afscheiding na het vrijen, en een prikkelig, kriebelig gevoel. In het begin dacht ik: dat gaat wel over. Ik besteedde er zo min mogelijk aandacht aan. Maar het werd steeds erger en nu doet het al pijn als hij me vingert. Tegenwoordig word ik al zenuwachtig als ik weet dat hij wil vrijen. Ik ben bang dat het niet gaat lukken of dat het pijn doet, en kan me dan helemaal niet meer ontspannen. Als mijn vriend me heel uitgebreid masseert, lukt het soms wel. Maar vaak doet het gewoonweg té veel pijn. Mijn vriend denkt dat ik vaginistisch ben.”
Marjo: “Bij vaginisme trekken de bekkenbodemspieren rondom de vagina ongewild samen. Het verkrampen begint al zodra een penis, vinger of een ander voorwerp zoals een tampon, maar in de buurt van de vagina komt. Bij vaginisme is geen sprake van pijn. Je zou het kunnen omschrijven als extreme penetratie-angst. Penetratie lukt helemaal niet, en dat is vooral een kwestie van niet kunnen ontspannen. In dit geval heeft Maria angst ontwikkeld voor penetratie, omdat gemeenschap pijn doet. Ze is dus niet vaginistisch, maar reageert vaginistisch: ze vermijdt penetratie omdat het pijn doet. Maar penetratie kán wel. Het lijkt erop dat Maria haar bekkenbodemspieren teveel spant, en daarbij de huid van de vulva geïrriteerd is geraakt door eerdere pogingen. Wederom een klassiek beeld van VVS. Stap 1: rust en ontspanning. En dat valt te leren, eventueel met behulp van een seksuoloog.”
Meer informatie
Heb jij last van pijn bij het vrijen en gaat het niet over? Op de website van de NVVS kun je een geregistreerde seksuoloog vinden. www.nvvs.info
www.vulvapoli.nl kun je terecht voor gespecialiseerde hulp bij langdurige vulvaire (vaginale) klachten.
Eerste hulp bij ‘pijn bij het vrijen’: rust&ontspanning!
Inzicht krijgen in de vicieuze cirkel van gevoeligheid, negeren van de pijn, meer pijn, angst voor pijn, vermijden etc. Heel belangrijk hierbij: het is een probleem van jullie allebei!
Desensitiseren: rust nemen en vulva verzorgen met vette crème.
Onderzoek wat jullie ondertussen wel kunnen doen. Vrijen is meer dan alleen coïtus!
Wordt het niet beter? Zoek hulp bij een seksuoloog!
Feiten& Fabels over pijn bij het vrijen.
*Vaginale spoelingen om de vagina in betere conditie te brengen: onzin! Het geeft vaak alleen maar meer irritatie. Heb je het idee dat de zuurgraad niet helemaal klopt? Breng dan een tampon met yoghurt in, dat kan helpen.
VVS komt vooral voor bij twintigers en dertigers die nog geen kinderen hebben.
VVS: vulvaire vestibulitis syndroom : branderige pijn aan de ingang van de vagina.
Strakke kleding, fietsen, paardrijden etc kunnen klachten van VVS verergeren.
VVS ontwikkelt zich meestal een periode van ongeveer een half jaar.
Een belangrijke factor bij ‘pijn bij het vrijen’ is slechte communicatie. Erover praten dus. Met je partner, vriendinnen, huisrats of seksuoloog. Marjo: “Vaak denken vrouwen dat zij de enige zijn die rondlopen met dit probleem…”
Meestal zit de pijn bij de ingang van de vagina, de vulva. Maar de pijn kan ook dieper zitten, achterin de vagina. In dat geval zou er ook sprake kunnen zijn van ontstekingen of een andere afwijking in het bekken, de baarmoeder, of de dikke darm.
Voorkomen is beter. Wat kunnen we preventief doen?
Marjo: “Alleen vrijen als je (1) zin hebt, (2) opgewonden bent en (3) ontspannen. Dat klinkt logisch maar heel vaak vrijen vrouwen toch, zonder die basis voorwaarden. Dat is vragen om (meer) pijn. Realiseer je dat een man zijn pijnlijke piemel niet snel ergens in zal steken. Waarom zou jij dan wel ‘de tanden op elkaar’ doen?”
Tip van Marjo: Benader seks als eten. Eet geen dingen die je niet wil, tenzij je uitgenodigd wordt om het te proberen. Vraag jezelf altijd af: voelt het plezierig, is het veilig en wil ik dit?
Brochure
Op de website van Rutgers WPF kenniscentrum seksualiteit kun je voor 0.50 cent een brochure downloaden over pijn bij het vrijen. Deze brochure vertelt wat de mogelijke oorzaken en behandelingen zijn, en geeft tips en n oefeningen om zelf of samen met een partner te doen. www.rutgerswpf.nl
Lezen
Weten hoe het er in de praktijk van de seksuoloog aan toe gaat? Marjo Ramakers is co-auteur van het boekje ‘Seks uit de Praktijk’. Een toegankelijk boekje over alledaagse en veelvoorkomende problemen in de slaapkamer, waaronder ook ‘pijn bij het vrijen’.
Last van VVS? Dit zijn de symptomen:
de huid van de vagina-ingang is overgevoelig (hypersensitief)
de spieren rondom de ingang van de vagina zijn gespannen (overactief)
je hebt minder zin in seks en wordt minder opgewonden
