Die Koerdische ondernemer die in 2016 zijn restaurant waar hij op de grill geroosterde baars verkocht Trump Fish noemde, zal inmiddels wel van die naam afwillen. De vreugde over de nieuwe Republikeinse president die zoveel beter voor de Koerden zou zijn dan de Democraat Obama, is immers allang verdwenen. Donald Trump had gezegd dat hij ‘een grote fan van de Koerden was’. Maar daar was weinig van gebleken.
Koerden hoopten dat Donald Trump hun belangrijke rol bij de strijd tegen de islamitische terreurgroep ISIS zou belonen door hun streven naar onafhankelijkheid te steunen. Maar toen ze in september 2017, nadat ISIS uit een deel van Irak was verjaagd, een referendum wilden houden over onafhankelijkheid van Bagdad, raadden de Amerikanen dat ten zeerste af. Toenmalig president Massoud Barzani zette het toch door, en Trump trok zijn handen van hem af. Dat leidde binnen een maand tot het verlies van Kirkuk. De Iraakse oliestad die de Koerden zien als hun Juweel in de Kroon is nu weer onder Iraaks bewind.
Ze voelden zich in de steek gelaten. De relatie met de Amerikanen is immers al decennia oud: de steun voor de no-fly-zone betekende in 1991 het begin voor hun semiautonome regio. In de jaren negentig waren er vanaf Koerdisch gebied infiltratie-acties gericht tegen Saddam Hoessein. Toen kwamen de invasie van 2003 en de nieuwe grondwet van 2005 waarin de Koerden een belangrijke stem hadden. In december 2003 mochten de Koerden Saddam Hoessein arresteren in zijn hol onder de grond. En vanaf 2014 was er de militaire samenwerking waarbij Koerdische peshmergastrijders training kregen om een rol te spelen in de strijd tegen ISIS.
Bitterheid
En nu viel die steun zomaar weg? Er was bitterheid in Erbil, het Koerdische regeringscentrum. Veel Koerden zagen hun vergissing nu in. Oké, Barak Obama had weliswaar de Amerikaanse bemoeienis met Irak willen verminderen door de Amerikaanse troepen eind 2011 terug te trekken. En daarmee Al-Qaida en ISIS de wind in de zeilen gegeven. Ook hij had de Koerden geen eigen staat gegund. Maar hij had hen nooit zo in de steek gelaten als Trump.
Dat verklaart deels de opgeluchte en verheugde reacties op de verkiezingsuitslag van vrijwel alle Koerdische leiders, aan de verschillende zijden van het politieke spectrum. Biden had de manier waarop Trump de Koerden had laten vallen immers scherp afgekeurd. En ze kennen hem goed, van zijn tijd in de Senaat en als vicepresident. Vicepremier Qubad Talabani twitterde dat Amerikaanse VP’s altijd zeer betrokken zijn geweest bij de Amerikaans-Iraakse politiek, zoals Biden voorheen. “We hopen dat Harris dat ook zal zijn.”
Dezer dagen dook er een foto op die een illustratie is van die jarenlange nauwe banden. Van het Koerdische parlement in 2001 – twee jaar voordat de Amerikaanse invasie een einde zou maken aan Saddams bewind. Op de voorste banken zit Joe Biden, naast de huidige Iraakse president Barham Salih, toen een van de leiders van Koerdistans tweede partij, de PUK. Geen wonder dat Salih Bidens verkiezing nu verwelkomt door hem “een vriend en een vertrouwd partner bij het doel een beter Irak te bouwen” te noemen.
Respect
Biden leidde toen de Commissie voor Buitenlandse Zaken in de Amerikaanse Senaat. In het Koerdische parlement hield hij een toespraak waarin hij opriep dit parlement te respecteren als Koerdistans belangrijkste democratische institutie. En hetzelfde te doen met de integriteit van Irak. Dat was aan dovenmansoren gericht, zo zou blijken. In 2015 werd de parlementsvoorzitter maandenlang de toegang tot Erbil ontzegd. En in 2017 stelde de president zijn onderdanen voor Irak te verlaten.
Er is ook een filmpje dat op Twitter rondgaat, waar Biden, op dat moment Obama’s vicepresident, de toenmalige Koerdische president Massoud Barzani en diens rechterhand en minister van buitenlandse zaken Falah Mustafa hartelijk omhelst. “I am president Barzani’s good friend,” zegt hij tegen een Koerdische diplomaat die er wat bedremmeld bij staat.
Wat de Koerden ook van Biden verwachten – hij zal niet veel voor hen kunnen doen als ze geen einde maken aan de steeds maar toenemende interne verdeeldheid. Die komt dezer dagen vooral naar buiten door de aanhoudende Turkse aanvallen op strijders van de PKK – die door Barzani’s KDP-politici met zoveel woorden worden ondersteund.
Wellicht kan een hardere Amerikaanse opstelling een einde maken aan de sluipende Turkse bezetting van het noorden van de Koerdische Regio. Het excuus daarvoor is dat de PKK van hieruit aanvallen op Turks grondgebied uitvoert. Want Biden zal de Turkse president Erdogan zeker de cart blanche afnemen die Trump hem gaf voor zijn buitenlandse militaire acties. De Koerden zouden het wegvallen van die strijd kunnen oppakken als stimulans voor onderlinge eenheid.
Opdeling
Dankzij al die jaren van bemoeienis met Irak kent de nieuwgekozen president het land goed. Hij staat er echter vooral bekend om zijn voorstel uit 2006, toen de burgeroorlog tussen soennieten en sjiieten in Bagdad in volle gang was. Hij stelde voor om het land op te delen in drie regio’s. Een Koerdische, die tot op heden de enige regio binnen de Iraakse staat is gebleven, een sjiitische en een soennitische. Het plan had zelfs een kaart, die steeds weer opdook. Er werd vooral schande van gesproken. Buiten Koerdistan althans.
Wat Biden daarmee voorstelde was in feite een gedecentraliseerde regering, om een oplossing te bieden voor de strijd die tot op heden voortduurt. Na 2003 was de macht gelegd bij de vroegere slachtoffers van het regime, de sjiitische meerderheid. Daardoor voelden de soennieten zich steeds meer gemarginaliseerd. Dat leidde uiteindelijk tot de komst van ISIS, dat soennieten aanvankelijk aanzagen voor hun langverwachte soennitische revolutie.
Sindsdien hebben verschillende grotendeels soennitische provincies verzoeken gedaan om aanspraak te mogen maken op de status van regio. Sjiitische premiers negeerden dat of wezen het af. Net als die van sjiitische regio’s rond Najaf en Basra overigens. Gezien de toegenomen segregatie van Irak lijkt Bidens plan veertien jaar echter helemaal niet meer zo exotisch. Soennieten meer zeggenschap geven over hun eigen bestuur lijkt inmiddels zo ongeveer de enige werkbare oplossing om een einde te maken aan hun gevoelens van achterstelling, frustratie en wantrouwen.
Slikken
De Iraakse premier Mustafa Kadhimi moest duidelijk even slikken toen Bidens overwinning bekend werd. Hij is in augustus nog in Washington geweest om de banden met Trump aan te halen. Hij heeft de VS hard nodig als tegenhanger voor de enorme invloed van Iran. De verwachting is dat Biden Trumps harde standpunt jegens Teheran niet zal overnemen, die met sancties en dreigementen de Iraanse macht over de grenzen probeerde in te dammen. Biden heeft aangekondigd juist te willen streven naar detente.
Pro-Iraanse groepen in Irak verheugen zich dan ook over het vertrek van Trump. Die was immers verantwoordelijk voor de droneaanval waarbij in januari in Bagdad de Iraanse generaal Soleimani en de Iraakse militieleider Al-Muhandis omkwamen. Diens zeer pro-Iraanse groep Kataib al-Hezbollah sprak de hoop uit de Biden de crisis zal beëindigen (die ze zelf gaande houdt met raketaanvallen op Amerikaanse doelen in Irak). En belangrijker nog: alle Amerikaanse troepen uit Irak zal terugroepen.
Dat laatste lijkt niet realistisch. Biden heeft als vicepresident het effect gezien toen Obama dat in 2011 deed, en dat zal hij niet willen herhalen. Want dat leidde tot een sterker Al-Qaida en uiteindelijk tot de opkomst van ISIS. Negen jaar later is de onvrede onder soennieten bepaald niet weggenomen. Daar staan de tientallen sjiitische milities tegenover die na de strijd tegen ISIS werkloos zijn geraakt maar zich niet laten opheffen. Kathami probeert naarstig om hun macht terug te dringen, en de wetteloosheid die ze veroorzaken tegen te gaan – en heeft daarbij alle steun nodig uit Washington. Daarbij rekende hij op Trump.
Over Biden is hij onzeker. Positief is, dat die naar alle waarschijnlijkheid al evenmin het aangekondigde vertrek van de Amerikaanse ambassade uit Bagdad zal uitvoeren. Of hij met een detente voor Iran echter ook het pro-Iraanse sjiitische verzet kan breken en de raketaanvallen beëindigen, is de vraag.
Oude vriend
Hoe dubbelzinnig de situatie is verwoordde een Iraakse blogger tegenover persbureau AFP. “Die politici, die de Verenigde Staten ‘duivels’ noemen en ‘Dood aan Amerika’ roepen, feliciteerden Biden met het winnen van de presidentsverkiezingen – alsof een oude vriend heeft gewonnen.”
Biden als ieders oude vriend, die in Irak Trumps puin komt ruimen.
