Wagner componeerde 15 uur muziek voor de Ring, Stockhausen produceerde in 26 jaar 30 uur voor zijn operacyclus Licht. Richard liet een speciaal theater bouwen voor zijn heidense saga, Karlheinz had vorige eeuw veel meer dan één operahuis in gedachten: helikopters, optochten, 15 camera’s, tientallen LED-schermen, mega-orkesten. In Licht staan de zeven dagen van de week centraal, daarbinnen speelt zich een (onbegrijpelijk) verhaal af tussen de engelen Michael en Lucifer en de oermoeder Eva. Lang werd gedacht dat Stockhausens werk onuitvoerbaar was, maar regisseur Pierre Audi koesterde al toen hij directeur van het Holland Festival werd, de droom om dit toch te doen. Uiteindelijk is Audi naar Avignon vertrokken, maar kon hij deze zomer na jarenlange voorbereidingen zien hoe de grootste selectie ooit uit Licht eruitziet in de Amsterdamse Gashouder.
Waarom dit gigantische project? ‘Stockhausen staat met zijn hoofd in de wolken, met zijn beide benen op de grond en houdt zijn hand op ons hart,’ zegt Audi erover. De regisseur heeft een selectie gemaakt, die de als los zand aan elkaar hangende onderdelen een schijn van samenhang geeft. ‘Niets heeft echt een duidelijk begin of einde. De muziek is er ineens, en is ineens weer verdwenen. Ik heb de delen een begin en een eind gegeven.’
De toeschouwer moet flink aan de bak in deze cyclus. Gelukkig opende elk dagdeel met een video van kinderen die al knippend en plakkend uitleggen hoe het verhaal van die dag eruit ziet. Iets met engelen die ruzie krijgen, een wereldparlement over de liefde, een soort rattenvanger van Hamelen… ‘Een ontplofte fantasie’, vat een jongetje de cyclus verrassend doeltreffend samen. Een galactische ontploffing in een Gashouder, die door decor- en lichtontwerper Urs Schönebaum in een Stockhausen-cave was omgebouwd.
Drie dagen muziek: dat valt niet samen te vatten in een artikel. Een van de vele hoogtepunten was het Wereldparlement dat over de liefde zong. Sowieso blinkt Stockhausen uit in meerstemmige liederen, hoe atonaal ook. Hier gaat het over hoe wij de wereld en de liefde kunnen en moeten omhelzen. Aan het eind wordt de dirigent weggeroepen, omdat zijn auto is weggesleept. Zelfs in Licht is plaats voor humor.
Het Nationaal Kinderkoor, aangevuld met andere jeugdige zangers, kwam zeer goed voor de dag in Mädchenprozession (meisjesprocessie) en Evas Lied. Geen kinderachtige zangpartijen, die ze uit hun hoofd ten gehore brachten. Het begint met een binnenkomst van tienermeisjes in communiejurken. Dan nemen jongens het over met een fluitiste. Samen doen ze iets onnavolgbaars met wat mogelijk een meters groot maagdenvlies is. Uiteindelijk loopt de fluitiste als een rattenvanger van Hamelen de zaal uit, de kinderen zingend achter haar aan. Onvergetelijk.
Missers zijn er ook. Het helikopterkwartet is een van Stockhausens populairste composities en zeker de meest spectaculaire. Vier leden van een strijkkwartet stappen elk afzonderlijk in een helicopter. Die vier vliegen afzonderlijk over Amsterdam, terwijl de strijkers Stockhausen spelen en live in de zaal via camera’s te zien en te horen zijn. De muziek is vintage Stockhausen, maar alle poeha levert weinig extra op. Dan kun je beter de dit jaar op het festival vertoonde documentaire van Frank Scheffer bekijken. Daarin is de dan nog levende Karlheinz (1928-2007) zelf aan het woord tijdens de wereldpremière van het kwartet vanuit de Gashouder in 1995. Goed is te zien hoe Stockhausen alle details controleert, van de uitvoering, de kleur van de overhemden tot de route van de helikopters. Een onmogelijke perfectionist.
Andere onderdelen gingen veel te lang door. Zo megalomaan als de opzet is van Licht, zo overdadig zijn ook sommige onderdelen. De componist blonk niet erg uit in het adagio ‘meer is minder’. Er hadden wel wat zwakke stukken geschrapt mogen worden.
Uiteindelijk werd dit een unieke gebeurtenis, die je maar één keer in je leven meemaakt. Je drie dagen lang onderdompelen in de Stockhausen-kosmos is een afscheidscadeau van Pierre Audi aan de stad waar hij grote roem verwierf. Dit kun je ook alleen maar live ondergaan. Audi hierover in de Trouw: ‘Het is geen goed idee om naar opnames van deze composities te luisteren of te kijken. Dan mis je de helft. Je moet er middenin zitten om het volledig te kunnen ervaren. Stockhausens muziek klopt totaal als je erin duikt.’
www.Holland.festival.nl
