Leuk en spannend om voor het eerst te mogen stemmen is een veel gehoorde reactie van de ruim honderddertig kiezers in de leeftijd 18 t/m 21 jaar die mijn enquête de afgelopen tijd invulden. ‘Superbelangrijk ook’, zegt de achttienjarige student Merle. Maar het blijkt wel lastig om een goede keuze in het stemhokje te gaan maken en de stemwijzers bieden niet altijd uitkomst. Bijkomend dilemma is de coronacrisis: in hoeverre laten jongeren die meewegen bij het bepalen van hun stem? En wat is de rol van hun ouders bij het kiezen?
Het CBS becijferde dat er op 17 maart 805.585 kiesgerechtigde jongeren zijn. Op basis van de kiesdeler van de vorige landelijke verkiezingen is deze groep goed voor ruim 11 van de 150 Kamerzetels. Tenminste, als zij daadwerkelijk hun stem gaan uitbrengen. Volgens de enquête-uitslag is 91% dat van plan. Maar uit de veel lagere opkomstcijfers van vorige verkiezingen weten we dat de intentie om te komen niet hetzelfde is als de daadwerkelijke opkomst. In 2017 ging slechts tweederde van de jongeren stemmen, wat ruim onder de landelijke opkomst van 81% lag.
De zwevende helft
De winst die partijen kunnen halen in de campagne gericht op jongeren, is niettemin aanzienlijk; bijna de helft van deze jonge kiezers geeft aan dat ze nog niet weten op welke partij ze gaan stemmen. In hun zoektocht de komende tijd laten zij zich leiden door inhoudelijke thema’s. Klimaat en onderwijs scoren daarbij hoog. Driekwart van de jongeren zegt dat het coronabeleid geen invloed heeft op hun stemkeuze. Zij laten zich zowel niet in positieve als in negatieve zin leiden door het coronabeleid van het (demissionaire) kabinet. “Hoewel het coronabeleid nu belangrijk is, is dat als het goed is iets tijdelijks dat niet mijn stemkeuze bepaalt”, zegt middelbare scholier Elena.
Bij hun zoektocht naar een passende partij om op te stemmen, schakelt ruim 70% een online stemhulp in. De reguliere StemWijzer is verreweg de bekendste. Dat het scala in de loop der jaren is uitgebreid met stemhulpen speciaal voor jongeren, studenten of voor specifieke doelgroepen zoals LHBTI+’ers staat lang niet bij alle jongeren op het netvlies. De uitkomst van de stemhulp is vaak het startpunt van de zoektocht die de jonge kiezers afleggen. Bij linkse kiezer Teun zaaide de uitkomst verwarring: “Ik ben een socialist, maar uit mijn ingevulde StemWijzer kwamen niet heel veel overeenkomsten met de SP, wat ik wel vreemd vond.”
De kersverse stemgerechtigden gaan niet over een nacht ijs. Naast het invullen van de online stemhulp zegt de meerderheid ook partijprogramma’s te lezen en zich te informeren door wat ze zien, horen en lezen in de media. “Ik ga ook debatten volgen”, zegt Max uit Wageningen, “we moeten het land meer op orde brengen.” De reguliere media scoren hoger als informatiebron dan de sociale media, hoewel de helft die ook gebruikt. Merle legt uit: “Instagram is voor mij ook een toegankelijke manier om kandidaten te leren kennen, als er tenminste niet alleen PR-foto’s op staan.”
Stemmen als je ouders
Het klassieke ‘stemmen wat je ouders stemmen’ lijkt behoorlijk achterhaald: slechts 7% geeft dat als mogelijkheid aan. De schrijvers van het afgelopen november verschenen boek ‘Waarom je niet zomaar moet stemmen waar je ouders op stemmen’ kunnen daar tevreden over zijn. Het boek biedt een laagdrempelige les maatschappijleer – voor sommige jonge kiezers wellicht nieuw, voor anderen een opfrisser. Actrice en influencer Titia Hoogendoorn neemt de jonge lezer vol goede moed en enthousiasme mee door het politieke landschap en de werking van het democratisch systeem in Nederland. Zij wordt daarbij geschraagd door de kennis van coauteur Nienke Schuitemaker van ProDemos.
De schrijvers laveren zo goed en kwaad als het gaat om hun persoonlijke partijvoorkeuren heen, maar in het hoofdstuk ‘Slim stemmen’ doen zij de tactiek van de website ‘Stem op een vrouw’ uit de doeken. Die gaat verder dan op de eerste vrouw van de lijst stemmen; een voorkeursstem uitbrengen op een vrouw die lager op de lijst staat, leidt per saldo tot meer vrouwen in de Tweede Kamer. Dat stemmen op een vrouw leeft onder jongeren, blijkt ook uit de enquête waarin ‘ik stem op een vrouw’ spontaan genoemd werd door zowel mannen als vrouwen. “Ik heb geleerd dat ik op een vrouw moet stemmen”, zegt Elena. Er schemert dus toch een stukje opvoeding door in het stemgedrag van de jongste generatie kiezers.
