Tarana Burke uit Harlem, New York, bedacht de Metoo-campagne al 10 jaar eerder. De activiste was destijds werkzaam als jeugdwerker, toen een jong meisje, genaamd Heaven, haar vertelde te zijn misbruikt door de nieuwe vriend van haar moeder. Op dat moment kon Tarana het niet aan dit vreselijke verhaal aan te horen en daarom stuurde ze het meisje door naar een vrouwelijke collega. Maar nog jaren nadien had Tarana Burke gewild dat ze het lef had gehad om te zeggen ‘Me Too’.
Geloofwaardig
‘Ooit moeten alle vrouwen die hun mond niet open durven te doen over Harvey Weinstein elkaar bij de hand pakken en springen’, twitterde journaliste Jennifer Senior al in 2015 nadat een politie-onderzoek tegen hem bij gebrek aan bewijs was doodgelopen. Wat was er in het najaar van 2017 veranderd? Er waren reeds een paar machtige mannen van hun voetstuk gelazerd. Denk aan Bill Cosby en Bill O’Reilly, maar het was nu tevens het tijdperk Donald Trump, als machtigste man van de westerse wereld en de opkomst van alt right. Wat ook veranderd was ten opzichte van eerdere misbruikzaken, was dat slachtoffers geloofwaardiger konden worden gepresenteerd. Jodi Kantor & Megan Twohey kregen wereldberoemde actrices aan de praat. Die worden nu eenmaal (helaas, maar waar) sneller serieus genomen vanwege hun statuur.
Rose McGowan werd ‘geblacklist’
Het onderzoek komt aanvankelijk maar langzaam op gang. Actrice Rose McGowan was veruit de meestgewilde bron, maar zij was niet van plan om met journalisten te praten. Na haar eerdere berichtgeving, over ‘een bekende producent die haar verkracht had’, werd ze in de media verguisd. Het vermoeden bestond dat ze op Harvey Weinstein doelde. Rose McGowan had namelijk in oktober 2017 een schikking met een vergoeding van $100.000 getekend met Weinstein. Aanvankelijk kon McGowan vanwege zwijgplicht dus niet reageren, maar na een korte periode begon het aan haar te knagen en verscheurde ze het contract en deed ze publiekelijk haar aanklacht. Ze getuigde dat ze in februari 1997, tijdens het Sundance Film Festival, door Weinstein in zijn hotelkamer was uitgenodigd voor een ‘zakelijke afspraak’ en vervolgens door hem werd verkracht. Rose McGowan had destijds het juridisch advies gekregen dat zij als actrice die naaktscènes had opgenomen onmogelijk een rechtszaak tegen de invloedrijke filmbobo zou kunnen winnen, waarop ze akkoord ging met de schikking. Daarna werd ze op de zwarte lijst geplaatst in de filmindustrie en kreeg ze nauwelijks nog werk.
Nog niet voor een miljoen….
Weinstein himself had inmiddels vernomen dat ze werkte aan een autobiografie en dat ze met journalisten sprak. Daarop huurde hij voor kapitalen privédetectives in om haar te bespioneren en bood hij haar opnieuw zwijggeld aan, nu 1 miljoen dollar. Rose McGowan weigert. Jodi Kantor spreekt met Rose af en haar getuigenis is een begin. Jodie begreep, dat het van groot belang was om brede onderbouwing van het verhaal te vinden. Daarnaast waren er zeer sterke vermoedens dat het om veel slachtoffers zou gaan. Dat zong immers al heel lang rond. Maar hoe maak je dat hard? Dan moet je als journalist met een dichtgetimmerd verhaal komen. Jodi Kantor wordt in contact gebracht met collega onderzoeksjournalist Megan Twohey.
Niet langer zwijgen
Maandenlang onderzoeken beide journalistes van de NYT de geruchten over seksueel wangedrag door Weinstein. Ze voeren vertrouwelijke gesprekken met actrices en anderen in de filmbusiness, ze weerstaan de zware druk van juristen en privédetectives en trekken financiële sporen van afkoopregelingen na. Dat dit een groot verhaal werd dat de filmreus ten val zou brengen, voorvoelden ze wel. Maar wat er wezenlijk gebeurde na de publicatie hadden ze niet voorzien: hun onderzoek werd een katalysator achter de wereldwijde #MeToo-beweging. Jodi Kantor & Megan Twohey wonnen er (samen met die andere Weinstein-ontmaskeraar van ‘The New Yorker’: Ronan Farrow) een Pulitzer Prize mee. Mannen van alle rangen en standen werden aangesproken op hun misdragingen. Overal weigerden vrouwen nog langer te zwijgen. Ze spraken zich uit, voor zichzelf en voor toekomstige generaties.
De hashtag
Actrice Alyssa Milano kende het ‘Me Too’-verhaal van Tatjana Burke en twitterde vlak na de publicatie en de commotie over het artikel van Jodi Kantor & Megan Twohey: ‘If you’ve been sexually harassed or assaulted write ‘me too’ as a reply to this tweet.’ Dat was op zondagavond. Op maandagmorgen hadden reeds 53.000 mensen gereageerd. Het boek ‘She Said’ (‘Zij Zei’ in het Nederlands) verhaalt over de ontdekkingen van de journalistes, maar ook over de speurtocht zelf. De vrouwen pluizen telefoonboeken uit, liggen in bosjes te wachten en hebben geheime ontmoetingen, zoals die met hun ‘deep throat’. In de 2 jaar tussen het verhaal in de NYT en de publicatie van het boek, heeft de wereld niet geweten dat één van hun belangrijkste bronnen Weinsteins eigen accountant was, die al 30 jaar voor hem werkte. De vrouwen beschermden zijn identiteit lang, maar wilden hem wel graag vermelden, onder anderen om te laten zien dat het juist een man was die hen hielp.
Maken of kraken
Voor velen, zeker buiten ‘het wereldje’, was het onvoorstelbaar. Harvey Weinstein: de producent die cultfilms mainstream maakte, de man van ‘Pulp Fiction’ en ‘Shakespeare in Love’, had decennialang vrouwen die voor en achter de camera werkten, onder het mom van werkbesprekingen naar hotelkamers gelokt. Daar zat hij ze, in kamerjas of met alleen een handdoekje om de lendenen, op de rand van het bed op te wachten met het verzoek tot een massage, vaak gevolgd door aanranding en/of verkrachting. Ze konden niet om hem heen, zo liet hij blijken: zowel letterlijk als figuurlijk. En de vrouwen die niet op zijn avances ingingen, konden het verder wel vergeten in Hollywood.
Toxische schaamte- en schuldgevoelens
Naast de Harvey Weinstein zaak, worden in het boek vergelijkbare cases van overschrijdend seksueel gedrag aan de orde gesteld. De journalistes leggen uit hoe moeilijk het is om slachtoffers aan het woord te krijgen. Zulke vrouwen (maar ook mannen) gaan gebukt onder iets wat ik altijd de ‘omgekeerde schaamte- en schuldgevoelens‘ noem. En zeker in de wereld van de entertaimentindustrie waar alles aan elkaar hangt van imago’s en de macht van het grote geld (“voor jou 10 anderen”) is het moeilijk om het vertrouwen van slachtoffers te winnen. Veel vrouwen wilden dan ook wel ‘off the record’ praten, leggen de de journalistes uit in hun boek, maar absoluut niet ‘on the record’. Jodi Kantor & Megan Twohey tonen het belang van vertrouwen winnen, gedegen onderzoek en het vinden van getuigen en/of bewijs.
De 4e feministische golf
‘Zij Zei’ is het verhaal van en over moedige vrouwen. Over mannen die zich schuldig maken aan seksueel wangedrag, doordat ze ‘omhoog gevallen zijn’ en denken dat ze alles kunnen maken. Het gaat ook over de omstanders: over mannen én vrouwen die bewust en onbewust de andere kant op kijken. Want #MeToo gaat meer nog dan over seks, over macht. Het is een boek over hét artikel dat ervoor zorgde dat er een wereldwijd gedragen beweging op gang kwam die het startschot werd van de 4e feministische golf. Want het is klip en klaar dat er op dit gebied nog veel te doen is.
Beeld: de vrouwen die de stilte doorbraken werden door TIME Magazine eind 2017 uitgeroepen tot ‘person of the year’
