Het duurde even voor overheden omwaren: het coronavirus is niet zomaar een griepje en behoeft ingrijpende maatregelen – als we niet willen dat onze medische voorzieningen helemaal onderuitgaan. Daarna volgden de burgers, die langzaam doorkregen dat ze het virus niet alleen konden oplopen, maar vooral ook ongemerkt doorgeven, waardoor ze indirect verantwoordelijk zouden zijn voor iemands lijden en dood.
Nog kost dat laatste wat moeite. Waar in Italië en Spanje burgers elkaar vanaf de veilige afstand van hun balkons toezingen, gaan in Nederland mensen nog massaal naar bouwmarkten, tuincentra, strand en park. Of sporten met z’n allen op een kluitje. Nog niet iedereen is bereid de overheid en haar waarschuwingen zomaar te vertrouwen.
Natuurmonumenten kwam zelfs met een waarschuwing: “Onze natuurgebieden worden overspoeld met duizenden bezoekers. Dit is niet meer verantwoord! Dringend verzoek om naar huis te gaan of thuis te blijven. Ga niet de natuur in vandaag!”. Bezorgde burgers vroegen ook om dit jaar de bloeiende bomen in de Japanse tuin in Amstelveen niet te bezoeken nadat het daar ook storm had gelopen.
Verzet
En dan gaat het om vreedzaam verzet van burgers die al jaren gewend zijn aan de werking van een democratie. Moet je eens kijken in landen waar verzet ingebakken zit, bijvoorbeeld na jaren van dictatuur. Zoals in Iraaks Koerdistan. Daar lapten mensen het uitgaansverbod aan hun laars om toch met elkaar te gaan picknicken, want daar is het zo rond de Nowruz(nieuwjaar)-viering van 21 maart de tijd voor. De politie trad soms hard op, maar omdat het er zoveel waren kon ze weinig anders doen dan rijbewijzen innemen. En dat zal velen er niet van weerhouden hebben toch weer in de auto te stappen om opnieuw met familie en vrienden te gaan picknicken.
Dat komt ook, omdat de Koerden die vieringen door de jaren heen juist hebben aangegrepen om zich tegen regimes te verzetten. Ik herinner me dat uit Syrisch Koerdistan, van voor de burgeroorlog. Het feest van het verzet, met kampvuren, dans en muziek. Nooit werd het overgeslagen, ook al waren de vieringen verboden en de straffen niet mis.
Daarom begrijp ik ze wel, die Koerden die er toch op uitgaan. Dat verzet zit in de genen. Tegelijkertijd is toch ergens de boodschap nog niet doorgedrongen. Deze keer is de overheid niet de vijand, en dit verzet is niet alleen gevaarlijk voor henzelf, maar ook voor al die mensen om hen heen. Want ondanks een dag of tien van uitgaansverboden, komen er nog steeds dagelijks coronagevallen bij.
Overtuiging
Is het domheid, ongeletterdheid of gebrek aan informatie? Ik denk dat het vooral een kwestie is van je overtuiging boven die van de overheid plaatsen. Zoals je dat in dit kader ook ziet bij strenggelovigen. Veel kerken hebben op zondag nog een tijdje volgezeten terwijl het virus al rondwaarde, net als het te lang duurde voordat de moskeeën de deuren sloten voor het vrijdaggebed. Dat verplaatste zich toen eerst ook nog even naar buiten, waar de mannen zij aan zij in gebed gingen en elkaar besmetten.
Een deel van de besmettingen uit het prille begin in Zuid-Korea komen door een sekte die meende dat het geloof het virus zou overwinnen. Die overtuiging beperkt zich niet tot die sekte. Zo was er ook het commentaar in het Reformatorisch Dagblad met het idee voor een massale bijeenkomst op een biddag voor corona. Want: ‘niet corona heerst, maar God regeert’.
In de Verenigde Staten circuleren onder witte evangelisten zelfs geruchten dat met het coronavirus het einde der tijden nabij is, en dat Trump de nieuwe messias is.
Video’s van imams die min of meer hetzelfde verklaren, zijn er legio. Waar dat toe leidt zie je in Irak, waar het seizoen is begonnen voor sjiitische ceremonies en gelovigen naar heilige plaatsen lopen. Ondanks een uitgaansverbod gaan vele duizenden op pad naar het sjiitische heiligdom van Khademija (in Bagdad). Onderweg wordt hen als altijd voedsel aangeboden. Een gelovige pakt de lepel, eet, zet die dan terug in de bakken met voedsel en de volgende stopt hem weer in zijn mond. Roll on corona!
Dilemma
De Iraakse overheid heeft een dilemma wat te doen tegen zo’n grootscheepse overtreding van het uitgaansverbod. Onder dictator Saddam Hoessein waren deze massale ceremonies verboden. Nu zijn regering en parlement gebaseerd op religie en etniciteit, waarbij de sjiitische meerderheid de macht heeft. Als dan ook nog de hoogste sjiitische autoriteit de gelovigen wel waarschuwt zich te beschermen tegen het virus maar niet verbiedt om de heilige plaatsen te bezoeken, wat moet je dan als overheid?
Nog steeds staat religie voor veel mensen boven een regering. Het is immers de religie die hen aan elkaar bindt, troost biedt, en regels geeft voor het leven. Regeringen veranderen, religie blijft. Op het geloof kan je bouwen, je kunt erop vertrouwen – van een overheid weet je dat niet echt. In Irak is dat maar al te duidelijk met de enorme corruptie naast enorme armoede. Wie vaak slecht is behandeld door de overheid, gaat liever af op de religieuze leiders.
Dat geldt ook in andere landen in het Midden-Oosten. Het wantrouwen in de regering versterkt de macht van de religieuze leiders. In tijden van een ziekte als het coronavirus levert dat grote risico’s op. Want die leiders hebben vaak politieke belangen die zwaarder wegen dan de gezondheid van de gemeenschap.
Troost
Dat is van alle tijden: bij angst zoeken mensen troost in het geloof. Ze wantrouwen autoriteiten en vertrouwen op eeuwenoude religieuze regels – ook al vertalen hun geestelijken die niet altijd op de juiste manier. Kruistochten tegen ongelovigen, het verbranden van heksen, het houden van slaven – zal ik nog even doorgaan?
Toch is in deze tijden van corona alle verzet tegen overheidsmaatregelen die bedoeld zijn om het virus te bestrijden onaanvaardbaar. Van wie en om welke reden dan ook. Want dan wint het virus.
Met het gevolg dat de gezondheidszorg zowel als onze samenlevingen totaal ontwricht raken. Wat autocratische regimes alle mogelijkheden geeft om tegenstanders als zondebokken te elimineren en de bevolking te onderdrukken. En geestelijke leiders om te voeden op de angst, en schijnveiligheid te bieden. Verzet is voor velen van ons net zo natuurlijk als ademen. Het coronavirus dwingt ons echter om ook wat dat betreft even de adem in te houden.
